Utarbeidet av Rikstrygdeverket, Pensjonskontoret 01.12.2002.
Sist endret 01.09.2016 av Arbeids- og velferdsdirektoratet, Ytelsesavdelingen, Kontor for pensjonsytelser jf overskriftene:
4.3.7 Veiledning om andre forhold, punkt 9. Uttak av AFP kan gi ektefellen lavere pensjon
6.1.1 Grunnpensjon
6.2 Avkorting av AFP mot arbeidsinntekt
7.5 Endret rett til forsørgingstillegg og pensjon for ektefelle ved etteroppgjør av AFP
AFP-ordningen skal gi tarifforganisasjonen nødvendig veiledning om AFP-ordningen generelt og om vilkårene for uttak av pensjon. Dette gjelder blant annet informasjon om endringer i vedtektene eller andre forhold av vesentlig betydning for arbeidstakernes rettigheter i AFP-ordningen. Det påhviler aktuelle arbeidsgiver- og arbeidstakerorganisasjoner å videreformidle slik informasjon i nødvendig utstrekning og på mest mulig hensiktsmessig måte til sine medlemmer.
I konkrete saker har sekretariatet ansvar for å veilede AFP-søkere og deres arbeidsgivere.
Arbeids- og velferdsdirektoratet og NAV administrerer AFP-ordningen og NAV har ved forespørsel plikt til å orientere de trygdede som er tilsluttet en AFP-ordning om deres pensjonsrettigheter - så langt det er mulig.
Sekretariatet for den enkelte ordning skal behandle og avgjøre krav om AFP for så vidt gjelder spørsmål om de kollektive vilkår for pensjon er oppfylt. Det vil si hvilke bedrifter som er omfattet av ordningen, vilkårene for bedriftenes deltakelse i ordningen og hvilke arbeidstakere som er omfattet. Sekretariatet avgjør også om og eventuelt på hvilke betingelser de individuelle vilkår er oppfylt, det vil blant annet si krav til ansettelsesforhold, yrkesaktivitet og tilslutning til AFP-ordningen. I privat sektor må arbeidstakeren enten ha vært tilsatt i bedriften de siste tre årene eller ha vært tilsluttet AFP-ordningen de siste fem årene.
Dersom bedriften og sekretariatet for ordningen attesterer at vilkårene for rett til pensjon er oppfylt, har vedkommende rett til AFP forutsatt at de øvrige vilkår er oppfylt. Dersom søkeren ikke fyller de kollektive vilkår for rett til pensjon, skal sekretariatet fatte vedtak om avslag. Vedtaket kan påklages til pensjonsordningen.
[Endret 09/08, 1/11]
NAV sitt ansvar for informasjon ved oppnådd pensjonsalder vil begrense seg til eventuelle direkte henvendelser i forbindelse med forespørsler og kravfremsettelse. Det bør da presiseres at det er et vilkår for rett til AFP at man på uttakstidspunktet er arbeidstaker i en bedrift tilsluttet ordningen.
De trygdede trenger opplysninger om selve pensjonssystemet, hva AFP er og hvem som omfattes av ordningen. Videre trenger de opplysninger om vilkårene for å ta ut pensjon, hvordan pensjonen beregnes, reglene for inntektsprøving av pensjon og virkningene av å vente med å ta ut pensjon.
Det gis ikke rett til uttak av AFP etter utløp av maks sykepengeperiode (52 uker). Dette uavhengig av om arbeidsforholdet består og vedkommende har pensjonsgivende inntekt i form av arbeidsavklaringspenger. Kravet til at arbeidstakeren er i faktisk arbeid på uttakstidspunktet for pensjon fravikes bare ved sykmelding i maks 52 uker. Det vil si at retten til AFP bortfaller når det er gått 52 uker etter siste arbeidsdag.
I nye vedtekter for LO/NHO-ordningen gjeldende fra 1. april 2006 er det gitt bestemmelser om at den som ønsker å ta ut AFP ikke kan ha mottatt sykepenger, rehabiliteringspenger eller arbeidsløysetrygd i til sammen mer enn 52 uker i løpet av ansiennitetsperioden på hhv 3 eller 5 år. Jf. Krav til sammenhengende ansettelse i bedriften de siste 3 årene eller sammenhengende tilslutning til AFP-ordningen siste 5 årene. Tilsvarende regler er også gjort gjeldende i AFP-ordningene for Spekter og Finansnæringen
For LO/NHO-ordningen gjelder at arbeidstakere som permitteres regnes som ansatt i maksimalt 26 uker etter at lønnen er opphørt. Dette i henhold til lov om lønnsplikt under permittering. Personer som blir oppsagt på grunn av innskrenkninger eller fordi bedriften går konkurs, har rett til AFP i 52 uker etter siste arbeidsdag. Ved frivillig permisjon regnes arbeidstakeren som ansatt i maksimalt 6 måneder.
I offentlig sektor er det bestemmelser om at man ikke har rett til AFP ved hel permisjon uten lønn. Man kan imidlertid ha rett til AFP ved delvis permisjon eller for eksempel med ventelønn eller vartpenger, dersom arbeidsforholdet utgjør 20% eller mer av full stilling på månedsbasis.
AFP kan ikke gis sammen med uførepensjon fra folketrygden. Dersom den trygdede har gradert uførepensjon, kan han si fra seg denne for å få rett til AFP. Man kan imidlertid ha en gradert uførepensjon fra tjenestepensjonsordning (SPK eller KLP) som blir samordnet med full folketrygdberegnet AFP. AFP kan heller ikke gis samen med alderspensjon fra folketrygden.
De ulike krav som stilles til yrkesaktivitet på uttakstidspunktet for AFP tilsier at det fra etatens side må henvises til de aktuelle AFP-ordninger når det gjelder forutsetninger knyttet opp til medlemskap og forutgående opptjening.
4.3.1 Foreløpig beregning
[Endret 11/09, 1/11]
Ettersom den enkelte selv kan bestemme om han/hun vil ta ut AFP eller ei, er det naturlig å forhøre seg nærmere om vilkårene for pensjon. Det er også naturlig å be om en foreløpig beregning av AFP. NAV vil kunne gi opplysninger om pensjonens størrelse i form av en ”serviceberegning”. For at beregningen skal bli så riktig som mulig, må den trygdede gi opplysninger om arbeidsinntekt per år, sivilstand, inntekt for ektefelle/ samboer og om vedkommende har bodd flere år i utlandet. Bruker vil også selv kunne gjøre en serviceberegning i Din pensjon.
Dersom den trygdede tar sikte på å fortsette i inntektsgivende arbeid etter uttak av AFP, bør vedkommende få informasjon om reglene for pro rata-beregnet AFP og om hvordan man fastsetter tidligere arbeidsinntekt. Dersom vedkommende venter med å ta ut AFP til et senere år, kan beregningen av tidligere arbeidsinntekt bli endret. Det vises til at tidligere arbeidsinntekt blir beregnet som et gjennomsnitt av de 3 beste av de 5 siste årene før året før det tas ut pensjon.
På det tidspunkt denne beregningen foretas vil den pensjonsgivende inntekt for kalenderåret før ”uttaksåret” i de fleste tilfeller ikke være registrert i NAVs poengregister. Fordi man da får en foreløpig beregning kan den trygdedes egne opplysninger om inntekt i kalenderåret før uttaksåret brukes. Det skal tas hensyn til all inntekt som blir pensjonsgivende dette året.
Den trygdede må gjøres oppmerksom på at det endelige resultat kan avvike noe fra resultatet i ”serviceberegningen”.
4.3.2 Virkningstidspunkt
[Endret 1/11]
AFP kan tidligst utbetales fra og med kalendermåneden etter at aldersgrensen på 62 år er nådd. AFP-ordningen er ellers fleksibel i den forstand at pensjonen kan tas ut på et hvilket som helst tidspunkt fra oppnådd ”AFP-alder” og frem til fylte 67 år. Det kan gis etterbetaling for inntil 3 måneder. For å få rett til AFP må arbeidstakeren vært tilsatt i lønnet arbeid i minst 20% stilling frem til uttakstidspunktet. Arbeidstaker som må slutte i arbeid på grunn av sykdom kan likevel anses som ansatt ved sykemelding i inntil 52 uker. I tilfeller hvor arbeidstaker har vært syk eller ute av arbeid i til sammen mer enn 52 uker i løpet av ansiennitetsperioden, kan ordningen kreve at arbeidstakeren opptjener ny rett til AFP.
Det foreligger rett til AFP selv om arbeidstakeren har delvis uførepensjon forutsatt at det tas ut hel AFP. Personer som har ventelønn eller vartpenger for en del av stillingen, kan søke om full AFP så fremt de er i arbeid i minst 20% stilling.
Det forutsettes at en arbeidstaker forblir i ordningen etter å ha tatt ut AFP første gang. Det vil si at virkningstidspunktet for pensjonen ikke er ment å skulle endres, men stå fast, - også når pensjonisten for en periode velger å gå tilbake i fullt inntektsgivende arbeid. Dette uavhengig av om den enkelte AFP-ordning aksepterer at man sier fra seg retten til AFP, for senere å fremsette ny søknad om AFP, eller ei. Dette henger sammen med reglene for inntektsprøving av AFP, som forutsetter årlige pensjonsavregninger, samt det forhold at størrelsen på pensjonen vil kunne bli mindre når pensjonen iverksettes på nytt.
Omregning av pensjon ved endringer av arbeidsinntekt skal som en klar hovedregel kun skje med virkning fremover i tid. Det vil si at man ikke omregner den løpende pensjon med virkning tilbake i tid selv om pensjonisten melder fra om endringer av inntekt tilbake i tid. Dette følger av at vedkommende selv er ansvarlig for å melde fra om inntektsendringer og at korrigeringer av utbetalingshistorikken i PESYS vil kunne skape problemer ved senere etteroppgjør i sakene. Dersom det som følge av feil fra NAV sin side er foretatt uriktig beregning og utbetaling av pensjon, kan det likevel foretas korreksjon av pensjonsytelser tilbake i tid. I slike tilfeller vil bestemmelsene i forvaltningsloven § 35 om ugyldighet komme til anvendelse. Slike feil kan oppstå når NAV ikke har overholdt sin informasjonsplikt, har gitt feil informasjon eller har fattet et ugyldig vedtak. Det vises for øvrig til punkt 6.2.3.
AFP beregnet som folketrygdpensjon kan ikke ytes samtidig med arbeidsavklaringspenger, foreløpig uførestønad, uførepensjon eller pensjon til gjenlevende ektefelle fra folketrygden. Disse ytelsene må derfor opphøre ved utgangen av måneden før den måneden AFP iverksettes fra.
Det er ingen bestemmelse som avskjærer mulighetene for å søke om uførepensjon etter at en person har gått på AFP en tid. Videre kan en person som har AFP, si fra seg denne pensjonen dersom vedkommende er blitt enke/-enkemann og har rett til pensjon som gjenlevende ektefelle. Dersom vedkommende velger ytelser fra folketrygden, kan han/hun ikke senere sette frem krav om AFP, med mindre valget er truffet på grunnlag av uriktig eller mangelfull informasjon fra Arbeids- og velferdsetatens side. Se § 4 i forskrift av 30. desember 1988 om vilkår for å yte statstilskott til ordninger for avtalefestet pensjon. Når det foretas etterbetaling av pensjon fra folketrygden for tidsrom hvor det er utbetalt AFP, kan AFP-ordningen kreve refusjon i etterbetalingen av etterlattepensjon. Tilsvarende kan folketrygden kreve refusjon i etterbetaling av AFP for tidligere utbetalt pensjon etter kapittel 17 dersom en enke har valgt å frasi seg pensjon som gjenlevende ektefelle til fordel for AFP. Slike refusjonskrav begrenses til hva som er utbetalt fra ordningene i sammenfallende tidsrom og skal alltid spesifiseres.
Fra måneden etter fylte 67 år omregnes AFP til alderspensjon. Eventuelle pensjonsrettigheter etter avdød ektefelle medregnes da i alderspensjonen.
