Utarbeidet av Arbeids- og velferdsdirektoratet, Fagstab Ytelser 01.01.2011
Sist endret 17.02.2016 av Arbeids- og velferdsdirektoratet, Ytelsesavdelingen, Kontor for pensjonsytelser, jf. overskriften:
§ 6 andre ledd - Tilbakevirkende omsorgsopptjening
Reglene i kapitlet her gjelder for statstilskott til arbeidstakere født i 1944 eller senere og som tilstås avtalefestet pensjon med virkningstidspunkt tidligst 1. januar 2011.
Personer født i 1944 eller senere som er tilstått AFP før 1. januar 2011, omfattes av reglene i kapittel 4 – Overgangsordning – avtalefestet pensjon etter gamle regler. Personer som har tatt ut AFP etter regler med virkningstidspunkt fram til 1. januar 2011, kan ikke gi avkall på denne ytelsen for så å gjøre krav på ytelser etter nye regler med virkningstidspunkt 1. januar 2011 eller senere.
Personer født i 1943 eller tidligere har fylt 67 år før 1. januar 2011. De yngste av disse (født desember 1943) som er tilstått AFP etter gamle regler, får alderspensjon fra folketrygden med virkningstidspunkt januar 2011.
Staten gir tilskudd til de arbeidstakere som til enhver tid er omfattet av AFP-ordning for privat sektor med virkningstidspunkt 1. januar 2011 eller senere.
Paragrafen angir kravene til arbeidstakeres yrkesaktivitet og tilknytning til en bedrift som er bundet av en tariffavtale som omfatter AFP. Disse kravene må oppfylles for at arbeidstakeren skal kunne få rett til statstilskott.
Det er Fellesordningen som vurderer vilkårene i denne paragrafen på grunnlag av blant annet avtalen om pensjon og eventuelle nærmere vilkår i vedtektene.
§ 4 første ledd – Ansettelsesforhold og ansiennitet
Bokstav a krever at den ansatte på uttakstidspunktet har en pensjonsgivende inntekt som omregnet til årsinntekt minst tilsvarer grunnbeløpet, det vil si at månedsinntekten må tilsvare 1/12 av grunnbeløpet. Videre kreves det at vedkommende har hatt en pensjonsgivende inntekt over gjennomsnittlig grunnbeløp i året før uttaksåret. Dette er en videreføring av tidligere krav som gjaldt i AFP-ordningen i privat sektor fram til 1. januar 2011.
Bokstav b stiller som krav at arbeidstakeren på uttakstidspunktet må være reell arbeidstaker i en AFP-bedrift. ”Reell arbeidstaker” er i vedtektene definert som at vedkommende må være i minst 20 prosent stilling, og at dette må være vedkommendes hovedbeskjeftigelse og hovedinntektskilde.
Bokstav c krever at arbeidstakeren må ha vært omfattet av en avtale som nevnt i § 1 i minst 7 av de siste 9 årene fram til fylte 62 år. Se imidlertid kommentaren til andre ledd. Det skal tas hensyn til samlet tid under slike avtaler i privat sektor. Det vil si at arbeid i de ulike tariffområdene blir likestilt i forhold til oppfyllelse av dette kravet, som blant annet vil redusere sannsynligheten for at arbeidstakere taper retten til AFP på grunn av overgang mellom ulike ordninger. Tap av rettigheter vil nå ikke forekomme i forbindelse med jobbskifter og virksomhetsoverdragelser når gammel og ny arbeidsgiver er tilsluttet en fellesordning, Fellesordningen for Avtalefestet pensjon.
I tillegg gir det rom for en periode som arbeidssøker eller som arbeidstaker i bedrifter uten den nødvendige tariffmessige tilknytningen, uten at en mister retten til AFP.
Dette reduserer på den ene siden kravene til yrkesaktivitet totalt, men øker på den andre siden kravet til yrkesaktivitet i bedrifter som er tilsluttet en AFP-avtale i forhold til AFP-ordningen som gjaldt før 1. januar 2011.
Krav om ansiennitetstid i AFP-ordningen vil sikre at arbeidsgiverne har bidratt til finansieringen i minst en tilsvarende periode.
§ 4 andre ledd - Overgangsordning
Til kravet i første ledd bokstav c vil det etableres en overgangsordning for arbeidstakere født i årene 1944 til og med 1954. Kravet skal være 3 år av de siste 5 årene for arbeidstakere født i årene 1944 til og med 1951. Deretter økes disse tallene med ett år for hvert årskull etter 1951-kullet. Etter dette blir 1955-kullet det første som helt ut må fylle kravet om 7 års arbeid i en bedrift som er omfattet av en AFP-avtale. Se tabell under. Vilkåret i første ledd bokstav c innebærer en innstramming av kravene til tariffmessig tilknytning, samtidig som den enkelte arbeidstaker vil ha små muligheter til å tilpasse seg de nye kravene. Opptrappingen av kravet vil sikre at man unngår urimelige rettighetstap i overgangsperioden.
