Utarbeidet av Arbeids- og velferdsdirektoratet, Fagstab Ytelser 01.01.2011
Til pensjon etter kapittel 2 ytes et kompensasjonstillegg, som fastsettes av NAV.
Kompensasjonstillegg gis til arbeidstakere født i årene 1944 til 1962 som mottar avtalefestet pensjon etter kapittel 2. Med andre ord omfatter dette personer som får AFP beregnet etter de nye reglene fra 1. januar 2011 og som samtidig har alderspensjon fra folketrygden beregnet helt eller delvis etter reglene i folketrygdloven kapittel 19. Slik det framgår videre av § 10 jf. § 11, reduseres størrelsen på kompensasjonstillegget til de enkelte årskullene i takt med at andelen alderspensjon beregnet etter kapittel 19 reduseres.
Levealdersjustering av alderspensjonen medfører at mange i de første årskullene må arbeide lenger for å motvirke effekten av en gitt levealdersjustering enn de som får sin pensjon beregnet helt ut etter nye opptjeningsregler. Dette skyldes at det for alderspensjon etter kapittel 19 ikke gis pensjonsopptjening for arbeid ut over 40 år, gitt at videre arbeid ikke øker gjennomsnittet av de 20 beste poengårene, det vil si sluttpoengtallet. Kompensasjonstillegget er derfor knyttet til andelen alderspensjon beregnet etter folketrygdloven kapittel 19.
Samtidig var det da avtalen om en ny AFP ble inngått kort tid til iverksettelsen av pensjonsreformen, slik at den enkelte ville ha reduserte muligheter til å tilpasse seg endringene. I tillegg til et kompensasjonstillegg for AFP, ble det også bestemt at det vil være en gradvis innfasing av levealdersjusteringen som er fastsatt i folketrygdloven § 19-7 tredje ledd.
Kompensasjonstillegget må tas ut sammen med AFP. Det kan med andre ord ikke behandles som en separat ytelse, og det vil alltid bli utbetalt med virkning fra samme tidspunkt som AFP. Det vil si at det er ikke nødvendig å fremme et eget krav for å få utbetalt kompensasjonstillegget.
Se nærmere §§ 10 og 11 om fastsetting av kompensasjonstillegget.
Generell kommentar
Referansebeløp brukes i forbindelse med fastsetting av kompensasjonstillegget til den enkelte arbeidstaker. Paragrafen omhandler størrelse på referansebeløpene i 2010 og senere regulering av disse.
§ 10 første ledd – Referansebeløp for årskullene 1948 til 1962
Kompensasjonstillegget fastsettes med utgangspunkt i et referansebeløp for 2010. For arbeidstakere født i 1948 settes referansebeløpet i 2010 til 10 000 kroner. Deretter stiger referansebeløpet med 400 kroner pr årskull til og med årskullet født i 1953, der referansebeløpet utgjør 12 000 kroner. For årskullene 1954 til 1962 reduseres referansebeløpet for hvert årskull med 10 prosent av referansebeløpet for 1953-kullet (det vil si 1200 kroner for hvert årskull). For arbeidstakere født i 1962 utgjør referansebeløpet dermed 1200 kroner.
Årskull |
|
Referansebeløp fastsatt i 2010 |
1948 |
|
10 000 |
1949 |
|
10 400 |
1950 |
|
10 800 |
1951 |
|
11 200 |
1952 |
|
11 600 |
1953 |
|
12 000 |
1954 |
12 000 × 0,9 |
10 800 |
1955 |
12 000 × 0,8 |
9 600 |
1956 |
12 000 × 0,7 |
8 400 |
1957 |
12 000 × 0,6 |
7 200 |
1958 |
12 000 × 0,5 |
6 000 |
1959 |
12 000 × 0,4 |
4 800 |
1960 |
12 000 × 0,3 |
3 600 |
1961 |
12 000 × 0,2 |
2 400 |
1962 |
12 000 × 0,1 |
1 200 |
Beløp i ovenstående tabell gjelder år 2010 og vil senere bli regulert.