4.3.3 Sykdom som oppstår før uttak av AFP
[Endret 1/11]
Etter folketrygdloven § 8-3 ytes ikke sykepenger fra det tidspunkt det er godtgjort at yrkesaktiviteten skulle vært avsluttet eller vedkommende har valgt å trekke seg tilbake fra arbeidslivet. Med innføringen av nye regler for pro rata-beregnet AFP har man lagt opp til en stor grad av fleksibilitet med hensyn til kombinasjon av pensjon og arbeidsinntekt. Dette forhold - sammen med den lave aldersgrensen på 62 år - medfører at man vanskelig kan hevde at en person som har satt frem søknad om pensjon fra AFP-ordningen dermed har valgt å trekke seg helt tilbake fra arbeidslivet. Noe avhengig av alder, vil det være naturlig å utbetale sykepenger ut fra arbeidsinntekt forut for sykmeldingen og dermed også gi mulighet for utsatt uttak av AFP.
Retten til AFP opphører når arbeidstakeren har vært arbeidsufør pga sykdom i mer enn 52 uker (maks sykepengeperiode). Det gis ikke rett til AFP når arbeidstakeren mottar arbeidsavklaringspenger etter utløp av maks sykepengeperiode på 52 uker. Hvor lang tid vedkommende må være i arbeid etter en periode med arbeidsavklaringspenger før vilkårene for rett til AFP igjen er oppfylt, kan variere for de enkelte ordningene. Vedkommende må selv avklare med sekretariatet for AFP-ordningen hvilke regler som gjelder i hans eller hennes tilfelle. Se punkt 4.2.
Kollektive vilkår:
Arbeidstakere som har varige helseplager som gjør det vanskelig å fortsette i arbeid, bør oppfordres til å søke uførepensjon fra folketrygden. Med uførepensjon gis rett til særfradrag i skatten og tilgang til ulike honnørrabatter. Ved rett til uførepensjon fra tjenestepensjonsordning regnes det for øvrig med den tjenestetid vedkommende kunne fått ved å stå i stilling frem til aldersgrensen. Vedkommende kan dermed få rett til en bedre tjenestepensjon enn ved alternativt uttak av AFP.
AFP kan ytes i en eventuell venteperiode mens krav om uførepensjon behandles. Det er viktig å ta ut AFP før utløpet av 52 ukers sykepengeperiode, i tilfelle det gis avslag på krav om uførepensjon. Retten til AFP faller bort fra og med den kalendermåned vedkommende får rett til uførepensjon fra folketrygden.
I tilfeller der AFP - inklusive AFP-tillegg - er blitt utbetalt i påvente av uførepensjon, mister arbeidstakeren retten til senere å ta ut sluttvederlag fra LO/NHO-ordningen. Dersom AFP ikke er utbetalt i mer enn 6 måneder før uføresaken er avgjort, kan retten til sluttvederlag gjenopprettes ved at utbetalt AFP-tillegg tilbakebetales. AFP-ordningen gis for øvrig refusjon i etterbetalingen av uførepensjonen.
Fellesordningene for AFP skal ha tilsendt kopi av vedtak om uførepensjon fra folketrygden som gis med virkning tilbake i tid når en person tidligere har fått utbetalt AFP for et sammenfallende tidsrom. Ordningene har behov for slik dokumentasjon når de skal foreta refusjon til arbeidsgivere for innbetalte egenandeler.
4.3.4 Uførhet som oppstår etter uttak av AFP
Det foreligger ikke rett til sykepenger til personer som mottar full AFP. De som mottar gradert AFP har rett til sykepenger etter de vanlige bestemmelsene i kapittel 8 i folketrygdloven.
Personer som blir varig uføre pga sykdom som er oppstått etter uttak av AFP, kan søke om uførepensjon etter folketrygdloven kapittel 12. Dette gjelder både de som har hatt full pensjon og delpensjon fra AFP-ordningen. Uføretidspunktet fastsettes på vanlig måte etter reglene i folketrygdloven § 12-10. Inntektsmulighetene før og etter uførheten fastsettes ut fra inntektsevnen på det tidspunkt vedkommende tok ut full AFP, dersom han/hun har tatt ut full AFP i forkant av uførepensjonskravet. For en person som mottar gradert AFP og er i delvis arbeid ved søknad om uførepensjon, blir inntekt før uførhet fastsatt lik inntektsnivået på tidspunktet vedkommende først tok ut delvis AFP. Se RTV-Rundskriv, kapittel 12 - Uførepensjon.
Ved overgang til uførepensjon fra folketrygden foretas ny beregning av fremtidige pensjonspoeng etter bestemmelsene i folketrygdloven § 3-18. Pensjonister som har fått beregnet fremtidige pensjonspoeng i AFP-ordningen ut fra gjennomsnitt av pensjonspoengene for de tre siste årene før uttak av AFP, kan få beregnet lavere fremtidig pensjonspoeng etter § 3-18 bokstav a i uførepensjonen. Det er viktig å være oppmerksom på at AFP-pensjonister som har hatt AFP og redusert inntekt i år før uføreåret, kan risikere å få lavere tilleggspensjon i uførepensjon fra folketrygden enn den de fikk beregnet som AFP-pensjonist.
Det vises også til bestemmelser i folketrygdloven § 12-17 om avkorting av uførepensjon for ytelser fra arbeidsgiver som blir avtalt i forbindelse med fratreden eller reduksjon av arbeidstiden.
4.3.5 Gjenoppliving av uførepensjon
Gammel folketrygdlov hadde bestemmelser om at personer som må si fra seg uførepensjon fra folketrygden for å få rett til folketrygdberegnet AFP, har rett til å få tilbake uførepensjonen når de ikke lenger mottar AFP beregnet som folketrygdpensjon. Dette fulgte av gammel folketrygdlov § 8‑9 annet ledd, som sa at ” Uførepensjon ytes ikke for tidsrom hvori vedkommende får avtalefestet pensjon med statstilskott.” (Tilsvarende regler forelå også i forhold gammel folketrygdlov kapittel 10 om ytelser til etterlatte, jf § 10‑10 annet ledd.) De aktuelle bestemmelser ble tatt ut av loven ved innføringen av ny folketrygdlov. I lovspeilet fra 1997 sies det at bestemmelsene i tidligere lov § 8‑9 annet ledd er bortfalt og i stedet tatt inn i § 12 i AFP-vedtektene for LO/NHO-ordningen. Bestemmelsen som er tatt inn i vedtektene har imidlertid fått en annen ordlyd. Det sies ikke lenger at ytelser ikke kan ytes , men at ytelser faller bort . Det vises til følgende ordlyd i § 12 andre ledd i LO/NHO-vedtektene:
”Dersom vedkommende oppebærer uførepensjon, foreløpig uførestønad, rehabiliteringspenger, attføringspenger eller etterlattepensjon fra folketrygden, inntrer retten til AFP tidligst fra og med kalendermåneden etter den kalendermåned retten til ytelser som nevnt falt bort. Retten til AFP faller bort fra og med den kalendermåned vedkommende får rett til slike ytelser fra folketrygden.”
Det er klart at den aktuelle regelendring i 1997 ikke tok sikte på å innføre materielle endringer i forhold til retten til reaktivering av uførepensjon for AFP-pensjonister i offentlig sektor. Det har dermed skjedd et uheldig ”glipp”, som vi vil arbeide for å få rettet opp. Inntil videre vil det være aktuelt å la AFP-pensjonister i offentlig sektor som går over til tjenestepensjonsberegnet AFP, få tilbake sin tidligere frasagte uførepensjon - uten å måtte fremsette ny søknad. Forutsetningen er imidlertid at den aktuelle AFP fra fylte 65 år blir beregnet som en regulær alderspensjon fra tjenestepensjonsordningen og ikke som ”folketrygdberegnet” pensjon etter garantireglene. Jf. betegnelsen ”avtalefestet pensjon med statstilskott” i gammel folketrygdlov. Det er kun tjenestepensjonsordningene som vil vite hvilke regler som ligger til grunn for beregningen av AFP til pensjonisten etter fylte 65 år. Det er derfor naturlig at disse kontakter NAV i de sakene der de mener forutsetningene for reaktivering av tidligere uførepensjon er til stede. I disse tilfellene vil AFP-pensjonisten som regel ha mottatt uførepensjon fra tjenestepensjonsordningen samtidig med folketrygdberegnet AFP frem til fylte 65 år. Det er rimelig at forholdet til mulig gjenoppliving av uførepensjonen i folketrygden tas opp når uførepensjonen fra tjenestepensjonsordningen faller bort ved overgang til tjenestepensjonsberegnet AFP.
Det var tidligere mulig å ha samtidig rett til pensjon som gjenlevende ektefelle fra folketrygden og avtalefestet pensjon i offentlig sektor. Fra 1. mai 1999 ble folketrygdloven § 17-11 endret slik at det ikke lenger kan gis pensjon til gjenlevende fra folketrygden til pensjonister som mellom fylte 65 og 67 år mottar AFP i offentlig sektor. Det er imidlertid ingen regler som begrenser retten til pensjon etter folketrygdloven kapittel 17 for de som har fått alderspensjon pga fra særaldersgrense fra tjenestepensjonsordning.
4.3.6 Alderspensjon og AFP
[Tilføyd 1/11]
AFP i privat sektor med virkning før 1. januar 2011 kan ikke gis samtidig med alderspensjon fra folketrygden. Den enkelte kan velge å ta ut fleksibel alderspensjon fra folketrygden etter 2011 ved å si fra seg allerede tilstått AFP. I slike tilfeller vil det ikke foreligge rett til uttak av ny livsvarig AFP i kombinasjon med fleksibel alderspensjon fra folketrygden. Det vil heller ikke foreligge rett til ”gjenoppliving” av tidligere tilstått AFP.
I henhold til bestemmelser i § 3 bokstav e i lov av 25. juni 2010 om avtalefestet pensjon for medlemmer av Statens pensjonskasse kan personer som velger å ta ut alderspensjon fra folketrygden før 67 år ikke i tillegg ta ut folketrygd- eller tjenestepensjonsberegnet AFP. Dersom det er tatt ut alderspensjon fra folketrygden, må den stanses før det gis avtalefestet pensjon. Det er også gitt bestemmelser om at det ikke kan gis AFP fra Pensjonskassen til person som mottar eller har mottatt avtalefestet pensjon etter AFP-tilskottsloven i privat sektor..
4.3.7 Veiledning om andre forhold
[Endret 1/11]
NAV må også regne med å få spørsmål om andre forhold som har å gjøre med AFP, men ikke direkte gjelder utregningen av pensjonen. Vi sikter her til hvordan skatteregler og samordningsbestemmelser virker inn på pensjonsresultatet for den enkelte, hvilke andre forutsetninger som kan ha betydning og om forhold som knytter seg til den trygdedes arbeidssituasjon etter uttaket av AFP.
1. Honnørbillett
Personer som har AFP omfattes ikke av honnørbillettordningen, som gjelder for reiser med offentlige transportmidler.
2. Kollektiv tjenestepensjon i privat sektor
Det kan være viktig at den trygdede - før han tar standpunkt til uttak av AFP - kjenner til hvordan andre pensjonsrettigheter kan påvirkes ved uttak av AFP. Dette gjelder blant annet arbeidstakere som jobber i privat sektor og er omfattet av en kollektiv tjenestepensjonsordning (TPES). Dersom arbeidsgiveren melder arbeidstakerne ut av tjenestepensjonsordningen, vil de tape mye i tjenestepensjonen fra 67 år. Dette skyldes premiesystemet man har i privat sektor der premien stiger jo eldre arbeidstakeren er. Får man ikke med de siste års innbetalinger, kan tjenestepensjon fra 67 år bli redusert med mellom 10 og 30 prosent, selv om man har jobbet i bedriften i mer enn 30 år. Dersom den private tjenestepensjonen regnes av sluttlønnen, vil også arbeidstakere som tar ut delvis AFP og fortsetter i redusert stilling kunne få vesentlig redusert tjenestepensjon fra 67 års alder.
Det er en forutsetning at arbeidsgiver fortsetter å betale premie til tjenestepensjonsordningen frem til AFP-pensjonisten fyller 67 år, for at den privat tjenestepensjon ikke skal bli mindre enn ved fortsatt arbeid frem til 67 år.
De som har helseplager bør alltid vurdere muligheten til uførepensjon. De vil da bli godskrevet medlemstid i tjenestepensjonsordningen frem til 67 år når de er omfattet av privat tjenestepensjonsordning.