Tabell - Innfasingen av kravet om tilknytning til AFP-bedrift
Årskull |
Krav om tilknytning til AFP-bedrift før 62 år |
1951 eller tidligere |
minst 3 av 5 siste år |
1952 |
minst 4 av 6 siste år |
1953 |
minst 5 av 7 siste år |
1954 |
minst 6 av 8 siste år |
1955 eller senere |
minst 7 av 9 siste år |
§ 4 tredje ledd - Vedtektene utfyller vilkårene
Kravene i § 4 første og andre ledd om å være arbeidstaker i en bedrift som er omfattet av en avtale, er utfylt og presisert i vedtektene for AFP. Det vises til kapittel 3 i vedtektene for Fellesordningen for avtalefestet pensjon av 21. mai 2010, der det er gitt særskilte krav knyttet opp til ansettelses- og arbeidsforhold, ansiennitet, pensjonsgivende inntekt fra annen virksomhet enn foretak som er tilsluttet Fellesordningen og utbetalte pensjoner og trygdeytelser.
Det er NAV som vurderer vilkårene i bokstav a og b og beregner pensjonen i samsvar med bokstavene c og d i denne paragrafen.
Bokstav a fastsetter at nedre aldersgrense for å kunne ta ut avtalefestet pensjon ikke kan være lavere enn 62 år, det vil si at pensjonen tidligst kan utbetales med virkning fra måneden etter den måneden man fyller 62 år. Dette er samme aldersgrense som for AFP som gjaldt frem til 1. januar 2011, med den forskjell at statstilskottet da først ble innvilget fra fylte 64 år.
Bokstav b slår fast at man ved uttak før fylte 70 år, ikke kan ta ut AFP uten samtidig å ta ut alderspensjon fra folketrygden. Kravet om å ta ut alderspensjon innebærer dermed også at vilkåret for tidliguttak av minimum 20 prosent av alderspensjon fra folketrygden må være oppfylt for å ta ut AFP. AFP vil imidlertid ikke påvirkes av at man senere stanser alderspensjonen eller endrer uttaksgraden. Den livsvarige delen av AFP medregnes i vurderingen av om dette vilkåret er oppfylt, se nærmere Ot.prp. nr. 37 (2008-2009). Det er ingen binding mellom uttak av alderspensjon og uttak av AFP ved uttak etter fylte 70 år. Uttak av AFP er dermed uavhengig av om det tas ut alderspensjon fra måneden etter fylte 70 år. AFP påvirkes ikke av en reduksjon i alderspensjonen under langvarig institusjonsopphold.
Bokstav c innebærer at AFP bare kan tas ut som en ugradert ytelse. Dette påslaget utbetales livsvarig etter at uttaket har startet. I motsetning til alderspensjonen fra folketrygden kan altså ikke AFP graderes. AFP som er tilstått med virkning fra 1. januar 2011 eller senere, avkortes ikke mot arbeidsinntekt. I denne sammenheng kan det nevnes at avkortingsreglene for AFP som er tatt ut før 2011, videreføres også etter 2011, se § 15.
Bokstav d innebærer at pensjonen må beregnes i samsvar med bestemmelsene i §§ 6 og 7.
Det er NAV som fastsetter grunnlaget for beregning av AFP med virkningstidspunkt 1. januar 2011 eller senere.
Grunnlaget beregnes i hovedsak på samme vis som pensjonsbeholdningen for ny alderspensjon (folketrygdloven kapittel 20), se folketrygdloven §§ 20-4 til 20-8 for år fra og med 2010, og § 20-21 for år før 2010 og forskrifter til disse bestemmelsene. Unntakene fra dette er følgende:
Grunnlaget for beregningen skal være summen av registrert pensjonsgivende inntekt i tidligere år, inkludert beløpet det beregnes opptjening av etter folketrygdlovens §§ 20-6, 20-7, 20-7a og 20-8 og poengtall godskrevet etter folketrygdlovens §§ 3-14, 3-16 og 3-19.
Til og med 2009 vil dette være pensjonsgivende inntekt., poengtall på grunnlag av omsorgsarbeid fra og med 1992 og poengtall godskrevet personer som har hatt uførepensjon. Når det gjelder omsorgsarbeid før 1992, se andre ledd.
Fra og med 2010 vil grunnlaget kunne omfatte opptjening som nevnt i folketrygdloven §§ 20-5 til 20-8, det vil si pensjonsgivende inntekt, førstegangstjeneste, mottak av dagpenger, mottak av uførepensjon og omsorgsarbeid.
Uførepoeng blir godskrevet som faktiske pensjonspoeng etter regler i folketrygdloven § 3-19, jf. § 3-14. Dersom hele eller deler av uførepensjonen er beregnet med yrkesskadefordel etter folketrygdloven § 3-30, vil de faktiske pensjonspoengene være godskrevet etter regler i forskrift gitt med hjemmel i folketrygdloven § 3-30 femte ledd. Uføre som får rett til AFP, vil normalt ha hatt gradert uførepensjon og arbeidsinntekt ved siden av, fordi personer som ikke er i arbeid, ikke vil oppfylle vilkårene for å få AFP.
Registrerte poengtall på grunnlag av omsorgsarbeid, omregnes til inntekt. Regler for denne omregningen er fastsatt i forskrift, se nedenfor.
Grunnlaget for de enkelte årene oppjusteres før de årlige grunnlagene summeres. Oppjusteringen er fastsatt i tredje og fjerde ledd.
Eksempel 1 - Grunnlag for bruker som kun har arbeidsinnekt
Grunnlaget blir da:
3 × G1.5.2014 × 40 år = 3 × 89 000 × 40 = 10 680 000
Personen har et grunnlag på 10 680 000 kr.