§ 10 andre ledd – Referansebeløp for årskullene 1944 til 1947
For arbeidstakere født i årene 1944 til 1947 skal referansebeløp for 2010 henholdsvis utgjøre 840, 1 760, 3 680 og 5 760 kroner. Disse beløpene framkommer ved å redusere referansebeløpet for 1948-kullet med 400 kroner pr. årskull. Dette gir fulle referansebeløp for de aktuelle årskullene på henholdsvis 8 400, 8 800, 9 200 og 9 600 kroner. Referansebeløpet settes deretter til henholdsvis 10, 20, 40 og 60 prosent av de fulle referansebeløpene, det vil si de samme innfasingsandelene som er angitt i § 7 andre ledd.
Årskull |
|
Referansebeløp fastsatt i 2010 |
1944 |
8 400 × 0,1 |
840 |
1945 |
8 800 × 0,2 |
1 760 |
1946 |
9 200 × 0,4 |
3 680 |
1947 |
9 600 × 0,6 |
5 760 |
Beløp i ovenstående tabell gjelder år 2010 og vil senere bli regulert.
§ 10 tredje ledd – Regulering av referansebeløpet
Referansebeløpene reguleres 1. mai hvert år, første gang 1. mai 2011, i samsvar med lønnsveksten fra foregående år. Reguleringsfaktoren for pensjonsbeholdning etter folketrygdloven § 20-18 første ledd legges til grunn. Referansebeløpene reguleres dermed på samme måte som pensjon under opptjening og grunnbeløpet.
Dette er den samme faktoren som benyttes for regulering av grunnbeløpet etter folketrygdloven § 1-4 andre ledd og restpensjonen etter folketrygdloven § 19-14 første ledd andre punktum.
Generell kommentar
Paragrafen omhandler fastsetting av kompensasjonstillegget etter § 9. Fastsettingen gjøres av NAV. Hovedregelen er at kompensasjonstillegget beregnes ved at referansebeløpet etter § 10 divideres med særskilte forholdstall.
§ 11 f ørste ledd – Fastsetting på uttakstidspunktet
Kompensasjonstillegget til den enkelte arbeidstaker skal tilsvare referansebeløpet etter § 10, dividert med særskilte forholdstall. Ved uttak etter fylte 70 år legges forholdstallet ved fylte 70 år til grunn, tilsvarende som for AFP, se § 7 første ledd. Dette innebærer at årlig kompensasjonstillegg ikke vil øke dersom uttaket utsettes til etter 70 år.
I utgangspunktet innebærer dette at kompensasjonstillegget utgjør et kronebeløp som er uavhengig av opptjening. For at kompensasjonstillegget skal framtre som et tillegg til den opptjente pensjonen og ikke som hovedytelsen, er det fastsatt begrensningsregler. Begrensingsregelen innebærer at kompensasjonstillegget ikke skal overstige halvparten av den livsvarige delen av pensjonen etter § 7 på uttakstidspunktet. Dersom AFP tas ut ved 67 år eller senere vil hele AFP være en livsvarig ytelse, og kompensasjonstillegget sammenliknes med halvparten av denne. Ved uttak av AFP før fylte 67 år, vil maksimalt kompensasjonstillegg utgjøre halvparten av den livsvarige delen av AFP etter § 7 tredje ledd som framkommer etter at justeringsbeløpet er fratrukket. I de tilfellene opptjeningen er såpass lav at det ikke blir tilstått kronetillegg, vil hele AFP også her bli utbetalt som en livsvarig ytelse.
Eksempel 1 - AFP for bruker med rett til fullt kompensasjonstillegg
AFP livsvarig del = 10 680 000 × 0,00314 / 1,025 = 32 717
10 000 × 1,044 = 11 699 kr
11 699 / 0,820 = 14 267 kr
32 717 + 14 267 = 46 984 kr
Eksempel 2 - AFP for bruker uten rett til fullt kompensasjonstillegg
AFP livsvarig del = 6 000 000 × 0,00314 / 1,025 = 18 380
AFP kompensasjonstillegg = 18 380 / 2 = 9 190 kr
18 380 + 9190 = 27 571
§ 11 andre ledd – Regulering etter uttak
Ved uttak av avtalefestet pensjon i månedene juni til april, dvs. mellom reguleringstidspunktene, ytes kompensasjonstillegget på grunnlag av referansebeløpet ved siste reguleringstidspunkt. Ved første reguleringstidspunkt etter uttaket økes kompensasjonstillegget med en forholdsmessig andel av lønnsveksten fra forrige reguleringstidspunkt ut fra når i den nevnte perioden pensjonen ble tatt ut.