3. Tjenestepensjon i offentlig sektor
Offentlig ansatte blir alltid utmeldt av pensjonsordningen (pensjonskassen) når man tar ut AFP. Dersom de ansatte ikke har 30 års medlemstid, vil de tape noe i tjenestepensjon ved å slutte med AFP. Ettersom det er helt andre beregningsregler for offentlig tjenestepensjon er imidlertid tapet mer beskjedent enn i privat sektor. Her vil også bruttosystemet for pensjonsberegning og samordningsreglene bidra til å redusere tapet. Pensjonsgrunnlaget (sluttlønnen) vil for øvrig bli regulert med lønnsvekst frem til uttak av alderspensjon.
De som fortsetter i stilling kombinert med AFP, vil fortsette å tjene opp pensjon ut fra sin gjenværende stilling. Det vil si at en ansatt som har tjent opp 25/30 av full pensjon i Statens Pensjonskasse ved uttak av AFP, vil kunne øke opptjeningen ved å fortsette i en deltidsstilling.
4. Samordning når AFP beregnes som folketrygdpensjon
Pensjon fra AFP-ordningen er omfattet av bestemmelsene i samordningsloven. Når AFP er beregnet etter folketrygdens regler samordnes den som en pensjon fra folketrygden. Man må si fra seg andre folketrygdrettigheter som pensjon til gjenlevende og gradert uførepensjon, men dersom man har en tjenestepensjon ved siden av fra før, for eksempel etterlattepensjon fra SPK, kan man beholde denne. Etterlattepensjonen vil da bli samordnet med AFP etter gunstige regler (det beregnes kun fradrag for grunnpensjon med ¾ G). Gradert uførepensjon fra SPK vil bli samordnet med samtidig AFP (grunnpensjon, tilleggspensjon og eventuelt særtillegg). Det skal ikke beregnes samordningsfradrag for AFP-tillegget. Utbetalingen av AFP kan føre til reduksjon i andre pensjoner som tjenestepensjon og pensjon fra personskadetrygd (krigspensjon og ”gammel” yrkesskadetrygd).
5. Samordning når AFP beregnes som tjenestepensjon
Når AFP beregnes som tjenestepensjon i statlig og kommunal sektor - mellom fylte 65 og 67 år - anses den å være en tjenestepensjon i forhold til samordningsloven. Man kan da motta andre samtidige pensjonsytelser fra folketrygden, som samordnes med den tjenestepensjonsberegnede AFP. Det vil si at en AFP-pensjonist i offentlig sektor har mulighet til å motta uførepensjon og etterlattepensjon fra tjenestepensjonsordning som samordnes med folketrygdberegnet AFP mellom 62 og 65 år og deretter få en ”gjenopplivet” uførepensjon fra folketrygden som samordnes med AFP beregnet som tjenestepensjon etter fylte 65 år.
Det er gitt bestemmelser i folketrygdloven § 17-11 om at det ikke gis rett til pensjon som gjenlevende ektefelle fra folketrygden samtidig med tjenestepensjonsberegnet AFP. Det er imidlertid ingen slik begrensning i retten til pensjon til gjenlevende ektefelle som har særaldersgrense og får tjenestealderspensjon beregnet etter 85-årsregelen. Det er tjenestepensjonsordningene selv som må gi melding når de utbetaler alderspensjon etter regler for særaldersgrense i stedet for AFP etter fylte 65 år og det kan foreligge samtidig rett til pensjon som gjenlevende ektefelle fra folketrygden. Så lenge tjenestepensjonsordningene har bedt om en ”AFP serviceberegning” i form av pensjonsbrev fra DSF for å kunne foreta en ”besteberegning” for pensjonisten etter fylte 65 år, og det i slike tilfeller blir registrert en AFP-ytelse i vårt system, er det umulig å se at det kan foreligge rett til pensjon etter folketrygdlovens kapittel 17.
I de tilfeller hvor for eksempel SPK eller KLP ber om å få AFP-beregning (pensjonsbrev) for ”besteberegning” av tjenestepensjon etter fylte 65 år og personen det gjelder allerede mottar uføre- eller etterlattepensjon fra folketrygden, bør man ikke uten videre gi melding til pensjonisten om at denne må frasi seg folketrygdpensjon for rett til AFP. For å unngå at det gis uriktige opplysninger om den enkeltes pensjonsrettigheter og hindre at det oppstår feil i PESYS etter nødvendig rekonstruksjon av pensjonssaken, er det viktig å få vite at formålet med tjenestepensjonsordningens henvendelse i første omgang er å foreta en ”besteberegning”. Det vil si at det ikke er aktuelt å endre noe vedtak i folketrygden før alternative pensjonsberegninger er gjort og pensjonisten har bestemt seg for hvilken pensjonsløsning han/hun ønsker.
6. Rett til å ta ut delpensjon
Når det gjelder spørsmål som knytter seg til den trygdedes arbeidssituasjon, vil NAV som regel bare kunne gi objektive opplysninger om hvordan arbeidsinntektens størrelse vil påvirke pensjonsresultatet. Det er viktig å påpekes at AFP er fleksibel i den forstand at pensjonen kan tas ut på hvilket som helst tidspunkt fra fylte 62 år og fram til fylte 67 år, at man kan velge å gå av med full AFP eller delpensjon og at man kan få pensjonen omregnet når arbeidsinntekten (pensjonsgivende inntekt) endres. Arbeidstakeren kan ikke kreve å gå over i deltidsstilling med delvis AFP uten arbeidsgivers samtykke, men vedkommende kan ta ut full AFP og deretter begynne i fullt eller delvis arbeid hos ny arbeidsgiver. Den enkelte AFP-ordning kan ha regler som begrenser retten til fortsatt AFP for arbeidstakere som - etter å ha tatt ut full AFP - for en lengre periode fortsetter i fullt inntektsgivende arbeid hos ny arbeidsgiver.
7. Rett til AFP uavhengig av pensjonsgrad
AFP tilstås i utgangspunktet som full pensjon - som skal avkortes for inntekt. Det innebærer at pensjonen kan variere i størrelse eller ikke komme til utbetaling for perioder uten at dette får betydning for retten til ytelser fra AFP-ordningen. I privat sektor kreves at arbeidstakeren må redusere arbeidsinnsatsen med minst 20 prosent (1 dag pr uke sett på månedsbasis) for å kunne ta ut pensjon. Tilsvarende regler er ikke gitt i offentlig sektor.
8. Begrensningsregelen på 70%
Det er regler om at full AFP (dvs. pensjon inkl. AFP-tillegg - uten eventuelt tillegg for ektefelle) ikke kan overstige 70% av tidligere arbeidsinntekt. Med tidligere arbeidsinntekt menes gjennomsnittet av de 3 høyeste pensjonsgivende inntektene man har i de 5 siste inntektsårene som det foreligger ligningsopplysninger for (ikke uttaksåret og året før). Gjennomsnittsinntekten i disse 3 årene med høyeste inntekter G-reguleres ved endringer i grunnbeløpet fram til 2011. Fra 2011 blir gjennomsnittlig inntekt regulert med lønnsvekst fratrukket en faktor på 0,75. Tidligere arbeidsinntekt har mao ingen ting med den faste lønnen på uttakstidspunktet å gjøre, men med all pensjonsgivende inntekt man hadde i en tidligere periode. De som tjente bedre i denne perioden enn ved uttak av AFP, vil kunne få beregnet en høyere AFP i forhold til sluttlønnen. De som hadde lavere inntekt i denne perioden, for eksempel pga deltids-arbeid, men jobber fullt når de tar ut AFP, kan få lavere AFP enn forventet pga begrensningsregelen på 70%.
9. Uttak av AFP kan gi ektefellen lavere pensjon
[Endret 9/16]
Når en AFP-pensjonist har ektefelle med pensjon fra folketrygden, skal også begge ektefeller ha full grunnpensjon lik 90% G, og ektefellen skal ha rett til minste pensjonsnivå med lav sats. Dette gjelder uavhengig av størrelsen på pensjonistens AFP. Det vil si at også i de tilfeller der det tas ut en delpensjon fra AFP-ordningen på 20%, vil ektefellens fulle grunnpensjon reduseres med 10 % av G. Dette kan være viktig å få frem i de tilfeller der ektefellen har hatt rett til pensjon før 1.2. 98 og dermed har vært unntatt fra ”2G-regelen”.
10. AFP beregnes kun ut fra egne opptjente pensjonsrettigheter i folketrygden
Det gis ikke tilleggspensjon etter bestemmelsene i § 3-23 om særregler for tilleggspensjon til gjenlevende ektefelle. Ved overgang til alderspensjon fra folketrygden vil gjenlevende ektefelle ha rett til tilleggspensjon beregnet etter § 3-23 i folketrygdloven.
11. Manglende godskriving av pensjonspoeng i alderspensjon
Offentlig ansatte får ikke godskrevet pensjonspoeng for de to årene de fyller 65 og 66 år ved overgang til alderspensjon fra folketrygden. I disse årene gis det AFP etter reglene for tjenestepensjon og ikke AFP etter tilskottslovens bestemmelser (AFP som det godskrives pensjonspoeng for). Det kan medføre at enkelte - som ikke har full opptjent tjenestepensjon - får en nedgang i samlet pensjon ved overgang fra AFP til ordinær alderspensjon.
[Endret 9/08, 11/09]
Krav om avtalefestet pensjon fremsettes for LO/NHO-ordningen på NAV-blankett 62-00.00 , for Finansnæringen på NAV-blankett 62-00.11 og for Spekter på NAV-blankett 62-00.13 . Statens Pensjonskasse og KLP har egne blanketter. Krav om AFP skal settes fram for sekretariatet for AFP-ordningen, som behandler søknaden og videresender den til NAV.
LO/NHO-ordningen
[Endret 9/08]
NAV skal kunne utlevere søknadsblanketter og svare på spørsmål om pensjonsordningen. Den enkelte har selv ansvar for å fylle ut søknadsskjemaet og levere det til arbeidsgiver, som skal attestere ansettelsesforholdet, inntekten i uttaksåret og foreløpig inntekt i året før uttaksåret og videresende søknadsskjemaet til Felleskontoret for LO/NHO-ordningene. Felleskontoret vurderer om arbeidstakeren fyller de kollektive vilkår for rett til AFP, inkl. krav til tilknytning til AFP-ordningen og forutgående yrkesaktivitet. I forbindelse med kartleggingen av yrkesaktivitet har Felleskontoret behov for å få tilsendt en oppgave over aktuelle sykepengeutbetalinger - fulle og graderte - i ansiennitetsperioden på 3 eller 5 år. Dette er opplysninger som NAV vil kunne gi til Felleskontoret ut fra AFP-reglene og den gjensidige opplysningsplikten.
NAV skal gi opplysninger om størrelsen på de ytelsene som er aktuelle. Når det gjelder informasjon om andre forhold som har betydning for valget av ytelse, er det viktig at NAV henviser til de aktuelle instanser. Personer som har rett til AFP etter LO/NHO-ordningen, må gis informasjon om at de bør kontakte Felleskontoret for å få informasjon om retten til sluttvederlag. Dette er aktuelt dersom vedkommende har valget mellom AFP og uførepensjon.
For den som er omfattet av en kollektiv tjenestepensjonsordning og som ønsker å ta ut AFP, er det viktig å være klar over at tjenestepensjonen blir kraftig redusert om ikke arbeidsgiveren fortsetter å betale premien til tjenestepensjonsordningen frem til AFP-pensjonisten fyller 67 år.
Klage på pensjonsberegningen behandles av Arbeids- og velferdsetaten, mens klage på vedtak i Felleskontoret rettes dit. Styret for ordningen er ankeinstans.
Finansnæringen
[Endret 9/08]
Ansatte i Finansnæringen får søknadsskjema hos sin arbeidsgiver. Søknadsskjemaet fylles ut av søkeren og leveres til arbeidsgiver, som videresender det til Fellessekretariatet, Finansnæringens Arbeidsgiverforening. Fellessekretariatet behandler søknaden og foretar kontroll av arbeidsaktivitet og sykepengehistorikk i kvalifiseringsperioden på 3 eller 5 år - på lik linje med hva som er beskrevet for Felleskontoret for LO/NHO-ordningen. Søknaden sendes deretter til NAV.
Etter mottakelsen av søknaden skal NAV påse at det foreligger tilstrekkelig dokumentasjon for vurdering av opptjeningskrav i folketrygden, jf. Tilskottsloven § 2 og bestemmelser om tilslutning til ordningen. Vedtak i saker om AFP skal meddeles den ansatte skriftlig. Hvis et krav om AFP avslås helt eller delvis av NAV , skal vedtaket begrunnes og det skal gis opplysninger om klageadgang og klagefrist.
