Utarbeidet av Arbeids- og velferdsdirektoratet, Ytelsesavdelingen, Regelverkskontoret.
Sist endret 20.09.2016 av Arbeids- og velferdsdirektoratet, Ytelsesavdelingen, Kontor for pensjonsytelser, jf. overskriften:
§ 12-18 andre ledd – beregning av gjenlevendetillegget
Innhold
Generell kommentar
§ 12-18 Første ledd - vilkår for rett til gjenlevendetillegg
§ 12-18 Andre ledd - beregning av gjenlevendetillegget
§ 12-18 Tredje ledd - avdødes uføretrygd
§ 12-18 Fjerde ledd - den avdøde var 67år eller eldre på dødsfallstidspunktet
§ 12-18 Femte ledd - den avdøde var under 67 år og mottok hel alderspensjon på dødsfallstidspunktet
§ 12-18 Sjette ledd - den gjenlevende mottar gjenlevendepensjon
§ 12-18 Sjuende ledd - justering for uføregrad og reduksjon på grunn av inntekt
§ 12-18 Åttende ledd - regulering av gjenlevendetillegg
§ 12-18 Niende ledd - bortfall av gjenlevendetillegg
Etter bestemmelsen gis det et tillegg i uføretrygden for gjenlevende ektefelle (gjenlevendetillegg). Dette for å sikre uføre som også har rett til pensjon etter kapittel 17, mot økonomisk tap knyttet både til tap av egen inntektsevne og til at ektefellen dør. Gjenlevendetillegget gis for en periode på fem år.
Gjenlevendetillegget skal kun være en midlertidig løsning, i påvente av at Stortinget tar stilling til langsiktige regler for folketrygdens ytelser til gjenlevende ektefelle, jf. Prop. 66 L (2013-2014).
Uføretrygd med gjenlevendetillegg vil ikke alltid være like gunstig som å motta gjenlevendepensjon.
Vilkårene for rett til gjenlevendetillegg i uføretrygd kan være oppfylt uten at tillegget kommer til utbetaling.
Hvis uføretrygden omregnes ved eksport, skal gjenlevendetillegg etter § 12-18 endres forholdsmessig. Bestemmelsen om dette står i § 12-3 fjerde ledd.
[Endret 3/15]
Det følger av første ledd at det gis et tillegg til uføretrygden i fem år for personer som også fyller vilkårene for rett til gjenlevendepensjon i § 17-3 (forutgående medlemskap) og § 17-4 (fortsatt medlemskap), og enten § 17-5 (vilkår for pensjon) eller § 17-10 (ytelser til gjenlevende skilt person). Dersom avdøde døde som følge av en yrkesskade, skal retten til gjenlevendepensjon vurderes etter § 17-12 (Pensjon etter dødsfall som skyldes yrkesskade). Denne bestemmelsen har derfor også betydning for retten til gjenlevendetillegg.
Retten til ytelse som gjenlevende ektefelle faller bort fra det tidspunktet den gjenlevende ektefellen får rett til uføretrygd, jf. § 17-11 første ledd bokstav b).
[Endret 9/16]
Det gjøres to alternative beregninger for å komme fram til gjenlevendetillegget. Beregningene gjøres etter henholdsvis første og andre punktum.
Det beregnes først et tillegg i uføretrygden (gjenlevendetillegg) dersom 50 prosent av gjenlevende og avdødes uføretrygd beregnet med gjenlevendes trygdetid og sivilstand, overstiger den gjenlevendes egen uføretrygd, jf. første punktum. Den avdødes uføretrygd fastsettes etter første punktum lik den ugraderte uføretrygden som den avdøde ville hatt om vedkommende på dødsfallstidspunktet hadde fått rett til uføretrygd, eller den ugraderte uføretrygden avdøde mottok. Avdødes uføretrygd fastsettes etter første punktum med den gjenlevendes trygdetid og sivilstand. Se kommentarer til tredje ledd.
Etter andre punktum skal gjenlevendetillegget likevel minst utgjøre differansen mellom avdødes minsteytelse fastsatt etter § 12-13, beregnet med avdødes trygdetid, og gjenlevendes uføretrygd.
Det er den gjenlevendes sivilstand på virkningstidspunktet for gjenlevendetillegget som skal legges til grunn ved beregningen av minsteytelsen til den avdøde og gjenlevende. Det vil si at den satsen gjenlevende får eller ville ha fått i minsteytelse skal legges til grunn.
I beregningene benyttes ugradert uføretrygd for både den gjenlevende og den avdøde. Har for eksempel den gjenlevende 50 prosent uføretrygd, skal denne oppjusteres til 100 prosent før gjenlevendetillegget beregnes.