Bortsett fra denne justeringen, skal kompensasjonstillegg under utbetaling ikke reguleres.
Eksempel 3 - Regulering av kompensasjonstillegg etter førstegangsuttak av AFP
14 267 × (1 + 0,04 × 9/12) = 14 695
§ 11 tredje ledd – Fastsetting av særskilte forholdstall
Forholdstallene etter første ledd fastsettes det året et årskull fyller 61 år og skal være felles for kvinner og menn. Forholdstallene skal fastsettes under hensyn til tidspunktet for uttaket av AFP og forventet levealder, dvs. under ivaretakelse av prinsippet om nøytralt uttak av ytelser, jf .folketrygdlovens § 19-7. Forholdstallene vil imidlertid avvike noe fra forholdstallene i folketrygden, blant annet ved at de skal normeres til 1 for hvert årskull ved fylte 62 år.
Kommentar til forskrift om bestemmelser til utfylling og gjennomføring av AFP-tilskottsloven – Kapittel 4, fastsetting av forholdstall for kompensasjonstillegget
Departementet har med hjemmel i AFP-tilskottsloven § 30 gitt en samleforskrift om AFP. Kapittel 4 i forskriften gjelder beregning og fastsetting av de særskilte forholdstallene for kompensasjonstillegget. Forskriften ble fastsatt av Arbeidsdepartementet 30. november 2010 og er nærmere omtalt nedenfor.
Paragrafen omhandler beregning og fastsetting av de særskilte forholdstallene etter § 11, som benyttes ved beregning av kompensasjonstillegget.
Det fastsettes forholdstall for personer født i årene 1944 til 1962. Dette er de årskullene som vil kunne få kompensasjonstillegg etter kapittel 3.
Beregningen av kompensasjonstillegget skal foretas ved at referansebeløpet divideres med et forholdstall beregnet etter § 4-2.
På samme måte som forholdstallene etter folketrygdloven § 19-7, skal forholdstallene for kompensasjonstillegget fastsettes av Arbeids- og velferdsdirektoratet det året et årskull fyller 61 år. Det fastsettes separate sett forholdstall for hvert enkelt årskull. Forholdstallene er felles for hele årskullet, herunder for kvinner og menn.
Nøytralt uttak innebærer at samlet utbetaling av kompensasjonstillegg skal være uavhengig av uttaksalder. Forholdstallene for kompensasjonstillegget uttrykker hovedsakelig årskullets forventede gjenstående levetid ved gitte uttaksaldrer, i forhold til forventet gjenstående levetid for det samme årskullet ved 62 år. Et forenklet eksempel illustrerer dette: Dersom 1949-kullet forventes å leve i gjennomsnitt 18 år etter fylte 65 år, og årskullet forventes å leve i gjennomsnitt 20 år etter fylte 62 år, vil forholdstallet for 1949-kullet ved 65 år om lag tilsvare 1x18 / 20 = 0,900.
Det påpekes at denne beregningen innebærer at forholdstallet for det enkelte årskullet alltid vil være lik 1 ved fylte 62 år. Med andre ord er det bare innebygd justering for uttaksalder i forholdstallene for kompensasjonstillegget, ingen egentlig levealdersjustering. Normeringen til 1 ved 62 år for det enkelte årskullet innebærer at kompensasjonstillegget vil bli lik referansebeløpet dersom AFP tas ut ved fylte 62 år. Forholdstallet for uttaksalder etter fylte 62 år vil alltid være lavere enn 1.