Spekter (tidligere NAVO)
[Endret 9/08, 11/09]
Det er laget et eget søknadsskjema for AFP innen Spekter´s tariffområde. Personer som ønsker å ta ut pensjon får skjemaet hos sin arbeidsgiver. Det utfylte skjema sendes fra arbeidsgiveren til Spekter´s administrasjon, som er sekretariat for AFP-ordningen. Sekretariatet behandler de kollektive vilkår for kravet om AFP i forhold til så vel bedriften som den ansatte. På lik linje med det som gjelder LO/NHO-ordningen og Finansnæringen vil Spekter ha krav på å få en oppgave over den enkelte søkers sykmeldingsperioder - med angivelse av ”sykepengegrad” - i kvalifiseringsperioden på 3 eller 5 år.
Når Spekter har godkjent søknaden, blir skjemaet sendt til NAV som fatter vedtak, foretar edb-registreringer, sender pensjonsbrev og utbetaler pensjon. NAV skal sende kopier av alle vedtak (både innvilgelse og avslag) samt pensjonsbrev til Spekter's sekretariat, med adresse AFP-ordningen i Spekter, P.b. 1511 Vika, 0117 Oslo, så raskt som mulig etter at vedtak er fattet .
Det poengteres at AFP-ordningen i Spekter har behov for å få overført kontantverdien forut for pensjonsuttak, for å få dekket kostnadene ved framtidige utbetalinger hos arbeidsgiver. Idet kontantverdien beregnes ut fra opplysninger som fremkommer i pensjonsbrevet, er det viktig at Spekter snarest mulig - og senest én måned før uttak av AFP - får tilsendt pensjonsberegning som vedlegg til vedtaket fra NAV. Vi ber derfor om at NAV noterer seg de spesielle frister som gjelder for behandling av AFP-søknader for Spekter.
Statlig sektor
[Endret 11/09]
Krav om AFP i statlig sektor fremsettes på søknadsskjema for AFP i statlig sektor. Personer som ønsker å ta ut AFP får skjemaet hos sin arbeidsgiver. De utfylte skjemaene sendes fra arbeidsgiver til Statens Pensjonskasse. Når søknaden er godkjent, blir skjemaet sendt til NAV . I den delen av skjemaet som fylles ut av Statens Pensjonskasse er det et felt hvor det står: ”Til NAV: Basisvilkårene for rett til AFP i statlig sektor er oppfylt”. NAV skal bare behandle saker hvor det er krysset av i feltet for ja .
NAV skal ikke ta stilling til noe som gjelder ansettelsesforholdet. I regelverket for AFP i statlig sektor er det ingen tilsvarende bestemmelse som den i privat sektor hvor arbeidstakeren enten må ha vært ansatt i virksomheten de siste tre årene eller ha vært tilsluttet AFP-ordningen de siste fem årene for å få rett til AFP. Personer som arbeider i statlig sektor, men som ikke er medlemmer i Statens Pensjonskasse fordi arbeidstiden er lavere enn minstegrensen for rett til medlemskap, kan ha rett til AFP. Det er Statens Pensjonskasse som må godkjenne søknader om AFP fra alle som arbeider i statlig sektor.
NAV vurderer de individuelle vilkår for rett til pensjon og beregner og utbetaler AFP for personer under 65 år når Statens Pensjonskasse (SPK) har attestert at vedkommende fyller inngangsvilkårene. Dersom inngangsvilkårene for rett til AFP ikke er oppfylt, skal SPK fatte vedtak om avslag. Dette vedtaket kan ankes til Trygderetten. I de tilfellene hvor NAV avslår kravet om AFP fordi vedkommende ikke fyller kravene til opptjening i folketrygden, kan vedtaket klages til NAV Klageinstans og deretter ankes til Trygderetten.
Pensjonskassen har ansvaret for saksbehandlingen av AFP for personer som har fylt 65 år. Dette gjelder både for personer som tar ut AFP før og etter fylte 65 år. Pensjonskassen har også ansvaret for å foreta etteroppgjør av AFP fra og med det året pensjonisten fyller 65 år forutsatt at Pensjonskassen har gitt AFP som tjenestepensjon i minst én måned av dette året.
Serviceberegning ved uttak av AFP etter fylte 65 år
Når en person tar ut AFP etter fylte 65 år, skal NAV på forespørsel fra SPK sende serviceberegning på en folketrygdberegnet AFP. Denne skal primært sikre at tjenestepensjonsberegnet AFP ikke blir lavere enn AFP fra privat sektor, jf. garantireglene. Det vil i mindre grad være en beregning som blir lagt til grunn ved faktisk utbetaling fra SPK. Dette vil bl.a. si at de som tar ut AFP i statlig sektor etter fylte 65 år ikke nødvendigvis trenger å si fra seg den graderte uførepensjonen eller reduserte etterlattepensjonen som de allerede mottar fra folketrygden.
Kommunal sektor
[Endret 9/08, 11/09]
Krav om AFP for personer i kommunale og fylkeskommunale stillinger skal ikke behandles av Arbeids- og velferdsetaten. NAV skal imidlertid på forespørsel beregne AFP i selvbetjeningsløsningen og oversende serviceberegningen til den som har henvendt seg til oss, dv. KLP, andre forsikringsselskap, kommunale pensjonskasser m.fl.
Dersom pensjonisten har ektefelle som mottar folketrygdpensjon eller AFP, skal sistnevntes grunnpensjon omregnes til satser som gjelder for ektepar. Den som har AFP i offentlig sektor får beregnet ”ekteparpensjon” - på lik linje med de som har AFP i privat sektor - til og med den måneden vedkommende fyller 65 år. Fra måneden etter fylte 65 år vil ”2G-regelen” komme inn ved beregning av grunnpensjon til ektefellen.
NAV har plikt til å sikre at AFP-pensjonister i kommunal sektor - på linje med de i statlig sektor - får godskrevet pensjonspoeng for årene frem til fylte 65 år ved overgang til alderspensjon fra folketrygden. Slik godskriving av fremtidige pensjonspoeng er imidlertid betinget av at kommunal AFP faktisk kommer til utbetaling for år før fylte 65 år.
Serviceberegning for AFP i kommunal sektor må oversendes til den aktuelle pensjonskasse. NAV har ingen andre arbeidsoppgaver i forhold til AFP i kommunal sektor.
NAV må påse at kravblanketten er fullstendig utfylt både av søker og arbeidsgiver. Er blanketten ufullstendig utfylt, må man sørge for at det blir innhentet supplerende opplysninger.
NAV skal ta stilling til om søkeren fyller kravene til opptjening i folketrygden, jf. tilskottsloven § 2 og vedtektene for ordningene. AFP kan bare ytes når søkeren
Pensjonsgivende inntekt for året før uttaksåret vil vanligvis ikke være fastsatt når pensjonen skal beregnes. Det må derfor fastsettes en foreløpig inntekt for dette året basert på lønnsoppgave fra arbeidsgivere. Dersom personen også har næringsinntekt, må det innhentes opplysninger fra ligningskontoret om hva som antas å bli pensjonsgivende inntekt for det aktuelle året på bakgrunn av opplysninger i selvangivelsen.
Kravet om gjennomsnittlig pensjonsgivende inntekt på 2 ganger grunnbeløpet er oppfylt dersom gjennomsnittet av de 10 høyeste pensjonspoengene er minst 1,00.
NAV må ta stilling til om vilkårene under de to første strekpunkt er oppfylt. Der er maskinell kontroll av om vilkårene under de andre strekpunktene er oppfylt.
[Endret 11/09, 1/11]
Det formelle vedtak om tilståelse av AFP treffes av NAV .
NAV undersøker om de individuelle vilkårene for AFP er oppfylt, registrerer saken i PESYS, sender ut vedtak samt NAV-blankett 62-00.05”AVTALEFESTET PENSJON Orientering om rettigheter og plikter” til pensjonisten.
Det skal sendes kopi av alle vedtak om AFP (både innvilgelse og avslag) til
1. Finansnæringens Arbeidsgiverforening, Postboks 6606 St. Olavs plass, 0129 Oslo og
2. AFP-ordningen i Spekter , Postboks 1511 Vika, 0117 Oslo.
3. Det skal også sendes kopi av vedtak til Statens Pensjonskasse P.b. 5364 Majorstua, 0304 Oslo i de tilfeller hvor det søkes om uttak av AFP før søkeren fyller 65 år.
4. Felleskontoret for LO/NHO-ordningene, Postboks 6662 St. Olavs plass, 0129 Oslo, skal kun ha kopi av vedtak i saker med avslag på søknad om AFP og ved utsatt uttak.
Vi minner om at AFP-ordningen i NAVO, Spekter, har behov for å få overført kontantverdien forut for pensjonsuttak, for å få dekkes kostnadene ved framtidige utbetalinger hos arbeidsgiver. Idet kontantverdien beregnes ut fra opplysninger som fremkommer i pensjonsbrevet, er det viktig at Spekter's sekretariat snarest mulig - og senest én måned før uttak av AFP - får tilsendt kopi av vedtak med pensjonsberegning fra NAV .
I de tilfellene hvor pensjon ønskes tatt ut etter fylte 65 år, sender NAV bare melding til Statens Pensjonskasse. Dette fordi Pensjonskassen skal fatte vedtak i saker for personer som har fylt 65 år. I slike saker skal det på forespørsel fra SPK lages serviceberegning gjennom selvbetjeningsløsningen.
NAV iverksetter pensjoner for personer under 65 år i statlig sektor etter samme retningslinjer som gjelder AFP i privat sektor. Fra måneden etter fylte 65 år overtar Statens Pensjonskasse saksbehandlingen og utbetaling skjer etter samme retningslinjer som for andre statspensjoner.
NAV foretar aldri utbetaling av AFP eller andre tjenestepensjoner i kommunal sektor. KLP forsikring, kommunale og fylkeskommunale pensjonskasser har imidlertid behov for opplysninger om størrelsen på den AFP som den enkelte ville fått etter reglene i privat sektor. NAV skal beregne AFP i selvbetjeningsløsningen og oversende serviceberegningen til ordningene.
[Endret 11/09]
For at AFP-tillegget skal bli riktig og det økonomiske mellomoppgjøret mellom Arbeids- og velferdsetaten og den enkelte AFP-ordning skal bli korrekt, må NAV registrere riktig pensjonsordning. I søknadsskjemaene for de forskjellige pensjonsordningene er det i den delen av blanketten som er ment for NAV et felt som heter "AFP fra pensjonsordning". Aktuell kode for den ordningen som søknadsskjemaet gjelder for, er trykt på blanketten.
Dersom man posterer noe på en AFP-konto og senere - for eksempel etter utbetalingsfristen for aktuell måned - oppdager at dette var feil konto, må man korrigere beløpet snarest mulig. Dette må gjøres for å hindre at aktuell AFP-ordning feilaktig blir belastet beløpet og at det blir feil i regnskapet mellom Arbeids- og Velferdsetaten og AFP-ordningene.
Regninger til arbeidsgiverne blir skrevet ut på grunnlag av registreringer av pensjonsordning og organisasjonsnummer. Arbeids- og velferdsetaten, pensjonsordningene og arbeidsgiverne må bruke mye ressurser på å få ordnet opp i regnskapet når NAV har gitt feil opplysninger.
[Endret 1/11]
Reglene for kombinasjon av pensjon og arbeidsinntekt som trådte i kraft 1. august 2000, fikk virkning for personer som tok ut AFP fra denne dato. Det såkalt pro-rata-prinsipp innebærer at pensjonen skal reduseres med samme prosentsats som den nye arbeidsinntekten utgjør av tidligere arbeidsinntekt, og at man kan motta delpensjon for den tiden man ikke arbeider. Dersom inntekten reduseres til for eksempel 71 % av tidligere inntekt, skal vedkommende motta 29% av full pensjon. Det regnes kun med pensjonsgivende inntekt - ikke med kapitalinntekter. Dersom det viser seg at pensjonisten tjener mer eller mindre enn forventet, skal pensjonen justeres tilsvarende i etterhånd. Det er gitt regler om etteroppgjør av AFP når skatteligningen for det enkelte kalenderår foreligger. Reglene for kombinasjon av pensjon og arbeidsinntekt er videreført i lov av 19. februar 2010 om statstilskott til ordninger for avtalefestet pensjon kapittel 4 som gjelder for AFP i privat sektor med virkningstidspunkt før 1. januar 2011. Tilsvarende regler er gitt i ny lov om avtalefestet pensjon for medlemmer av Statens pensjonskasse § 3 bokstav d. Det vises også til forskrift av 30. november 2010 nr 1497 om statstilskott etter AFP-tilskottsloven kapittel 4 og forskrift av 30. november 2010 nr 1493 om kombinasjon av avtalefestet pensjon for medlemmer av Statens pensjonskasse og arbeidsinntekt (pensjonsgivende inntekt).