Det beregnede gjenlevendetillegget skal justeres for gjenlevendes uføregrad og inntekt, jf. åttende ledd.
Eksempel
Anne mottar 100 prosent uføretrygd. Denne utgjør 258 500 kroner pr. år. Hun blir enke. Hennes avdøde ektefelle ville hatt en uføretrygd på 338 370 kroner på dødsfallstidspunktet. Begge har 40 års trygdetid. Det tas utgangspunkt i grunnbeløpet per 1. mai 2014 som tilsvarer 88 730 kroner.
Det må foretas en beregning for å se om Anne kan ha rett til utbetaling av gjenlevendetillegg i uføretrygden:
50 prosent av Annes uføretrygd utgjør:
258 500 kr x 0,50 = 129 250 kr
50 prosent av avdød ektefelles uføretrygd utgjør:
338 370 kr x 0,50 = 169 185 kr
Til sammen blir dette:
129 250 + 169 185 = 298 435 kr
Deretter må differansen mellom dette beløpet og Annes uføretrygd regnes ut:
298 435 kr – 258 500 kr = 39 935 kr
Differanse må sammenlignes med hva gjenlevendetillegget etter andre punktum minst skal utgjøre.
Anne er enke og bor alene når gjenlevendetillegget skal beregnes, slik at høy sats benyttes i beregningen. Avdøde ville hatt rett til minsteytelse etter § 12-13 andre ledd.
Avdødes minsteytelse:
2,48 x 88 370 kr = 219 158 kr
Fradrag for Annes uføretrygd: 258 500 kr
Differanse: 219 158 – 258 500 = - 39 342 kr
Gjenlevendetillegget etter hovedregelen gir et tillegg på 39 935 kroner, mens gjenlevendetillegget etter unntaksbestemmelsene i andre punktum gir et negativt resultat.
Gjenlevendetillegget utgjør i dette tilfellet 39 935 kroner pr. år.
Eksempel
John mottar 100 prosent uføretrygd. Trygdetiden er beregnet til 18 år. Uføretrygden utgjør 111 767 kroner. Avdød ektefelle har full trygdetid og har mottatt uføretrygd med rettigheter som ung ufør. Grunnbeløpet per 1. mai 2014 brukes i beregningen og dette utgjør 88 370 kroner.
Avdød ektefelles beregningsgrunnlag (uten beregning som ung ufør) tilsvarer 300 000 kroner. Avdød ektefelles uføretrygd uten ung ufør fordel utgjør:
300 000 kroner x 0,66: 198 000 kr
Avdødes uføretrygd med gjenlevendes trygdetid tilsvarer:
198 000 kroner x 18/40 år = 89 100 kroner.
Avdødes minsteytelse (uten ung ufør, ettersom gjenlevende ikke er ung ufør):
2,48 x 88 370 kr = 219 158 kr
Avdødes uføretrygd (minsteytelse) med gjenlevendes trygdetid tilsvarer:
219 158 kroner x 18/40 år = 98 621 kroner
Minsteytelsen gir det beste resultatet, og brukes i den videre beregningen:
50 prosent av Johns uføretrygd:
111 767 kr x 0,50 = 55 884 kr
50 prosent av avdødes uføretrygd med gjenlevendes trygdetid:
98 621 kr x 0,50 = 49 311 kr
Til sammen: 55 884 + 49 311 = 105 195 kr
Deretter må differansen mellom dette beløpet og Johns uføretrygd beregnes:
105 195 kr – 111 767 kr = - 6 572 kr
Gjenlevendetillegget etter hovedregelen gir et negativt resultat. Det må deretter foretas en beregning av hva gjenlevendetillegget etter andre punktum minst vil utgjøre.
John bor alene når gjenlevendetillegget beregnes, slik at høy sats skal benyttes. Avdøde ville hatt rett til minsteytelse etter § 12-13 tredje ledd.
Avdødes minsteytelse (2,91 x 88 370 kr): 257 157 kr
Fradrag for Johns uføretrygd: 111 767 kr
Differanse: 257 157 – 111 767 = 145 390 kr
Gjenlevendetillegget etter hovedregelen gir et negativt resultat, mens gjenlevendetillegget etter bestemmelsen i andre punktum gir 145 390 kroner.
Gjenlevendetillegget utgjør i dette tilfellet 145 390 kroner pr. år.
Det framgår av tredje ledd hvordan avdødes uføretrygd skal beregnes. I tilfeller hvor avdøde mottok uføretrygd, brukes den ugraderte uføretrygden.