Eksempel 2 - Grunnlag for bruker med arbeidsinnekt og omsorgspoeng
Vi tar utgangspunkt i samme bruker som i regneeksempel 1, men her har brukeren utført omsorgsarbeid i 2004 og 2005 og fått godskrevet poeng for dette. (Brukeren hadde en arbeidsinntekt på 3 G også i disse to årene.)
Grunnlaget blir da:
3 × G1.5.2014 × 38 år + 4 × G1.5.2014 × 2 år = 3 × 89 000 × 38 + 4 × 89 000 × 2 = 10 858 000
Personen har et grunnlag på 10 858 000 kr.
Eksempel 3 - Grunnlag for bruker som har hatt uførepensjon
Grunnlag = Grunnlag fra pensjonsgivende inntekt + Grunnlag fra uføre
Grunnlag fra pensjonsgivende inntekt = 4 × G1.5.2014 × 36 år = 4 × 89 000 × 36 = 12 816 000
Grunnlag fra uføre = G × (P + 1) × 4 år = 89 000 × (3,00 + 1) × 4 = 1 424 000
Grunnlag = 12 816 000 + 1 424 000 = 14 240 000
Eksempel 4 - Grunnlag for bruker som har hatt gradert uførepensjon
Grunnlag = Grunnlag fra pensjonsgivende inntekt + Grunnlag fra uføre
Grunnlag fra pensjonsgivende inntekt = 4 × G1.5.2014 × 36 år = 4 × 89 000 × 36 = 12 816 000
Grunnlag fra uføre = G × (P + 1) × 4 år = 89 000 × (2,80 + 1) × 4 = 1 352 800
Grunnlag = 12 816 000 + 1 352 800= 14 168 800
[Endret 2/16]
Arbeidstakere født i 1948 eller senere kan få godskrevet opptjening for omsorg for barn i årene før ordningen med omsorgspoeng ble innført i 1992 (tilbakevirkende omsorgsopptjening), gitt at vilkårene i folketrygdloven § 3-16 første ledd bokstav a da var oppfylt. Dette gjelder altså de årskullene som fullt ut er omfattet av AFP, det vil si de årskullene som ikke får AFP beregnet med innfasingen som er angitt i § 7 andre ledd.
Dette vil si at for de årene der vilkårene er oppfylt, medregnes minst en inntekt svarende til fire ganger gjennomsnittlig grunnbeløp fra og med fødselsåret for barnet og til og med det året barnet fylte 6 år (etter ordningen fra 1992 ble det til og med det året barnet fylte 6 år godskrevet et poengtall inntil 3,00, som tilsvarer en inntekt på fire ganger grunnbeløpet). Eksempelvis hvis en arbeidstaker hadde omsorg for barn født i 1972 vil denne få godskrevet omsorgsopptjening for årene 1972 til 1978. Omsorgsopptjeningen på 4 G reduseres mot opptjening på grunnlag av pensjonsgivende inntekt eller mottak av uførepensjon. Med andre ord vil ikke omsorg gi uttelling i form av opptjening dersom pensjonsgivende inntekt er minst 4 G eller det er fastsatt et pensjonspoeng på minst 3,00 i periode som ufør.
Tilbakevirkningen tilsvarer ordningen i ny alderspensjon (alderspensjon etter folketrygdloven kapittel 20) for personer født i 1954 eller senere. Den tilbakevirkende omsorgsopptjeningen er der begrunnet med at pensjonen etter kapittel 20 beregnes ved en alleårsregel, det vil si at alle inntektsår påvirker pensjonen. Tilbakevirkende omsorgsopptjening i AFP for personer født i 1948 eller senere, bør derfor ses på bakgrunn av at AFP også beregnes med en alleårsregel.
Nærmere regler om tilbakevirkende omsorgsopptjening er fastsatt i forskrift, se nedenfor.
Inntekten i de enkelte årene før 2010 skal oppjusteres til 2010 nivå ved hjelp av veksten i grunnbeløpet, det vil si forholdet mellom grunnbeløpet pr 1. januar 2010 (lik grunnbeløpet pr. 1. mai 2009) og gjennomsnittlig grunnbeløp i opptjeningsåret. Dette tilsvarer reglene for oppregulering av inntekter for år før 2010 gitt i folketrygdloven § 20-21 med tilhørende forskrift, som angir fastsetting av pensjonsbeholdning pr. 1. januar 2010 for pensjon etter kapittel 20.
For så vidt gjelder inntekten for 2009, se kommentar til forskrift nedenfor.
Ved oppjustering i 2010 og senere, gjelder reglene i fjerde ledd. Inntektene vil dermed bli justert opp pr. 1. mai hvert år med samme lønnsvekst som benyttes ved oppregulering av pensjonsbeholdning etter folketrygdloven § 20-18 første ledd.
Inntekten i 2010 og senere år skal oppjusteres med lønnsveksten fra opptjeningsåret til og med det tidspunktet da siste regulering av folketrygdens pensjoner fant sted. Inntektene regnes med ved utløpet av det året de er ferdig liknet.
Ved oppregulering av pensjonsopptjeningen med lønnsveksten, skal det tas hensyn til at pensjonen tjenes opp over hele kalenderåret, og at grunnbeløpet og lønnsveksten fastsettes pr. 1. mai. Fra 2011 skal grunnbeløpet reguleres i samsvar med lønnsveksten, og oppreguleringen av pensjonsopptjeningen tilpasses dette. Opptjeningen for hvert år fra og med 2011 multipliseres med følgende faktor før den tilføres den øvrige opptjeningen:
(1 + wt)× (1 + wt+1)
4/12 + 8/12×(1 + wt)
wt er lønnsveksten i inntektsåret og wt+1 er lønnsveksten i ligningsåret. Se også nærmere om oppregulering med lønnsvekst i kommentarene til § 20-18.