Det gis ikke rett til friinntekt ved inntektsprøvingen av AFP. I prinsippet skal pensjonen avkortes allerede fra første krone. Det er av administrative grunner lagt inn et slingringsmonn eller avviksbeløp, slik at ikke ethvert avvik skal føre til justeringer i pensjonen. Avviksbeløpet var på 4 000 kroner for årene 2000 og 2001 og ble hevet til 15 000 kroner fra året 2002. Overskrides dette beløpet skal pensjonen omregnes og all inntekt medregnes som grunnlag for fastsetting av den nye pensjonen.
Beregning etter pro-rata-prinsippet begrenser muligheten for at AFP-pensjonister kan få en høyere disponibel inntekt ved redusert yrkesaktivitet enn ved full yrkesaktivitet.
AFP for ansatte i privat sektor - og for ansatte i offentlig sektor frem til de fyller 65 år - består av grunnpensjon, tilleggspensjon/særtillegg og et AFP-tillegg. Dette er avtalefestet pensjon som det godskrives pensjonspoeng for.
6.1.1 Grunnpensjon
[Endret 9/16]
Grunnpensjon fastsettes etter bestemmelsene i § 3-2 i folketrygdloven. Trygdetiden fastsettes på grunnlag av botid i Norge fra fylte 16 år og til og med måneden før uttakstidspunktet for pensjonen. I tillegg medregnes tidsrommet fra og med uttaksmåneden og til og med det kalenderår vedkommende fyller 66 år. Da AFP ikke omfattes av avtaler med andre land, tas det ikke hensyn til bestemmelsen i § 3-6 tredje ledd om begrenset medregning av framtidig trygdetid. Begrunnelsen for dette standpunkt er at personer som tar ut AFP, skal få tilsvarende pensjon som om de hadde fortsatt i arbeid til fylte 67 år.
Full grunnpensjon utgjør 100 % av grunnbeløpet (G) til enslig person. Dersom pensjonisten har ektefelle, partner eller samboer med årlig arbeidsinntekt på mer enn 2 G, eller som mottar AFP eller pensjon fra folketrygden, vil full grunnpensjon utgjøre 90 % av G. Dette gjelder også om AFP-pensjonisten mottar delpensjon. Grunnpensjonen blir da beregnet ved at full grunnpensjon først reduseres til 90 %, før dette beløpet igjen blir avkortet mot inntekt.
Når en AFP-pensjonist har ektefelle eller samboer som mottar AFP eller pensjon fra folketrygden, vil også den andre part kunne oppleve å få redusert sin grunnpensjon. Dette gjelder dersom den andre part har hatt rett til pensjon før 1.1. 1998 og har vært unntatt fra 2 G-regelen, det vil si regelen om redusert grunnpensjon (90 % av G) på grunn av ektefelles eller samboers inntekt. Det er viktig å gjøre oppmerksom på at også uttak av en mindre delpensjon fra AFP-ordningen kan medføre at ektefelle eller samboer får full grunnpensjon satt ned fra 1 G til 90 % av G.
Omregning av avtalefestet pensjon fra 1. september 2016 som følge av økning i satsen for full grunnpensjon til ektefeller og samboende fra 85 % til 90 % av G
Satsen for full grunnpensjon til ektefeller og samboere i folketrygdloven § 3-2 er endret fra 85 % til 90 % av G fra 1. september. For at denne lovendringen skal få virkning for AFP, er § 3 første ledd bokstav b i lov om avtalefestet pensjon for medlemmer av Statens pensjonskasse også endret fra 1. september 2016. Endringen innebærer at grunnpensjonen i AFP skal fastsettes etter folketrygdloven § 3-2, som gjelder fra 1. september 2016. Det vil si at full grunnpensjon til ektefeller og samboere utgjør 90 prosent av grunnbeløpet. For øvrig beregnes pensjonen etter reglene for uførepensjon slik de lød før 1. januar 2015.
Avtalefestet pensjon til gifte og samboende som utbetales per 31. august 2016 omregnes med virkning fra 1. september 2016. Dette følger av forskrift av 30. november 2010 nr. 1494 om omregning av avtalefestet pensjon for medlemmer av Statens pensjonskasse ved endringer i sivilstand mv, Ved omregningen skal det tas hensyn til at AFP etter 1. januar 2011 har vært regulert lavere enn grunnbeløpet, dvs. i samsvar med lønnsveksten og deretter fratrukket 0,75 prosent. Omregningen følger samme prinsipp som for omregning av alderspensjon til personer født i 1942 eller tidligere, se kommentar til § 11-9 i forskrift om alderspensjon i folketrygden i rundskrivet til folketrygdloven § 19-13.
Ny grunnpensjon under utbetaling fremkommer ved å multiplisere grunnpensjon etter folketrygdloven kapittel 3 pr. 1. september 2016 med forholdet mellom grunnpensjonen under utbetaling (før skatt) og grunnpensjonen etter folketrygdloven kapittel 3 før endringen pr. 1. september 2016. Da trygdetidsbrøken i grunnpensjonen er den samme for grunnpensjon før og etter endring kan ny grunnpensjon beregnes slik:
Grunnpensjon fra 1. september 2016 =
Utbetalt grunnpensjon (før skatt) i august 2016 x 90 prosent av G x / 85 prosent av G).
6.1.2 Tilleggspensjon
Tilleggspensjon fastsettes etter bestemmelsene i § § 3-8 og 3-9 i folketrygdloven. Det tas hensyn til opptjente og godskrevne pensjonspoeng fra 1967 til og med året før uttaksåret. Med godskrevne pensjonspoeng menes omsorgspoeng og poengtall fastsatt fordi vedkommende har hatt uførepensjon. Dersom poengtallet for året før uttaksåret ikke er fastsatt av ligningsmyndighetene, fastsettes et foreløpig poengtall for dette året på grunnlag av opplysninger om den pensjonsgivende inntekten ut fra oppgave fra arbeidsgivere. I de tilfellene hvor vedkommende har næringsinntekt må det også innhentes opplysninger om denne inntekten.
I tillegg medregnes framtidige poengtall for årene fra og med uttaksåret til og med det år vedkommende fyller 66 år. Beregningen av de framtidige poengtallene foretas etter samme regler som gjelder for uførepensjon, jf. § § 3-17 og 3-18 i folketrygdloven.
6.1.3 Ektefelletillegg
Det kan ytes tillegg for forsørget ektefelle over 60 år, som ikke har inntekt over 1 G.
Samboerpar som har/har hatt felles barn eller tidligere har vært gift med hverandre er likestilt med ektefeller. Det samme gjelder personer som har inngått registrert partnerskap for homofile. Vi viser til § 1‑5 i folketrygdloven. Vilkårene for rett til ektefelletillegg går fram av § 3‑24 i folketrygdloven. Ektefelletillegget reduseres på grunn av pensjonistens inntekt etter bestemmelsene i § 3‑26 i folketrygdloven. AFP-tillegget regnes ikke som inntekt ved beregning av ektefelletillegget.
Det kan ikke ytes barnetillegg til AFP.
6.1.4 Tidligere arbeidsinntekt
[Endret 3/16]
Generelt
Tidligere arbeidsinntekt blir beregnet som et gjennomsnitt av de 3 beste av de 5 siste årene før året før det året da det tas ut pensjon. Det vil si at de to siste kalenderårene før pensjonering (inkl. uttaksåret) holdes utenfor. Ved uttak av AFP i 2002 skal vi se bort fra inntektene i 2001 og 2002 og fastsette tidligere pensjonsgivende inntekt lik gjennomsnittet av de tre beste årsinntekter i årene 1996 - 2000.
Det regnes med arbeidsinntekt opp til 12 G. Den pensjonsgivende inntekten for det enkelte år omregnes til et forholdstall etter grunnbeløpet i det aktuelle år. Det vil si at inntekten for det enkelte år divideres med gjennomsnittlig grunnbeløp for det enkelte år. De forholdstallene som da fremkommer, fastsettes med to desimaler. Tidligere inntekt utgjør gjennomsnittet av de tre høyeste forholdstallene multiplisert med grunnbeløpet. Inntekten avrundes opp til nærmeste 1000 kroner. Den tidligere inntekten skal omregnes når grunnbeløpet endres. I § 3 i forskrift om vilkår for å yte statstilskott til ordninger for avtalefestet pensjon er det gitt regler om denne beregningen.
Eksempel:
En person tar ut AFP med virkning fra 1.9. 2002. Han har hatt følgende pensjonsgivende inntekter i 5 år forut for året før uttak av pensjon:
År |
Pensjonsgivende inntekt i |
|
Gjennomsnittlig grunnbeløp |
|
Forholdstall |
1996 |
267.500 |
: |
40.410 |
= |
6,62 |
1997 |
281.300 |
: |
42.000 |
= |
6,70 |
1998 |
264.300 |
: |
44.413 |
= |
5,95 |
1999 |
257.100 |
: |
46.423 |
= |
5,54 |
2000 |
263.400 |
: |
48.377 |
= |
5,44 |
Gjennomsnittlig forholdstall på grunnlag av de 3 høyeste forholdstallene: (6,62+ 6,70 + 5,95) : 3 = 6,42
Tidligere inntekt blir ved uttak av AFP i september 2002 lik 54.170 kroner x 6,42 = 347.771 kroner som oppjusteres til 348.000 kroner. Fra 1. mai 2006 blir den tidligere arbeidsinntekten beregnet til 62 892 x 6,42 = 403. 767 kroner som oppjusteres til 404.000 kroner.
Ved tidligere uføretrygd eller uførepensjon
Pensjonister som har hatt uføretrygd eller uførepensjon fra folketrygden før uttak av AFP vil få beregnet tidligere inntekt ut fra de pensjonspoengene de er blitt godskrevet for uførhet (full BUP) for årene etter uføreåret. For uføreåret brukes det beste alternativet av full BUP eller faktisk pensjonsgivende inntekt.
Eksempel:
Krav om AFP fra 1.8. 2000. 50% uførepensjon fra 1.10. 1996. Beregnet uførepoeng (BUP) 5,22.
År |
Pensjonsgivende inntekt i kroner |
|
Gjennomsnittlig grunnbeløp |
|
Forholdstall |
1994 |
253.200 |
: |
37 820 |
= |
6,69 |
1995 |
264.200 |
: |
38 847 |
= |
6,80 |
1996 |
6G +(0,22x3)G |
: |
40.410 |
= |
6,66 |
1997 |
6G +(0,22x3)G |
: |
42.000 |
= |
6,66 |
1998 |
6G +(0,22x3)G |
: |
44.413 |
= |
6,66 |
* Ved omregning av BUP 5,22 til forholdstall for inntekt må vi a)plusse på 1 G som går til fradrag i pensjonsgivende inntekt når man beregner pensjonspoeng og b)multiplisere den delen av poengtallet som overstiger 5,0 med 3 ettersom pensjonsgivende inntekt over 6 G kun godskrives med 1/3.
Gjennomsnittlig forholdstall på grunnlag av de 3 høyeste forholdstallene: (6,69+ 6,80 + 6,66) : 3 = 6,72
Tidligere inntekt blir: 54.170 kroner x 6,72 = 364.022 kroner som oppjusteres til 365.000 kroner.
I tilfeller hvor det er regnet med et svært lavt uførepoeng og faktisk pensjonsgivende inntekt har ligget på et høyere nivå enn det nivået uførepoenget skulle tilsi, kan tidligere arbeidsinntekt beregnes ut fra de faktiske pensjonsgivende inntekter i de aktuelle 5 årene.