I de tilfeller hvor avdøde mottok uføretrygd på dødsfallstidspunktet, må det foretas en alternativ beregning for å finne ut om det er uføretidspunktet eller dødsfallstidspunktet som gir høyest uføretrygd. Dette betyr at det først må foretas en beregning av avdødes uføretrygd basert på beregningsgrunnlag og tilhørende trygdetid knyttet til uføretidspunktet. Deretter foretas det en tilsvarende beregning knyttet til dødsfallstidspunktet. Det brukes 100 prosent uføregrad i begge tilfellene. Den av disse uføretrygdene som blir høyest, angir hvilket uføretidspunkt som skal legges til grunn, og det styrer følgelig også hvilket beregningsgrunnlag og trygdetid som blir gjeldende for avdøde.
Eksempel
David mottar 100 prosent uføretrygd. Trygdetiden er 30 år. Uføretrygden utgjør minsteytelse etter høy sats, korrigert for trygdetid. Grunnbeløpet per 1. mai 2014 er 88 370 kroner. Davids uføretrygd utgjør derfor:
(2,48 x 88 370 kr) x 30/40 år = 164 368 kroner
Ektefellen dør i mars 2015. Den avdøde ektefellen mottok 50 prosent omregnet uføretrygd tilsvarende 112 613 kroner da hun døde. Den avdødes trygdetid var fastsatt til 35 år. Uføretidspunktet var fastsatt til februar 2008.
Det må foretas en alternativ beregning for å finne ut om avdødes tidligere fastsatte uføretidspunkt, eller om dødsfallstidspunktet skal benyttes ved beregningen av avdødes uføretrygd.
Alt. 1). Avdødes uføretrygd med gammelt uføretidspunkt etter en uføregrad på 100 prosent tilsvarer:
112 613 kr x 100/50 = 225 226 kroner
Alt. 2). Avdødes uføretrygd med nytt uføretidspunkt fastsatt til måneden for dødsfallet:
Ved at nytt uføretidspunkt settes til dødsfallstidspunktet vil avdødes trygdetid i dette eksemplet endres fra 35 år til 40 år, og dette tilsier at det ikke blir foretatt noen begrensninger i forhold til trygdetiden. Det legges videre til grunn at beregningsgrunnlaget på dødsfallstidspunktet tilsvarte 375 000 kroner.
375 000 kr x 0,66 = 247 500 kroner.
Nytt uføretidspunkt settes til måneden for dødsfallet, ettersom dette gir høyest uføretrygd.
Det må foretas en beregning for å se om David kan ha rett til utbetaling av gjenlevendetillegg i uføretrygden:
50 prosent av Davids uføretrygd:
164 368 kr x 0,5 = 82 184 kr
50 prosent av avdødes uføretrygd:
(247 500 kr x 30/40 år) x 0,5 = 92 813 kr
Til sammen blir dette: 82 184 + 92 813 = 174 997 kr
Deretter må differansen mellom dette beløpet og Davids uføretrygd regnes ut:
174 997 kr – 164 368 kr = 10 629 kr
David bor alene når gjenlevendetillegget skal beregnes, slik at høy sats skal benyttes. Avdødes minsteytelse etter § 12-13 andre ledd er 2,48 x 88 370 kroner (grunnbeløp per mai 2014). Avdødes trygdetid som skal legges til grunn er 40 år.
Avdødes minsteytelse (2,48 x 88 370 kr) x40/40 år: 219 158 kr
Fradrag for Davids uføretrygd: 164 368 kr
Differanse: 219 158 – 164 368 = 54 790 kr
Gjenlevendetillegget utgjør 54 790 kroner.
Dersom avdøde var 67 år eller eldre på dødsfallstidspunktet ville ikke avdøde hatt rett til uføretrygd. I disse tilfellene fastsettes beregningsgrunnlaget med bakgrunn i avdødes sluttpoengtall etter kapittel 3. Beregningsgrunnlaget har en begrensning på seks ganger folketrygdens grunnbeløp (G). Ved fastsettelsen av beregningsgrunnlaget regnes det med opptjening til og med kalenderåret før dødsfallet. Et beløp tilsvarende 66 prosent av dette beregningsgrunnlaget legges til grunn i andre ledd istedenfor avdødes uføretrygd.
Eksempel
Avdød ektefelle var 70 år på dødsfallstidspunktet. Det fastsettes et sluttpoengtall, hvor det tas utgangspunkt i opptjening til og med kalenderåret før dødsfallet.
Avdødes sluttpoengtall utgjorde 3,67. For å finne korrekt beregningsgrunnlag må det legges til G til sluttpoengtallet, jf. § 3-13 andre ledd:
(3,67 + 1) x 88 370 kr = 412 688 kroner.
Avdødes uføretrygd beregnes til 412 688 kr x 0,66 = 272 374 kroner.