Femte ledd begrenser grunnlaget for det enkelte året og begrenser hvilke inntektsår som medregnes.
Det skal bare tas hensyn til inntekt mv. tilsvarende maksimalt 7,1 ganger gjennomsnittlig grunnbeløp i det enkelte året. Dette er den samme grensen for opptjening som alderspensjon i folketrygden kapittel 20.
Siste år som tas med i fastsettingen av grunnlaget for AFP, skal være det året arbeidstakeren fylte 61 år. Som for alderspensjon fra og med 2011, medregnes et inntektsår fra utløpet av det året inntekten blir liknet, dvs. at bare ferdiglignede inntekter medregnes i pensjonsberegningen. Dersom AFP tas ut det året man fyller 62 år, vil derfor den første utbetalingen av AFP baseres på inntekter til og med det 60. året. Inntekten for det 61. året legges da til senere. Reglene for dette er presisert i forskrift, se nedenfor. Dersom AFP tas ut det året man fyller 63 år eller senere, skal alle inntekter som skal inngå i grunnlaget være tatt med fra uttakstidspunktet.
Departementet har med hjemmel i AFP-tilskottsloven § 30 gitt en samleforskrift om AFP. Kapittel 2 i forskriften gjelder fastsetting av grunnlaget for AFP. Forskriften ble fastsatt av Arbeidsdepartementet 30. november 2010 og vil bli nærmere omtalt nedenfor.
Generell kommentar
Denne paragrafen gir regler om beregning av AFP som gjelder fra 1. januar 2011. Det er NAV som beregner pensjonen.
Årlig pensjon skal utgjøre en fastsatt prosent av grunnlaget etter § 6, det vil si en prosentdel av summen av arbeidstakerens pensjonsgivende inntekt til og med det året han eller hun fyller 61 år, se også § 6.
Beløpet levealdersjusteres og justeres for uttaksalder ved hjelp av forholdstall. Forholdstallene skal være de samme som forholdstallene etter folketrygdloven § 19-7 slik den vil lyde fra 1. januar 2011. Paragrafen inneholder videre særregler om innfasingen av AFP for personer født i årene 1944 til 1947, regler om såkalt tonivå-uttak av AFP og om regulering av AFP under utbetaling.
I motsetning til alderspensjonen, kan AFP bare tas ut 100 prosent, og man kan ikke senere endre uttaksgrad eller gjøre en midlertidig stans av AFP. Et uttak av AFP påvirker imidlertid ikke muligheten til å benytte seg av fleksibiliteten i alderspensjonen, for eksempel vil AFP løpe videre uendret dersom uttaksgraden reduseres til 0 på alderspensjonen.
Pensjonen skal utgjøre 0,314 prosent av grunnlaget slik det framgår av § 6. Videre skal pensjonen justeres ved hjelp av forholdstall, som skal gjenspeile uttakstidspunkt og forventet levealder.
I likhet med fleksibel alderspensjon skal AFP være nøytral i forhold til uttakstidspunkt, det vil si at summen av utbetalt AFP blir den samme uansett alder ved uttaket. Årlig utbetalt AFP øker dermed med alderen ved uttaket. Forholdstallene skal være de samme som for fleksibel alderspensjon ifølge folketrygdloven § 19-7 slik den vil lyde fra 1. januar 2011. Det slås videre fast at man ved uttak av AFP etter fylte 70 år skal legge forholdstallet ved fylte 70 år til grunn. Dette innebærer at utsettelse av uttaket etter fylte 70 år ikke medfører økt årlig AFP, i motsetning til fleksibel alderspensjon, der utsatt uttak medfører pensjonsøkning fram til fylte 75 år.
Forholdstallene er nærmere beskrevet i rundskrivet til folketrygdloven § 19-7 med tilhørende forskrift.
Eksempel 5 - Livsvarig del ved uttak fra og med 67 år og fram til 70 år
AFP livsvarig del = Grunnlag × 0,314 % / Forholdstall ved 67 år 1948-kullet
= 10 068 000 × 0,00314 / 1,025 = 32 717
AFP livsvarig del blir 32 717 kr. Merk at personen i tillegg til dette vil ha rett til et kompensasjonstillegg, som forklart i rundskriv til kapittel 3.
Eksempel 6 - Livsvarig del ved uttak fra og med 70 år
AFP livsvarig del = Grunnlag × 0,314 % / Forholdstall ved 70 år 1948-kullet
= 14 054 151 × 0,00314 / 0,856 = 51 554
AFP livsvarig blir 51 554 kr. Merk at personen i tillegg til dette vil ha rett til et kompensasjonstillegg, som forklart i rundskriv til kapittel 3.
Reglene om innfasing av AFP gjelder for årskullene 1944 til 1947. Pensjonen skal for disse årskullene utgjøre henholdsvis 10, 20, 40 og 60 prosent av fullt pensjonsbeløp etter første ledd.