Ved tidligere uførepensjon fra Statens pensjonskasse, uten uføretrygd eller uførepensjon fra folketrygden
[Tilføyd 3/16]
I forskrift om kombinasjon av avtalefestet pensjon for medlemmer av Statens pensjonskasse og arbeidsinntekt (pensjonsgivende inntekt) av 30. november 2010 nr. 1943 § 3 tredje ledd er det gitt en unntaksbestemmelse fra hovedregelen i første og andre ledd, for beregning av tidligere inntekt i tilfeller der det tidligere har vært utbetalt gradert uførepensjon fra Statens pensjonskasse uten at det er innvilget uføretrygd fra folketrygden. Formålet med bestemmelsen er å sikre at tidligere inntekt reflekterer den inntekten som delvis uføre uten rett til uføretrygd fra folketrygden ville hatt dersom vedkommende ikke var blitt delvis ufør, og å unngå at delvis uføre blir urimelig rammet av begrensningen om at AFP ikke kan utgjøre mer enn 70 prosent av tidligere inntekt. Dette er løst ved at tidligere inntekt for denne gruppen settes til et minstenivå som er basert på grunnlaget som uførepensjonen fra tjenestepensjonsordningen ble beregnet av. Bakgrunnen for bestemmelsen er nærmere beskrevet i høringsnotat av 26. februar 2015.
Regelen trådte i kraft 1. januar 2015 og gjelder for personer som er innvilget AFP fra 1. januar 2015 eller senere. Personer som er innvilget AFP før dette omfattes ikke. Disse er omfattet av overgangsregler i §§ 5 og 6 i forskrift av 3. juli 2014 nr. 949 om overgangsregler for uførepensjon fra lovfestet offentlig tjenestepensjonsordning som er innvilget med virkningstidspunkt før 1. januar 2015, og får beregnet den nye uførepensjonen fra offentlig tjenestepensjonsordning til et nivå som tilsvarer det de hadde i gammel uførepensjon fra offentlig tjenestepensjonsordning.
For at § 3 tredje ledd skal komme til anvendelse må pensjonisten i en periode i løpet av de siste fem inntektsårene forut for året før uttak av AFP ha fått utbetalt gradert uførepensjon fra Statens pensjonskasse eller andre offentlige tjenestepensjonsordninger, uten at det i samme periode har vært innvilget uføretrygd eller uførepensjon fra folketrygden.
Unntaksbestemmelsen i tredje ledd i § 3 i forskriften omhandler uførepensjon fra Statens pensjonskasse. I høringsnotatet om innføringen av bestemmelsen i § 3 tredje ledd er det lagt til grunn at det innføres tilsvarende beregningsregler for AFP for de øvrige tjenestepensjonsordningene. Etter Hovedtariffavtalen i Staten likestilles ansiennitet i offentlige tjenestepensjonsordninger med ansiennitet i Statens pensjonskasse når det gjelder AFP. Uførepensjon fra Statens pensjonskasse er omfattet av Overføringsavtalen. Denne avtalen sikrer at medlemmer av de tilsluttede offentlige tjenestepensjonsordningene får med seg rettigheter som de har opparbeidet seg i én ordning dersom de går over til en annen tilsluttet ordning. Det er derfor naturlig å tolke bestemmelsen som å gjelde ikke bare for mottak av uførepensjon fra Statens pensjonskasse, men også fra de andre offentlige tjenestepensjonsordningene. Det kan for eksempel forekomme tilfeller hvor en AFP-pensjonist har mottatt gradert uførepensjon fra en annen offentlig tjenestepensjonsordning og så gått over til SPK før vedkommende tar ut AFP.
Mottak av uførepensjon fra folketrygden før 1. januar 2015 anses å ha samme virkning som mottak av uføretrygd, når det er innvilget AFP fra 1. januar 2015 eller senere og ett eller flere av inntektsårene nevnt i første ledd er før 1. januar 2015. Dette framgår ikke av forskriftens ordlyd eller av høringsnotatet av 26. februar 2015. Det må likevel tolkes slik fordi det ikke er noen relevant forskjell mellom mottak av uførepensjon og mottak av uføretrygd i denne sammenhengen. Det godskrives pensjonspoeng både for mottak av uføretrygd fra folketrygden og mottak av uførepensjon fra folketrygden ved beregningen av tidligere inntekt etter hovedregelen. Det er dermed ikke behov for å få perioder med mottak av uførepensjon fra folketrygden samtidig med uførepensjon fra Statens pensjonskasse kompensert ved å få tidligere inntekt fastsatt etter § 3 tredje ledd.
Tidligere inntekt etter § 3 tredje ledd skal minst utgjøre pensjonsgrunnlaget som uførepensjonen fra den offentlige tjenestepensjonskassen er beregnet av. Det vil si at dersom uførepensjonsgrunnlaget er høyere enn resultatet av den vanlige beregningen av tidligere inntekt etter hovedregelen i § 3 første og andre ledd, skal tidligere inntekt settes til samme sum som uførepensjonsgrunnlaget.
Uførepensjonsgrunnlaget som benyttes i denne sammenhengen er i utgangspunktet det grunnlaget som ble benyttet ved innvilgelsen av uførepensjonen. Dersom uførepensjonsgrunnlaget har økt i løpet av de aktuelle årene på grunn av tilførsel av ny opptjening, men fortsatt uten at det er innvilget uføretrygd eller uførepensjon fra folketrygden, er det dette forhøyede grunnlaget som skal benyttes.
Videre skal uførepensjonsgrunnlaget ikke være begrenset av bestemmelsene i lov om Statens pensjonskasse § 27 fjerde ledd, eller tilsvarende bestemmelser i de andre lovfestede tjenestepensjonsordningene. Det vil si bestemmelser om karenstid for når retten til uførepensjon oppstår etter ansettelse. Uførepensjonsgrunnlaget skal også være oppregulert i samsvar med folketrygdens grunnbeløp på uttakstidspunktet for AFP.
Tidligere arbeidsinntekt er atypisk
Det er ikke alltid sammenheng mellom det som legges til grunn som tidligere arbeidsinntekt i AFP-saken og den enkeltes lønn på pensjoneringstidspunktet. Dersom en arbeidstaker har hatt ekstrajobb eller jobbet mye overtid i tre av de fem årene som danner grunnlag for beregningen av tidligere inntekt, kan vedkommende få rett til en høyere prosent av full AFP enn det nedgangen i lønnsinntekt tilsier.
Eksempel:
En lærer som har vært i full jobb med en lønn på 343 400 kroner, går etter fylte 62 år over i 60% stilling og tar ut AFP. Sett i forhold til reduksjonen i lønn får hun et tap i inntekt på 40%, som skal kompenseres med 40% AFP fra 1.10.02.
Ved beregning av AFP legges det til grunn at vedkommende har en tidligere arbeidsinntekt på 407 000 kroner (forholdstall 7,52). Dette skyldes at vedkommende har arbeidet mye overtid i noen år og at hun får disse toppinntekter G-regulert frem til tidspunktet for uttak av AFP. Den forventede inntekten på 206 000 kroner utgjør dermed ikke 60%, men 50% av tidligere inntekt. Det vil si at hun får 50% og ikke 40% AFP. Den beløpsmessige forskjellen utgjør i dette tilfellet ca 2 000 kroner per måned.
En person som har tilsvarende lave inntekter i de årene som avgjør størrelsen på tidligere arbeidsinntekt, kan oppleve å få en mye lavere AFP enn det reduksjonen av stillingsprosent og lønn skulle tilsi. Vedkommende kan i tillegg risikere å bli berørt av 70%-regelen, som begrenser størrelsen på 100% AFP til 70% av tidligere arbeidsinntekt. 70%-regelen rammer spesielt kvinner med tidligere deltid, men kan også få virkning for menn som tjente forholdsmessig lite i de 5 årene som bestemmer tidligere inntekt og/eller har tjent svært mye i tidligere yrkesaktive år og dermed har opptjent rett til en høy tilleggspensjon.
6.1.5 Tidligere lønn og pensjonsdekning
Det er bestemt at full AFP ikke kan utgjøre mer enn 70% av tidligere inntekt (gjennomsnittet av de 3 ”beste” av de 5 siste inntektsårene før året før året det tas ut pensjon). Se tilskottsloven § 2 bokstav c. Så høy pensjonsdekning som 70% vil som regel bare de med tidligere inntekt opp til 180 000 kroner kunne få. Ved en middels inntekt på 300 000 kroner, vil pensjonsdekningen utgjøre ca 59% av tidligere arbeidsinntekt. Desto høyere arbeidsinntekt en person har hatt, jo lavere pensjonsdekning (erstatningsgrad) vil det vanligvis gis for inntektsbortfallet. For personer som tidligere har hatt gjennomsnittlige arbeidsinntekter på mellom 350 000 og 450 000 kroner (dvs får pensjon beregnet etter sluttpoengtall 4,57 - 5,39), vil pensjonsdekningen kunne utgjøre fra 57% og ned til 49% med G på 62 892 kroner.
AFP for privat sektor tilsvarer den alderspensjon arbeidstakeren ville fått hvis han eller hun fortsatte i arbeid fram til fylte 67 år. Folketrygdens pensjonsdekning - forholdet mellom tidligere lønn og pensjon - gjenspeiles i pensjonsdekningen fra AFP-ordningen.
Brutto Inntekt |
AFP uten AFP-tillegg |
AFP inkl. AFP-tillegg |
% av lønn |
100 000 |
70 000 |
|
70 |
130 000 |
91 000 |
91 000 |
70 |
160 000 |
100 514 |
111 914 |
70 |
180 000 |
114.216 |
125.616 |
70 |
200 000 |
123.048 |
134.448 |
67 |
240 000 |
140.712 |
152.112 |
63 |
280 000 |
158.088 |
169.488 |
60 |
300 000 |
166.920 |
178.320 |
59 |
340 000 |
184.584 |
195.984 |
57 |
400 000 |
204.168 |
215.568 |
54 |
*Det er regnet med inntekter på tilsvarende nivå i forhold til G for 20 beste poengår. Det vil si et sluttpoengtall beregnet ut fra brutto inntekt og G lik 62 892 kroner.
Forskjellen mellom arbeidsinntekt og pensjon etter skatt blir mindre enn i tabellen, da pensjonister har lavere skatt enn yrkesaktive. AFP-pensjonister betaler lav folketrygdavgift på lik linje med alderspensjonister, dvs 3%. Dessuten er AFP-tillegget på 950 kroner per måned skattefritt.
Det er samsvar mellom dekningsgraden av pensjon og det fradrag som gjøres i pensjon for samtidig arbeidsinntekt. En pensjonist som får 70% pensjonsdekning i forhold til tidligere inntekt, vil få et fradrag i pensjonen som svarer til 70 prosent av samtidig arbeidsinntekt. Det vil si at vedkommende får beholde 30 kroner for hver 100 kroner han tjener i tillegg til pensjonen uten trekk. Pensjonister som får 58% pensjonsdekning i forhold til tidligere inntekt, vil få beholde 42 kroner av hver 100 kroner de tjener utenfor trekk i pensjon.
6.1.6 Tidligere arbeidsinntekt og 70% regelen
[Endret 1/11]
Personer som har hatt lavere inntekt i de årene som danner grunnlag for beregningen av tidligere arbeidsinntekt (3 ”beste” av 5 siste inntektsår før året før året det tas ut pensjon), kan få en vesentlig lavere fullpensjon fra AFP-ordningen enn det de ville fått med full uførepensjon. Dette følger av at pensjonen inklusive AFP-tillegg maksimalt kan utgjøre 70 prosent av tidligere pensjonsgivende inntekt.
Eksempel:
En person født 1940 tar ut AFP med virkning fra 1.8. 2002. Han har hatt følgende pensjonsgivende inntekter i 5 år forut for året før uttak av pensjon:
År |
Pensjonsgivende inntekt i kroner |
|
Gjennomsnittlig grunnbeløp |
|
Forholdstall |
1996 |
140 100 |
: |
40.410 |
= |
3,47 |
1997 |
66 600 |
: |
42.000 |
= |
1,59 |
1998 |
103 100 |
: |
44.413 |
= |
2,32 |
1999 |
116 300 |
: |
46.423 |
= |
2,51 |
2000 |
132 900 |
: |
48.377 |
= |
2,75 |
Gjennomsnittlig forholdstall på grunnlag av de 3 høyeste forholdstallene: (3,47+ 2,51 + 2,75) : 3 = 2,91
Tidligere inntekt blir: 54.170 kroner x 2,91 = 157.635 kroner som oppjusteres til 158.000 kroner.
Vedkommende har vært i arbeid og opptjent pensjonspoeng i folketrygden fra 1967. Han har 35 år med faktisk poengopptjening i folketrygden og et beregnet sluttpoengtall på 5,76 (inntekt på 448 500 kroner etter G= 54 170 kroner). Han får ytterligere godskrevet 5 fremtidige poengår (årene han fyller 62, 63, 64, 65 og 66 år) ved AFP-beregningen.