I beregningen av forholdstallene tas det i tillegg hensyn til at kompensasjonstillegget ikke reguleres etter uttak og hvor stor andel som dør mellom 62 år og den uttaksalderen forholdstallet gjelder for.
Ved uttak etter 70 år, benyttes forholdstallet ved 70 år ved beregningen av kompensasjonstillegget, se AFP-tilskottsloven § 11 første ledd. Det fastsettes derfor forholdstall for hver måned mellom fylte 62 og 70 år. Alderen ved inngangen av virkningsmåneden er bestemmende for hvilket forholdstall som skal benyttes i beregningen av kompensasjonstillegg.
Det er Arbeids- og velferdsdirektoratet som beregner og fastsetter justeringsbeløpene. Grunnlagsdataene for beregningene er dødelighetsstatistikk fra Statistisk sentralbyrå.
Forholdstallene fastsettes endelig det året et årskull fyller 61 år. De vil dermed være fastsatt i løpet av året før den enkelte når nedre aldersgrense for uttak av AFP. Fastsettingen skal skje innen 1. juli dette året. Dette er samme tidspunkt som forholdstallene etter folketrygdloven § 19-7 fastsettes.
De nye reglene for AFP i privat sektor gjelder for personer som tilstås AFP med virkning fra 1. januar 2011 eller senere. Forholdstallene fastsettes med grunnlag i samme dødelighetsstatistikk som benyttes i forholdstallene etter folketrygdloven § 19-7. Denne paragrafen trådte i kraft 1. januar 2011. Tilsvarende trådte AFP-tilskottsloven i kraft først 19.2.2010. I medhold av overgangsbestemmelser ble derfor forholdstallene for kompensasjonstillegget for årskullene 1944 til 1949 fastsatt i 2010, se rundskrivet til AFP-tilskottsloven § 31 andre ledd.
Arbeids- og velferdsdirektoratet utarbeider også anslag på forholdstall for å gi en indikasjon på forventet AFP for årskull som er yngre enn 61 år. Anslagene baseres på middelalternativet i Statistisk sentralbyrås befolkningsframskrivinger, samt eventuell allerede foreliggende statistikk over dødelighet som skal inngå i justeringsbeløpene for det aktuelle årskullet.
Det kan imidlertid påpekes at det vil være svært små endringer i forholdstallene for kompensasjonstillegget fra et årskull til det neste, som følge av at forholdstallene normeres til 1 ved 62 år for det enkelte årskullet.
Av første ledd framgår det at det statistiske grunnlaget for forholdstallene skal være den samme dødelighetsstatistikken som benyttes i fastsettingen av forholdstallene etter folketrygdloven § 19-7. Denne dødelighetsstatistikken er nærmere spesifisert i forskriften om alderspensjon i folketrygdloven § 4-3.
I forskriften om alderspensjon § 4-3 framgår det at dødelighet ved ulike aldrer benyttes til å beregne en såkalt overlevelseskurve. Overlevelseskurven ved en bestemt alder angir hvor stor andel av de som var i live ved 27 år i et årskull, som fortsatt er i live ved den aktuelle alderen. Dette betyr at kurven er normert til 1 ved 27 år. Eksempelvis betyr tallet 0,90 ved 62 år at 90 prosent av 27-åringene i årskullet fremdeles er i live ved 62 år.
Til og med 59 år benyttes gjennomsnittet av dødelighet for den aktuelle alderen i de årene årskullet hadde denne alderen deler av året. Forholdstallene, delingstallene og forholdstallene for kompensasjonstillegget skal som nevnt fastsettes det året årskullet fyller 61 år. Statistikken for det 59. året, som altså vil være gjennomsnittet av statistikken for de to årene årskullet fylte 59 og 60 år, vil være det siste året det foreligger dødelighetsstatistikk for når forholdstallene og justeringsbeløpene skal fastsettes. (Årskullet var 59 år deler av det året de fylte 60 år.) Fra og med 60 år benyttes statistikk over dødelighet i eldre årskull i de ti kalenderårene årskullet fylte 51 til 60 år.