Andelene kan også ses i sammenheng med at de eldste årskullene ville kunne hatt AFP etter gammel ordning i en kortere periode enn de yngre, fordi de har kortere tid igjen til fylte 67 år. For eksempel ville en arbeidstaker født i juni 1944 maksimalt kunne hatt AFP som gjaldt frem til 2010 i seks måneder (januar til juni) i 2011. Dette gjør det også naturlig å gradere påslaget.
Nivået på AFP-påslaget for årskullene 1944 til 1947 er satt til henholdsvis 10 pst. (1944-kullet), 20 pst. (1945-kullet), 40 pst. (1946-kullet) og 60 pst. (1947-kullet) av fullt nivå.
Tilsvarende gradering av kompensasjonstillegget er foretatt gjennom fastsettelsen av referansebeløpene for de ulike årskullene, se § 10 andre ledd.
Eksempel 7 - Livsvarig del for bruker om tar ut pensjon ved 67 år og som omfattes av innfasingsreglene
AFP livsvarig del = 40 % × Grunnlag × 0,314 % / Forholdstall ved 67 år 1946-kullet
= 40 % × 15 000 000 × 0,00314 / 1,015 = 18 562
AFP livsvarig blir 18 562 kr. Merk at personen i tillegg til dette vil ha rett til et kompensasjonstillegg, som forklart i rundskriv til kapittel 3.
Dersom AFP tas ut før 67 år, skal AFP utbetales med et høyere beløp før fylte 67 år enn etter denne alderen. Dette kalles tonivå-uttak.
Det vil si at det gis et fast kronetillegg pr. måned ved uttak av AFP før fylte 67 år. Siste måneden tillegget utbetales, er den måneden vedkommende fyller 67 år. I forskrift xxxx gitt av Arbeidsdepartementet, se nedenfor, er kronetillegget fastsatt til 19 200 kroner på årsbasis, det vil si 1600 kroner pr. måned. Det månedlige kronetillegget varierer verken med årskull eller uttaksalder mellom 62 og 67 år.
Kronetillegget vil imidlertid føre til en varig reduksjon av den livsvarige delen av pensjonen, slik at prinsippet om nøytralt uttak ivaretas. Dette gjøres ved at den livsvarige delen av pensjonen fratrekkes et justeringsbeløp. På liknende måte som forholdstallene, varierer justeringsbeløpene med årskull og uttaksalder. Justeringsbeløpene er beregnet slik at den samlede utbetalingen (forventede nåverdien) av pensjon i perioden som pensjonist ikke påvirkes av kronetillegget, se også kommentar til forskrift nedenfor.
Dersom den livsvarige delen av pensjonen etter første og andre ledd er mindre enn justeringsbeløpet, skal kronetillegget ikke tilstås og det gjøres ikke noe fratrekk i den livsvarige ytelsen. I dette tilfellet vil altså hele AFP bli utbetalt som en livsvarig ytelse.
For årskullene 1944 til 1947 gjøres fratrekket for tonivå-uttaket etter at det er justert for den gradvise innfasingen nevnt i andre ledd.
Eksempel 8 - AFP livsvarig del ved uttak før 67 år for bruker som får kronetillegg
AFP livsvarig del = 9 000 000 × 0,00314 / 1,257 – 3 827 = 18 655
Eksempel 9 - AFP livsvarig del ved uttak før 67 år for bruker som ikke får kronetillegg
AFP livsvarig del = 1 500 000 × 0,00314 / 1,257– 3 827 = -80
AFP livsvarig del = 1 500 000 × 0,00314 / 1,257 = 3 747
Eksempel 10 - Livsvarig del for bruker om tar ut pensjon før 67 år og som omfattes av innfasingsreglene
AFP livsvarig del = 0,4 × 15 923 567 × 0,00314 / 1,132 – 2 199 = 15 469
AFP under utbetaling reguleres pr. 1. mai hvert år i samsvar med lønnsveksten. Det faste kronetillegget etter tredje ledd omfattes imidlertid ikke av reguleringen. På tilsvarende måte som når det gjelder fleksibel alderspensjon i folketrygden, skal AFP etter regulering fratrekkes 0,75 prosent. Reguleringsfaktoren etter folketrygdloven § 20-18 andre ledd skal legges til grunn. Denne faktoren er den samme som etter folketrygdloven § 19-14 andre ledd.
Ved uttak av AFP i månedene juni til april justeres fratrekket i forhold til uttakstidspunktet. Ved uttak i juni måned det ene året skal det ved reguleringen pr. 1. mai i det påfølgende året bare gjøres 11/12 av fullt fratrekk, siden AFP bare har vært under utbetaling 11 av de siste 12 månedene. Dette gir tilsvarende virkning som den justerte reguleringen av alderspensjon ved første reguleringstidspunkt etter endring i uttaksgrad, se folketrygdloven § 19-14 sjuende ledd og § 20-18 sjuende ledd.
Eksempel 11 - Regulering av AFP livsvarig del under utbetaling, uttak ikke i løpet av siste tolv måneder
AFP livsvarig del (AFP_LV) under utbetaling reguleres med lønnsvekst (w) og fratrekkes deretter en faktor på 0,75 prosent.
Merk at dette gjelder kun når AFP har vært til utbetaling siste tolv måneder.