Dersom avdøde ikke var i jobb på dødsfallstidspunktet fordi vedkommende hadde tatt ut hel alderspensjon før 67 år, vil avdødes beregningsgrunnlag for uføretrygd kunne bli svært lavt eller kun en minsteytelse. Det er derfor fastsatt egne regler for tilfeller der avdøde mottok hel alderspensjon på dødsfallstidspunktet. I de tilfeller hvor avdøde hadde tatt ut hel alderspensjon før 67 år, skal beregningsgrunnlaget fastsettes på tilsvarende måte som etter fjerde ledd. Dette betyr at avdødes sluttpoengtall legges til grunn. Ved fastsettelsen av beregningsgrunnlaget tas det utgangspunkt i opptjening til og med kalenderåret før vedkommende gikk av med alderspensjon.
Sjette ledd omhandler tilfeller der gjenlevende mottar gjenlevendepensjon når vedkommende blir innvilget uføretrygd. Beregningsgrunnlaget til avdøde skal da fastsettes med utgangspunkt i sluttpoengtallet i gjenlevendepensjonen. Sluttpoengtallet beregnes tilsvarende som etter fjerde ledd. Beregningsgrunnlaget fastsettes på grunnlag av avdødes sluttpoengtall etter kapittel 3. Beregningsgrunnlaget begrenses til seks ganger folketrygdens grunnbeløp. Det regnes med opptjening til og med kalenderåret før dødsfallet. Avdødes uføretrygd beregnes til 66 prosent av dette beregningsgrunnlaget.
Gjenlevendetillegget skal justeres for uføregrad. Tillegget som er fastsatt etter første til sjette ledd multipliseres med den gjenlevendes uføregrad.
Eksempel
I eksempelet under tredje ledd ovenfor, får David 109 579 kroner i gjenlevendetillegg. Dersom han i stedet hadde hatt en uføregrad på 50 prosent, ville gjenlevendetillegget utgjort:
109 579 kr x 0,5 = 54 790 kr
Dersom den gjenlevende har inntekt som overstiger inntektsgrensen, skal uføretrygden reduseres, jf. § 12-14. Gjenlevendetillegget skal reduseres tilsvarende som uføretrygden. Dette gjøres ved at gjenlevendetillegget multipliseres med forholdet mellom den reduserte uføretrygden og uføretrygden uten inntektsreduksjon. Bestemmelsen om etteroppgjør i § 12-14 fjerde ledd og tilhørende forskriftsbestemmelser gjelder tilsvarende for gjenlevendetillegget.
Eksempel
Det tas utgangspunkt i første eksempel under andre ledd, dvs. en person mottar 100 prosent uføretrygd som utgjør 258 500 kroner pr. år. Kompensasjonsgraden er fastsatt til 61,28. Gjenlevendetillegget ble fastsatt til 39 935 kroner, og inntektsgrensen er 40 prosent av folketrygdens grunnbeløp. Vedkommende melder fra om en forventet inntekt for 2015 på 75 000 kroner. Det er grunnbeløpet per 1. mai 2014 på 88 370 kroner som brukes i utregningen.
Overskytende inntekt er:
75 000 kr – 0,4 G = 75 000 - 0,4 x 88 370 = 75 000 - 35 348 = 39 652 kr
Reduksjonen i uføretrygden per år blir:
39 652 kr x 61,28 / 100 = 24 299 kr
Uføretrygd for kalenderåret blir etter reduksjonen:
258 500 kr – 24 299 kr = 234 201 kr
Deretter skal forholdet mellom den reduserte uføretrygden og uføretrygden uten inntektsreduksjon beregnes:
Redusert uføretrygd / Uføretrygd uten inntektsreduksjon =
234 201 kr / 258 500 kr = 0,906
Dette forholdstallet skal multipliseres med gjenlevendetillegget
39 935 kr x 0,906 = 36 181 kr
Gjenlevendetillegget redusert på grunn av inntekt utgjør 36 181 kroner per år.
Gjenlevendetillegget skal reguleres i samsvar med endringer i grunnbeløpet. Grunnbeløpet endres fra 1. mai hvert år, jf. § 1-4 andre ledd.
Bestemmelsen slår fast at gjenlevendetillegget faller bort hvis gjenlevende gifter seg igjen. Det samme vil gjelde hvis gjenlevende blir samboer etter bestemmelsen i § 1-5. Etter § 1-5 er samboerforhold med en person man har eller har hatt felles barn med eller tidligere har vært gift med likestilt med ekteskap.
Tilsvarende bestemmelse om bortfall av rett til gjenlevendepensjon står i § 17-11 andre ledd.