Hans fulle pensjon per måned beregnes i utgangspunktet som følger fra 1.8.02:
Grunnpensjon (3/4 G) |
|
|
kr |
3 386 |
Tilleggspensjon : |
|
|
|
|
54 170/12 (5,76 x 25/40) 0,45 = |
kr |
7 312,95 |
|
|
+ 54 170/12 (5,76 x 15/40) 0,42 = |
kr |
4 095,25 |
|
|
|
kr |
11 408,20 |
kr |
11 408 |
AFP-tillegg fra LO/NHO-ordningen |
|
|
kr |
950 |
Samlet pensjon med AFP-tillegg |
|
|
kr |
15 744 |
Med et ”tak” på ytelsene fra AFP-ordningen på 70% av tidligere arbeidsinntekt, vil full pensjon inklusive AFP-tillegg ikke kunne overstige kr (158 000 x 0,70)/12 = kr 9 217 per måned. Det vil si at pensjonsytelsene - som i utgangspunktet er beregnet til 15 744 per måned - må reduseres med 6 527 kroner per måned som følge av 70%-regelen.
Redusert pensjon etter 70%-regelen beregnes som følger:
Grunnpensjon (3/4 G) |
kr |
3 386 |
|
|
Fradrag: 6 527 x 3 386 / 15 744 |
|
1 404 |
|
1 982 |
Tilleggspensjon : |
|
11 408 |
|
|
Fradrag: 6 527 x 11 408 / 15 744 |
|
4 729 |
|
6 679 |
AFP-tillegg |
|
950 |
|
|
Fradrag: 6 527 x 950 / 15 744 |
|
394 |
|
556 |
Samlet pensjon med AFP-tillegg |
|
|
kr |
9 217 |
[Endret 9/16]
Pensjonen beregnes proratarisk basert på pensjonsgivende inntekt. Det vil si at pensjonen blir fastsatt ut fra hvor mye en regner med at pensjonistens fremtidige pensjonsgivende inntekt kommer til å utgjøre i forhold til tidligere pensjonsgivende inntekt. Dersom den nye inntekten utgjør 65% av tidligere inntekt, blir det utbetalt en pensjon som svarer til 35% av full pensjon. Dersom den nye inntekten utgjør 25% av tidligere inntekt, blir det utbetalt en pensjon som svarer til 75% av full pensjon osv. Det regnes med pensjonsgivende inntekt opp til 12 G, dvs 754 704 kroner per 1.5.06.
Om arbeidsinntekten fører til reduksjon av pensjonen, reduseres også AFP-tillegget forholdsmessig. Ved 55% pensjon reduseres AFP-tillegget til 55%.
Eksempel på pensjonsberegning
Tidligere arbeidsinntekt 275 000 kroner. Anslått framtidig arbeidsinntekt 125 000 kroner utgjør 45,45% av tidligere arbeidsinntekt. Det regnes bare med hele prosentenheter, desimaler medregnes ikke. Inntektstapet beregnes til 55% og gir rett til 55% av full AFP. I eksempelet er det brukt grunnpensjonssats og grunnbeløp per 1.5.06.
Grunnpensjon: G x 0,85x 0,55 x 1/12 |
kr |
2 450 |
Tilleggspensjon: |
|
|
G (4,08 x 25/40) 0,45 x 0,55 |
|
|
+ G (4,08 x 15/40) 0,42 x 0,55 x 1/12 |
kr |
5 160 |
AFP-tillegg: 950 x 0,55 |
kr |
523 |
Pensjon per måned |
kr |
8 133 |
Pensjonen skal ikke reduseres når den pensjonsgivende inntekt ikke overstiger 15 000 kroner etter uttak av AFP i det enkelte kalenderåret. Dersom inntekten overstiger 15 000 kroner, skal det tas omsyn til hele inntekten ved fastsettingen av pensjonen.
6.2.1 Inntektsprøving av etterslepsinntekter
[Endret 1/11]
Det er i § 1 i forskrift av 22. mai 2000 om kombinasjon av AFP og arbeidsinntekt gitt følgende bestemmelser om avkorting av pensjon mot pensjonsgivende inntekt:
”Dersom pensjonisten har pensjonsgivende inntekt etter uttaket av avtalefestet pensjon, skal pensjonen inkludert eventuelle vedtektsfestede tillegg, reduseres med samme prosentandel som den nye pensjonsgivende inntekten utgjør av tidligere pensjonsgivende inntekt. Det samme gjelder for inntekter av samme art i utlandet. Det gjelder likevel et toleransebeløp på 15 000 kroner, se § 4.
Pensjonen reduseres ikke for pensjonsgivende inntekt som pensjonisten dokumenterer å stamme fra arbeid eller virksomhet før pensjonen ble tatt ut, herunder feriepenger og eierinntekter fra aksjeselskap som pensjonisten ikke lenger er aktiv eier i.
Pensjonisten skal selv gi opplysninger om forventet framtidig inntekt etter pensjonering.”
I samsvar med denne skal all inntekt som stammer fra arbeid før uttak av AFP - det vil si før pensjonen ble tatt ut første gang - holdes utenfor inntektsprøving av pensjonen. Dette uavhengig av om pensjonisten har tatt ut full eller gradert AFP og uavhengig av tidspunktet for utbetaling av inntekten. All inntekt som er opptjent samtidig med utbetaling av AFP vil imidlertid bli inntektsprøvd mot pensjonen. Som arbeidsinntekt regnes i denne forbindelse også feriepenger som er opptjent etter første uttaket av AFP.
De aktuelle bestemmelsene i forskrift av 22. mai 2000 er fra 1. januar 2011 overført til nye AFP-forskrifter. Det vises til kapittel 3 i forskrift av 30. november 2010 om statstilskott etter AFP-tilskottsloven kapittel 4 og forskrift av 30. november 2010 om kombinasjon av avtalefestet pensjon for medlemmer av Statens pensjonskasse og arbeidsinntekt (pensjonsgivende inntekt).
Eksempel :
A tar ut gradert AFP fra 1. juni 2004. Han vil ha rett til å få holdt følgende inntekt utenfor inntektsprøving mot pensjonen:
Forutsetningen er at det foreligger dokumentasjon fra arbeidsgiver på inntekt som stammer fra arbeid før første uttak av AFP.
Før forskriften om kombinasjon av AFP og arbeidsinntekt ble endret 17.12.02, var det reglene i folketrygdloven § 19-6 annet ledd om inntektsprøving av alderspensjon mellom 67 og 70 år som definerte etterslepsinntekter som skulle unntas inntektsprøving. Disse reglene for inntektsprøving av alderspensjon - som fremdeler gjelder for AFP som gis etter ”gamle” regler før 1.8. 2000 - sier at det for året etter at pensjonisten har avsluttet sitt arbeid eller sin virksomhet helt, ikke skal foretas reduksjon i pensjonen pga pensjonsgivende arbeid som stammer fra arbeidet eller virksomheten.
6.2.2 Toleransebeløp
[Endret 1/11]
Det er gitt bestemmelser om bruk av toleransebeløp ved inntektsprøving av AFP. Toleransebeløpet ble i utgangspunktet gitt av administrative hensyn. Dette fordi det ikke ville være hensiktsmessig å regne om pensjoner som følge av mindre beløpsmessige differanser i arbeidsinntekt. Ved økning av toleransebeløpet fra 4 000 kroner til 15 000 kroner gis det også muligheter for at pensjonister kan ha småjobber uten reduksjon i pensjonen. Det er imidlertid viktig å påpeke faren for å gå ut over toleransebeløpet, blant annet som følge av at feriepenger kan komme i tillegg til selve lønnen. Dersom inntekten øker til 15 100 kroner, vil pensjonen bli avkortet med hele inntekten på 15 100 kroner og ikke bare med overskridelsen på 100 kroner. Toleransebeløpet må ikke forveksles med et fribeløp.
Toleransebeløpet har også betydning for AFP-pensjonister som har arbeidsinntekter som overstiger 15 000 kroner. I disse tilfellene skal det riktignok ikke regnes med toleransebeløpet når pensjonsgraden fastsettes for løpende pensjon, men ved etteroppgjøret av AFP kommer toleransebeløpet til anvendelse på samme måte. Det vil si at ny beregning av AFP først skjer når avviket i arbeidsinntekt overstiger 15 000 kroner. Dette gjelder både når pensjonistene har tjent mer eller mindre enn tidligere anslått.
NAV skal beregne delpensjoner fra AFP-ordningen ut fra det pensjonistene oppgir å få i fremtidig arbeidsinntekt. Dersom pensjonistene velger å oppgi en inntekt som ligger 15 000 kroner lavere enn den faktiske, må de selv ta ansvaret for dette. Som forholdet er for pensjonister som tar småjobber etter uttak av full AFP, må også pensjonister med delpensjon advares mot å kalkulere med maksimalt toleransebeløp på 15 000 kroner.
Eksempel 1 :
En person tar ut AFP fra 1.9. 2002. Framtidig årlig arbeidsinntekt er oppgitt til 160 000 kroner (40% av tidligere inntekt). Det utbetales 60% AFP. Med noe ekstraarbeid øker inntekten med ca 3 500 kroner i måneden, dvs ca 14 000 for perioden. Dette meldes ikke til NAV.
Ved etteroppgjøret av AFP for 2002 utgjør pensjonsgivende inntekt 335 900 kroner, hvorav 267 000 kroner er arbeidsinntekt før uttak av AFP og 68 900 kroner er arbeidsinntekt etter uttak av AFP. Ved utbetaling av løpende pensjon ble det regnet med en framtidig arbeidsinntekt på (kr 160 000 x 4/12), dvs 53 333 kroner. Avviket i inntekt utgjør 15 567 kroner og overstiger dermed toleransebeløpet. Det vil bli foretatt ny beregning av pensjon på grunnlag av faktisk arbeidsinntekt på 68 900 kroner i perioden med AFP.
Eksempel 2 :
Else har for året hatt løpende AFP med 44% av full pensjon. Arbeidsgiver ber om at hun jobber overtid i desember måned og hun kontakter NAV i november 02 for å høre om hun kan tjene 15 000 kroner mer enn tidligere oppgitt lønn uten å få ”baksmell” ved etteroppgjøret for 2002. Hun viser til at hun tidligere har meldt fra om lønnsøkning på 300 kroner måneden fra 1. mai, men at hennes pensjon ikke ble satt ned som følge av dette.
NAV sjekker pensjonsbrevet i saken, som viser en forventet årlig arbeidsinntekt på 175 900 kroner fra 1.4.01. Ved G-regulering øker forventet arbeidsinntekt til 184 000 kroner fra 1.5.01, jf. 175 900 x 51 360/49 090, og fra 1.5.02 til 194 000 kroner (inntekten rundes ned til nærmeste 100 kroner ved G-regulering). NAV kan på dette grunnlaget si at det til grunn for pensjonsutbetalingen i saken ligger følgende forventede arbeidsinntekt: kr (184 000 x 4/12) + (194 000 x 8/12), dvs 190 666 kroner. Dersom faktisk pensjonsgivende inntekt for 2002 ikke overstiger maksimalt kr (190 666 + 15 000), dvs 205 666 kroner, vil pensjonen ikke bli omregnet ved etteroppgjøret av AFP for 2002.
Elses lønnslipp for oktober måned viser at hun så langt hatt en inntekt på 163 566 kroner. Dette beløpet omfatter også utbetalte feriepenger. Med sin faste månedslønn i november og desember på 15 765 kroner vil hun få en samlet inntekt på 195 096 kroner, som er vel 5 000 kroner høyere enn tidligere beregnet. Med et toleransebeløp på 15 000 kroner vil hun ha mulighet til å tjene inntil 10 000 kroner ekstra i overtid uten å pådra seg en baksmell ved etteroppgjøret av AFP.
Toleransebeløpet på 15 000 skal anvendes ved etteroppgjøret i alle saker. Det skal ikke avkortes i forhold til antall måneder pensjonisten har hatt utbetaling av AFP.