Dersom AFP har vært til utbetaling gjennom hele året blir reguleringen som følger:
AFP_LVetter regulering = AFP_LVfør regulering × (1 + w) × (1– 0,0075)
En bruker har 40 000 i AFP livsvarig del som har vært til utbetaling fra 1.5.2015. Regulering foretas 1.5.2016, og lønnveksten er 4 prosent. Vi ønsker å vise hvordan AFP reguleres:
AFP_LVetter regulering = 40 000 × (1 + 0,04) × (1– 0,0075) = 41 288
AFP livsvarig del blir 41 288 kr etter regulering.
Eksempel 12 - Regulering av AFP livsvarig del under utbetaling, uttak i løpet av siste tolv måneder
Dersom det har vært foretatt uttak av AFP i løpet av siste tolv måneder, skal man ved regulering 1. mai regulere med lønnsvekst, og deretter trekke fra en faktor på 0,75 prosent, men i motsetning til det som er tilfellet i regneeksempel 11, skal man nå justere denne faktoren for antall måneder AFP har vært til utbetaling.
En bruker har 40 000 i AFP livsvarig del som har vært til utbetaling fra 1.1.2016. Regulering foretas 1.5.2016, og lønnveksten er 4 prosent. Brukeren har hatt AFP i fire av de tolv siste måneder og vi ønsker å vise hvordan AFP reguleres:
AFP_LVetter regulering = AFP_LVfør regulering × (1 + w) × (1– 0,0075 × 4/12)
AFP_LVetter regulering = AFP_LVfør regulering × (1 + w) × (1– 0,0075 × 4/12) = 41 496
AFP livsvarig del blir 41 496 kr etter regulering.
Tabellen under gir en oversikt over hovedregler for beregning av AFP for ulike årskull ved ulik uttaksalder.
Årskull |
Uttaksalder 62 til 67 år |
Uttaksalder 67 år til 70 år |
1944 til 1947 |
|
|
1948 og senere |
|
|
Departementet har med hjemmel i AFP-tilskottsloven § 30 gitt en samleforskrift om AFP. Kapittel 3 i forskriften gjelder fastsetting av kronetillegg og justeringsbeløp. Forskriften ble fastsatt av Arbeidsdepartementet 30. november 2010 og er nærmere omtalt nedenfor.
Dersom AFP tas ut før 67 år, vil AFP bestå av tre deler: en livsvarig del, et kronetillegg og et kompensasjonstillegg. Slik det framgår av § 7 tredje og fjerde ledd, utgjør kronetillegget et fast kronebeløp som ikke reguleres, og siste måned det utbetales er den måneden pensjonisten fyller 67 år.
Paragrafen slår fast at kronetillegget skal fastsettes til 19 200 kroner på årsbasis, dvs. 1600 kroner pr. måned.
Kronetillegget gir ingen tilleggsutbetaling i løpet av forventet tid som pensjonist, fordi den livsvarige delen av AFP fratrekkes et justeringsbeløp som er beregnet med sikte på å ivareta nøytralt uttak, se nedenfor. Resultatet av kronetillegget er altså at en del av utbetalingen framskyndes i tid.
1. og 2. ledd – fastsetting av justeringsbeløp
Paragrafen omhandler beregning og fastsetting av justeringsbeløpene etter § 7 tredje ledd. Justeringsbeløpet er det fratrekket som gjøres i AFP livsvarig del dersom AFP tas ut før 67 år og det tilstås kronetillegg. Fratrekket er livsvarig, dvs. at det også får effekt etter at kronetillegget opphører ved fylte 67 år.
Det fastsettes justeringsbeløp for personer født i 1944 eller senere. 1944-kullet er det eldste årskullet som omfattes av AFP etter kapittel 2.
På samme måte som forholdstallene etter folketrygdloven § 19-7, skal justeringsbeløpene fastsettes av Arbeids- og velferdsdirektoratet det året et årskull fyller 61 år. Det fastsettes separate sett justeringsbeløp for hvert enkelt årskull. Justeringsbeløpene er felles for hele årskullet, herunder for kvinner og menn.
Nøytralt uttak innebærer at samlet utbetaling av AFP skal være uavhengig av uttaksalder. Justeringsbeløpene beregnes med sikte på at samlet utbetaling av AFP ikke skal påvirkes av kronetillegget. Et forenklet eksempel kan illustrere dette: Vi antar at en person i 1949-kullet ønsker å ta ut AFP fra fylte 63 år og at forventet gjenstående levetid på dette tidspunktet er 20 år. Samlet utbetaling av kronetillegg fram til 67 år vil bli i underkant av 20 000 kroner i fire år, dvs. 80 000 kroner. For at samlet utbetaling ikke skal påvirkes, må AFP livsvarig del fratrekkes om lag 80 000 kroner/20 år = 4000 kroner pr. år. Justeringsbeløpet for 1949-kullet ved 63 år blir dermed ca. 4000 kroner.
I tillegg til dødelighet tas det i beregningen av justeringsbeløpene hensyn til regulering.
Det fastsettes justeringsbeløp for hver måned mellom fylte 62 og 67 år. Alderen ved inngangen av virkningsmåneden er bestemmende for hvilket justeringsbeløp som skal benyttes i hver beregning.
3. og 4. ledd – tidspunkt for fastsetting og hvem som fastsetter
Det er Arbeids- og velferdsdirektoratet som beregner og fastsetter justeringsbeløpene. Grunnlagsdataene for beregningene er dødelighetsstatistikk fra Statistisk sentralbyrå.