Etter at det er beregnet en overlevelseskurve normert til 1 ved 27 år, renormeres overlevelseskurven til 1 ved 62 år (at det alltid renormeres til 62 år er særskilt for disse forholdstallene). Dette gir uttrykk for hvor stor andel av de som levde ved fylte 62 år og fortsatt er i live ved hver påfølgende alder i hele år, for eksempel på det tidspunktet man fyller 67 år. Deretter omregnes overlevelseskurven ved å ta hensyn til dødelighet mellom hver alder i hele år. Den endelige overlevelseskurven vil da uttrykke hvor stor andel av de som levde ved fylte 62 år som er i live i løpet av det året man har en gitt alder, for eksempel i løpet av det året man er 67 år (dvs. mellom fylte 67 og fylte 68 år).
Fastsettingen av det statistiske grunnlaget er nærmere beskrevet i rundskrivet til folketrygdloven § 19-7.
Som følge av renormeringen nevnt over, vil dødelighet før fylte 62 år i praksis ikke få betydning for de forholdstallene for kompensasjonstillegget som fastsettes. Om bakgrunnen for at det benyttes dødelighetsstatistikk fra og med 27 år, se rundskrivet til folketrygdloven § 20-13 om delingstall.
Forholdstallene for kompensasjonstillegget ved alder i hele år (62 til 70 år) beregnes deretter ved hjelp av den overlevelseskurven som er fastsatt etter reglene nevnt over. Forholdstallene fastsettes som et desimaltall, beregnet ut fra en brøk av to desimaltall.
Telleren tilsvarer forventet nåverdi ved 62 år av en livsvarig ytelse som utgjør 1 krone på uttakstidspunktet og ikke reguleres etter uttak. Nevneren tilsvarer forventet nåverdi ved 62 år av en livsvarig ytelse på 1 krone fra 62 år som ikke reguleres.
Brøken vil dermed uttrykke hvor stor andel nåverdien av en årlig ytelse tatt ut ved en gitt alder utgjør av en like stor årlig ytelse tatt ut ved 62 år. Andelen vil alltid være lavere enn 1 når uttaket skjer etter 62 år, dvs. at forholdstallet for kompensasjonstillegget vil være lavere enn 1 ved uttak etter 62 år.
Som ved fastsettelsen av forholdstallene etter folketrygdloven § 19-7, benyttes nominell lønnsvekst som diskonteringsrente. I beregningen av forholdstallene etter folketrygdloven § 19-7, kan lønnsveksten forkortes mot lønnsveksten som inngår i reguleringen av pensjon under utbetaling. Dette vil imidlertid ikke være tilfelle i beregningen her, da kompensasjonstillegget ikke reguleres etter uttak. Ved denne beregningen skal det legges til grunn en nominell lønnsvekst lik 4 prosent. Dette bygger på Norges banks inflasjonsmål på 2,5 prosent og et anslag på årlig reallønnsvekst over tid på ca. 1,5 prosent. Valget av lønnsvekst har for øvrig ingen betydning for forholdstallet ved 62 år – dette vil alltid være 1 på grunn av at teller og nevner er like – og ikke stor betydning for de fastsatte forholdstallene ved høyere alder enn dette.
Det kan påpekes at dødelighet mellom 62 år og uttaksalderen, samt regulering fram til uttak verken inngår i telleren eller nevneren i beregningen. Dette skyldes at disse verdiene er like for kronetillegget og AFP livsvarig del. Det vises blant annet til at referansebeløpene, som kronetillegget beregnes på bakgrunn av, vil bli regulert med lønnsvekst fram til uttak.
På samme måte som forholdstallene etter folketrygdloven § 19-7, skal forholdstallene for kompensasjonstillegget avrundes til tre desimaler.
Månedlige forholdstall fastsettes deretter ved lineær interpolering mellom de to tilstøtende forholdstall for uttaksalder i hele år, det vil si som et vektet gjennomsnitt. Dette er samme metode som benyttes ved fastsettelse av månedlige forholdstall etter folketrygdloven § 19-7, se rundskrivet til folketrygdloven § 19-7.
Forholdstallene skal avrundes til nærmeste tre desimaler