Justeringsbeløpene fastsettes endelig det året et årskull fyller 61 år. De vil dermed være fastsatt i løpet av året før den enkelte når nedre aldersgrense for uttak av AFP. Fastsettingen skal skje innen 1. juli dette året. Dette er samme tidspunkt som forholdstallene.
De nye reglene for AFP i privat sektor gjelder for personer som tilstås AFP med virkning fra 1. januar 2011 eller senere. Justeringsbeløpene fastsettes med grunnlag i samme dødelighetsstatistikk som benyttes i forholdstallene etter folketrygdloven § 19-7. Denne paragrafen trådte i kraft 1. januar 2011. Tilsvarende trådte AFP-tilskottsloven i kraft først 19. februar 2010. I medhold av overgangsbestemmelser ble derfor justeringsbeløpene for årskullene 1944 til 1949 fastsatt i 2010, se rundskrivet til AFP-tilskottsloven § 31 andre ledd.
Arbeids- og velferdsdirektoratet utarbeider også anslag på justeringsbeløp for å gi en indikasjon på forventet AFP for årskull som er yngre enn 61 år. Anslagene baseres på middelalternativet i Statistisk sentralbyrås befolkningsframskrivinger, samt eventuell allerede foreliggende statistikk over dødelighet som skal inngå i justeringsbeløpene for det aktuelle årskullet.
1. ledd – statistisk grunnlag
Av første ledd framgår det at det statistiske grunnlaget for forholdstallene skal være den samme dødelighetsstatistikken som benyttes i fastsettingen av forholdstallene etter folketrygdloven § 19-7. Denne dødelighetsstatistikken er nærmere spesifisert i forskriften om alderspensjon i folketrygden § 4-3.
I forskriften om alderspensjon § 4-3 framgår det at dødelighet ved ulike aldrer benyttes til å beregne en såkalt overlevelseskurve. Overlevelseskurven ved en bestemt alder angir hvor stor andel av de som var i live ved 27 år i et årskull, som fortsatt er i live ved den aktuelle alderen. Dette betyr at kurven er normert til 1 ved 27 år. Eksempelvis betyr tallet 0,90 ved 62 år at 90 prosent av 27-åringene i årskullet fremdeles er i live ved 62 år.
Til og med 59 år benyttes gjennomsnittet av dødelighet for den aktuelle alderen i de årene årskullet hadde denne alderen deler av året. Forholdstallene, delingstallene og justeringsbeløpene skal som nevnt fastsettes det året årskullet fyller 61 år. Statistikken for det 59. året, som altså vil være gjennomsnittet av statistikken for de to årene årskullet fylte 59 og 60 år, vil være det siste året det foreligger dødelighetsstatistikk for når forholdstallene og justeringsbeløpene skal fastsettes. (Årskullet var 59 år deler av det året de fylte 60 år.) Fra og med 60 år benyttes statistikk over dødelighet i eldre årskull i de ti kalenderårene årskullet fylte 51 til 60 år.
Etter at det er beregnet en overlevelseskurve normert til 1 ved 27 år, renormeres overlevelseskurven til 1 ved uttaksalderen. Dette gir uttrykk for hvor stor andel av de som levde ved den gitte uttaksalderen i hele år og fortsatt er i live ved hver påfølgende alder i hele år, for eksempel på det tidspunktet man fyller 67 år. Deretter omregnes overlevelseskurven ved å ta hensyn til dødelighet mellom hver alder i hele år. Den endelige overlevelseskurven vil da uttrykke hvor stor andel av de som levde ved uttaksalderen som fremdeles er i live i løpet av det året man har en gitt alder, for eksempel i løpet av det året man er 67 år (dvs. mellom fylte 67 og fylte 68 år).
Fastsettingen av det statistiske grunnlaget er nærmere beskrevet i rundskrivet til folketrygdloven § 19-7.
Som følge av renormeringen nevnt over, vil dødelighet før fylte 62 år ikke i praksis få betydning for de justeringsbeløpene som fastsettes. Om bakgrunnen for at det benyttes dødelighetsstatistikk fra og med 27 år, se rundskrivet til folketrygdloven § 20-13 om delingstall.
2. og 3. ledd – justeringsbeløp for alder i hele år
Justeringsbeløpene ved alder i hele år (62 til 66 år) beregnes deretter ved hjelp av den overlevelseskurven som er fastsatt etter reglene nevnt over. Beløpene beregnes ut fra en brøk av to desimaltall.
Telleren tilsvarer forventet nåverdi av en ytelse fram til 67 år som utgjør 1 krone på uttakstidspunktet og ikke reguleres, multiplisert med 19 200, dvs. størrelsen på det årlige kronetillegget.
Nevneren tilsvarer forventet nåverdi av en livsvarig ytelse som utgjør 1 krone på uttakstidspunktet og reguleres med lønnsvekst før fratrekking av 0,75 prosent, dvs. samme regulering som gjelder for AFP livsvarig del.
Brøken vil dermed uttrykke hvor mange kroner den livsvarige ytelsen må justeres med på uttakstidspunktet for at disse forventede nåverdiene skal være like.
Som ved fastsettelsen av forholdstallene, benyttes nominell lønnsvekst som diskonteringsrente. I beregningen av forholdstallene etter folketrygdloven § 19-7, og i nevneren i beregningen av justeringsbeløpene, kan lønnsveksten forkortes mot lønnsveksten som inngår i reguleringen. Dette vil imidlertid ikke være tilfelle i beregningen av telleren i forholdstallet, da kronetillegget ikke reguleres. Ved denne beregningen skal det legges til grunn en nominell lønnsvekst lik 4 prosent. Dette bygger på Norges banks inflasjonsmål på 2,5 prosent og et anslag på årlig reallønnsvekst over tid på ca. 1,5 prosent. Valget av lønnsvekst har for øvrig liten betydning for de fastsatte justeringsbeløpene, da kronetillegget (telleren i beregningen) utbetales i få år.
Det kan påpekes at dødelighet mellom 62 år og uttaksalderen, samt regulering fram til uttak verken inngår i telleren eller nevneren i beregningen. Dette skyldes at disse verdiene er like for kronetillegget og AFP livsvarig del. Det vises blant annet til at referansebeløpene, som kronetillegget beregnes på bakgrunn av, vil bli regulert med lønnsvekst fram til uttak.
Justeringsbeløpene avrundes til hele kroner. Beløpene reguleres ikke etter fastsettelsen.
4. og 5. ledd – justeringsbeløp for alder mellom hele år
Månedlige justeringsbeløp fastsettes deretter ved lineær interpolering mellom de to tilstøtende justeringsbeløpene for uttaksalder i hele år, det vil si som et vektet gjennomsnitt. Dette er samme metode som benyttes ved fastsettelse av månedlige forholdstall, se rundskrivet til folketrygdloven § 19-7.
Formelen som benyttes for å fastsette justeringsbeløpene ved alder i hele år, kan ikke benyttes ved 67 år. Da det ikke vil bli utbetalt kronetillegget ved uttak fra fylte 67 år, framgår det likevel at det ikke skal gjøres noe fratrekk i AFP livsvarig del pga. kronetillegget dersom uttaket skjer ved denne alderen eller senere. Ved den lineære interpoleringen benyttes derfor null som justeringsbeløp ved 67 år.
6. ledd – avrunding av justeringsbeløpene
Justeringsbeløpene avrundes til nærmeste hele krone og reguleres ikke etter fastsettelsen.
Denne paragrafen omhandler forholdet til uførepensjon fra folketrygden og til avtalefestet pensjon i offentlig sektor og tilsvarende lov- eller avtalefestede ordninger.
Det er NAV som behandler forholdet til uførepensjon etter første og andre ledd.
Fellesordningen behandler forholdet til offentlig AFP etter tredje ledd.
For øvrig vurderer Fellesordningen også retten til AFP på uttakstidspunktet i forhold til sykepenger, uførhet, arbeidsledighet, permisjon mv. jf § 3-3 i vedtektene for Fellesordningen for AFP.
§ 8 første ledd – AFP ytes ikke til personer som etter fylte 62 år har mottatt uførepensjon
AFP ytes ikke til personer som etter fylte 62 år har mottatt uførepensjon fra folketrygden. For å få AFP, må man si fra seg uførepensjonen. Dette fordi begge ytelsene utbetales fram til fylte 67 år. Dersom en person ønsker å motta AFP, vil denne person etter reglene måtte treffe sitt valg før fylte 62 år. Eksempelvis vil en person måtte velge mellom gradert uførepensjon kombinert med fleksibel alderspensjon eller fleksibel alderspensjon med AFP-påslag.
Når det gjelder personer født i årene 1944 til 1948, vil de imidlertid ikke ha hatt mulighet til å velge AFP etter reglene med virkningstidspunkt 1. januar 2011 eller senere da de fylte 62 år (i årene 2006 til 2010). Derfor vil ikke denne gruppen ha rett til AFP dersom de har mottatt uførepensjon etter 31. desember 2010, de må således si fra seg uførepensjonen før 1. januar 2011 for å kunne ta ut AFP etter de nye reglene. Reglene om forholdet til uførepensjon vil ikke ha praktisk betydning for personer med full uførepensjon, siden man uansett må være i arbeid på det tidspunktet man tar ut AFP, med en inntekt som på årsbasis overstiger grunnbeløpet.
§ 8 andre ledd – Tidsrom der uførepensjon ikke er kommet til utbetaling
Tidsrom der uførepensjon ikke er kommet til utbetaling, men vedkommende har hatt rett til å få tilbake uførepensjon etter reglene i folketrygdloven § 12-12 tredje ledd, regnes ikke som tidsrom med mottak av uførepensjon som nevnt i første ledd.
I visse tilfelle har en person en såkalt hvilende rett til uførepensjon mens vedkommende forsøker seg i arbeidslivet. «Hvilende» rett innebærer at vedkommende kan få tilbake uførepensjonen uten full søknadsprosedyre dersom arbeidsforsøket slår feil. Det vil si at tidsrom med hvilende rett i henhold til folketrygdloven § 12-12 tredje ledd ikke skal regnes som tidsrom med mottak av uførepensjon ved anvendelsen av bestemmelsene i første ledd. En slik periode vil dermed kunne avsluttes ved uttak av AFP i stedet for eventuelt å gå tilbake til uførepensjon.
§ 8 tredje ledd – Statlig eller kommunal avtalefestet pensjon eller tilsvarende
Tredje ledd behandles av Fellesordningen.
Bestemmelsene i første ledd første punktum gjelder tilsvarende for personer som har mottatt statlig eller kommunal avtalefestet pensjon etter fylte 62 år. Det samme gjelder pensjon fra tilsvarende avtale- eller lovfestede ordninger som angitt i vedtektene etter § 19.