6.2.3 Regulering av pensjon ved endring i arbeidsinntekt
[Endret 1/11]
NAV skal justere pensjonsutbetalingene ut fra hvor mye pensjonisten til enhver tid forventer å få i årlig arbeidsinntekt. Pensjonisten må selv informere om hvor mye han mener at arbeidsinntekten kommer til å bli og sørge for at NAV også får beskjed om det skjer endringer i inntekt. Det er ikke satt noen nedre grense for omregning av pensjon grunnet endring av årlig arbeidsinntekt, men inntektsendringen bør ha betydning for utmålingen av grad av pensjon. Avhengig av om pensjonisten har en tidligere arbeidsinntekt på hhv 150 000 kroner eller 400 000 kroner vil en økning eller reduksjon av inntekten på 4 000 kroner, kunne endre pensjonsgraden med respektive 2,7 eller 1 prosent.
Det skal ikke foretas endringer i pensjonsgrad tilbake i tid i AFP-saker. Dette er viktig av hensyn til de pensjonsdata som ligger i historikk-segmentet for AFP i PESYS. Det er disse opplysninger som danner grunnlaget for det maskinelle etteroppgjør som skal foretas i sakene når skatteligningen for det enkelte kalenderår foreligger.
Det vil - ved feil fra NAV - kunne gis unntak fra regelen om at det ikke foretas endringer i pensjon tilbake i tid. Dette vil for eksempel gjelde dersom NAV har benyttet feil opplysninger om fremtidig arbeidsinntekt og hvor det vil virke urimelig å unnlate etterbetaling av pensjon i påvente av et senere etteroppgjør. Bestemmelsene i forvaltningsloven § 35 om ugyldighet vil da komme til anvendelse.
De pensjonister som unnlater å gi melding om vesentlige inntektsøkninger underveis i kalenderåret, har plikt til å betale tilbake pensjonen - etter at det er foretatt etteroppgjør og pensjonsavregning i saken på høsten året etter. Det vises til bestemmelser i tilskottsloven av 1988 § 2 bokstav d som fra 2011 er hjemlet i ny AFP-tilskottslov av 19. februar 2010 § 15 og ny lov av 25. juni 2010 om AFP for medlemmer av Statens pensjonskasse § 7.
Pensjonister som unnlater å gi melding om vesentlig nedgang i arbeidsinntekt underveis i kalenderåret, kan tape pensjon. Det er riktignok forutsatt at det ved etteroppgjøret av AFP skal etterbetales pensjon til de som har fått for lite, men ettersom det kreves et avviksbeløp på mer enn 15 000 kroner for pensjonsomregning blir det viktig å følge opp aktuell nedgang i inntekt. En AFP-pensjonist som får 60% pensjonsdekning vil for eksempel tape 9 000 kroner på ikke å få pensjonsdekning for et inntektsbortfall på 15 000 kroner.
NAV bør oppfordre pensjonistene til selv å passe på at deres faktiske årsinntekt ikke blir lavere enn den fremtidige inntekt som er lagt inn i PESYS og danner grunnlag for utmålingen av pensjonen. Pensjonistene bør også få vite hvordan de kan kontrollere at deres faktiske arbeidsinntekter ikke overstiger den fremtidige arbeidsinntekt som er registrert i PESYS med mer enn toleransebeløpet. Se punkt 6.2.2 eksempel 2.
6.2.4 Omregning av delpensjon
[Endret 1/11]
NAV skal hjelpe pensjonister som gir melding om inntektsendringer til å få pensjonen beregnet riktig for det enkelte kalenderår. Det vil si at man skal hjelpe pensjonisten med å omregne løpende pensjon, slik at vedkommende får riktig pensjon og unngår krav om tilbakebetaling av pensjon.
Eksemplene nedenfor viser i hovedtrekk hvordan man skal gå frem for å beregne ny pensjon når årlig arbeidsinntekt endres underveis i kalenderåret. Som det fremgår av eksemplene kan man likevel risikere at pensjonsberegningen ikke blir helt eksakt. Dette på grunn av maskinelle rutiner for etterfølgende G-regulering av tidligere og fremtidig arbeidsinntekt. G-reguleringen pr 1.5.02 medfører for eksempel at en årlig forventet arbeidsinntekt på kr 10 000 øker til kr 10 547 og en inntekt på kr 100 000 øker til kr 105 471. Selv om en slik økning av fremtidig arbeidsinntekt etter G-regulering bare vil omfatte 8 av årets 12 måneder, blir det en del kroner tapt for pensjonister som ikke øker sin inntekt tilsvarende.
For personer med relativt høye fremtidige arbeidsinntekter vil det lønne seg å melde fra om inntektsreduksjon, dersom deres fremtidige arbeidsinntekt ikke øker i samme grad som G-verdien. NAV bør gjøre pensjonistene oppmerksom på at det alltid foretas regulering av beregnet fremtidig arbeidsinntekt. Det vil si at det også vil være en viss mulighet for merinntekt utover toleransebeløpet på 15 000 kroner. Se punkt 6.2.2 eksempel 2.
Eksempel 1
A tar ut AFP fra 1.1.2002
A melder fra til NAV den 15. 4. 02 om økning av inntekten til 155 000 kroner for 2002. Pensjonen omregnes fra 1.5.02 med ny forventet årlig arbeidsinntekt:
kr 120 000 + kr (35 000 x 12/8*) = kr172 500 (dvs 63,88 avrundet til 63 % av tidligere arbeidsinntekt)
Ny pensjonsgrad fra 1.5.02 utgjør 37%. Utbetalt pensjon kr 53 988 per år.
*Merinntekten på 35 000 kroner fordeles på de 8 resterende månedene i året.
Fra 1.5.02 omregnes pensjonen etter ny G 54 170 til 153 288 per år. Det foretas også G-regulering av tidligere arbeidsinntekt til 285 000 kroner og regulering av forventet fremtidig arbeidsinntekt til 181 900 kroner. Pensjonsgraden endres ikke.
Ved årets utgang vil Det Sentrale Folketrygdsystem (DSF) ha følgende utbetalingshistorikk for AFP (månedsbeløp) for perioden 1.1. - 31.12. 02:
Virkningsdato |
100% AFP |
Tidl.inntekt |
Forv inntekt |
Redusert AFP |
||||
1.1.02 |
kr |
12 160 |
kr |
22 500 |
kr |
10 000 |
kr |
6 810 |
1.5.02 |
kr |
12 774 |
kr |
23 750 |
kr |
15 158 |
kr |
4 499 |
Perioden 1.1. - 31.12 |
kr |
150 832 |
kr |
280 000 |
kr |
161 264 |
kr |
63 232 |
Dersom PGI utgjør 155 000 kroner i 2002, vil pensjonen ikke bli regnet om. Jf. Avvik i inntekt - kr 6 264 - vil være mindre enn toleransebeløpet på 15 000 kroner.
Som følge av at det foretas G-regulering av tidligere og fremtidig arbeidsinntekt når grunnbeløpet endres i juli måned (med tilbakevirkning), vil det med uendret pensjonsprosent være rom for å øke arbeidsinntekten.
I de tilfeller hvor det skal legges inn ny forventet inntekt med virkning etter 1. mai det enkelte år, men dette gjøres før G-omregning er foretatt i systemet, kan resultatet bli at det beregnes for lav pensjonsgrad. NAV bør vite at det i slike tilfeller kan være bedre å vente med å melde fra om inntektsendring til G-omregningen er foretatt.
Eksempel 2
B tok ut AFP fra 1.1.2001.
Gjennomsnittlig pensjonsgrad for 2001 utgjør: (100% x 6) + (55% x 6)/ 12 = 77,5%
Merk . B får kr 40 500 mindre i pensjon over 6 måneder med en samtidig arbeidsinntekt på kr 80 000, dvs at ca 51% av inntekten går til fradrag i pensjonen.
Ved årets utgang vil Det Sentrale Folketrygdsystem (DSF) ha følgende utbetalingshistorikk for AFP (månedsbeløp) for perioden 1.1. - 31.12. 02:
Virkningsdato |
100% AFP |
Tidl.inntekt |
Forv inntekt |
Utbetalt AFP |
||||
1.1.01 |
kr |
15 000 |
kr |
29 250 |
kr |
0 |
kr |
15 000 |
1.5.01 |
kr |
15 650 |
kr |
30 583 |
kr |
0 |
kr |
15 650 |
1.7.01 |
kr |
15 650 |
kr |
30 583 |
kr |
13 942 |
kr |
8 608 |
Perioden 1.1. - 31.12 |
k |
185 200 |
kr |
361 664 |
kr |
83 652 |
kr |
142 948 |
Dersom pensjonsgivende inntekt (PGI) utgjør 80 000 kroner i 2001, vil pensjonen ikke bli regnet om. Jf. Avvik mindre enn 4 000 kroner. B vil da ikke ha nyttegjort seg G-reguleringen av forventet fremtidig arbeidsinntekt.
Eksempel 3
C tar ut AFP fra 1.6.2002
C melder fra til NAV den 15. 8. 02 om økt lønn kr 17 000 pr måned fra inneværende måned.
Pensjonen omregnes fra 1.9.02 med ny forventet arbeidsinntekt per år:
kr 144 000 + kr (25 000 x 12/4*) = kr 219 000 (dvs 73 % av tidligere arbeidsinntekt)
Ny pensjonsgrad fra 1.9.02 utgjør 27%
Gjennomsnittlig pensjonsgrad for 2002 vil etter dette utgjøre: (52% x 3) + (27% x 4)/ 7 = 37,71%
Framtidig årlig arbeidsinntekt i % av tidligere årlig arbeidsinntekt:
kr (12 000 x 2) + kr (17 000 x 5) x 12/7 = kr 187 000/ 300 000 = 62,33 %
*Merinntekten på 25 000 kroner fordeles på de 4 resterende månedene i året.
Ved årets utgang vil Det Sentrale Folketrygdsystem (DSF) ha følgende utbetalingshistorikk for AFP (månedsbeløp) for perioden 1.6. - 31.12. 02:
Virkningsdato |
100% AFP |
Tidl.inntekt |
Forv inntekt |
Utbetalt AFP |
||||
1.6.02 |
kr |
14 000 |
kr |
25 000 |
kr |
12 000 |
kr |
7 280 |
1.9.02 |
kr |
14 000 |
kr |
25 000 |
kr |
18 250 |
kr |
3 780 |
Perioden 1.1. -31.12 |
kr |
98 000 |
kr |
175 000 |
kr |
109 000 |
kr |
36 960 |
Dersom pensjonsgivende inntekt i AFP-perioden utgjør 109 000 kroner, dvs. det som er angitt av pensjonisten, vil det ikke være avvik i inntekt og pensjonen vil ikke bli regnet om.
[Endret 1/11, 3/13, 10/15]
AFP-tilskottsloven av 19. februar 2010 § 15, jf. forskrift om statstilskott etter AFP-tilskottsloven kapittel 4 § 13 og lov om AFP for medlemmer av Statens pensjonskasse, jf forskrift om kombinasjon av avtalefestet pensjon for medlemmer av Statens pensjonskasse og arbeidsinntekt (pensjonsgivende inntekt) § 7 sier at det skal foretas etteroppgjør av AFP etter at resultatet av skatteligningen for det enkelte år er klar. Dette vil si i oktober / november det påfølgende år når oversikten over pensjonsgivende inntekter fra Skattedirektoratet foreligger. Det gis ikke rett til utsatt etteroppgjøret av AFP i påvente av en klage på skatteligningen. Pensjonister som får medhold i klage på beregningen av pensjonsgivende inntekt, kan be NAVom å foreta nytt etteroppgjør av AFP.
Ved etteroppgjøret av AFP foretas en kontroll av den forventede framtidige arbeidsinntekten som er lagt til grunn ved beregning og utbetaling av løpende pensjon mot den pensjonsgivende inntekt som foreligger ved skatteligningen. Dersom pensjonisten har hatt høyere eller lavere pensjonsgivende inntekt enn det som tidligere er anslått, skal pensjonen omregnes på grunnlag av den inntekten som er fastsatt ved skatteligningen. Vedkommende vil da få
Ved fordelingen av arbeidsinntekt før og etter AFP-uttaket i etteroppgjøret anvendes en standardberegning som følger av paragraf 7 i forskrift av 30.11.2010 nr. 1497 om AFP-tilskottsloven kapittel 4 og paragraf 13 i forskrift av 30.11.2010 nr. 1493 om kombinasjon av avtalefestet pensjon for medlemmer av Statens pensjonskasse og arbeidsinntekt.
[Endret 11/09, 1/11]
Det ytes 40% statstilskott til AFP i privat sektor for pensjonister som er over 64 år (fra og med måneden etter fylte 64 år). For pensjonister mellom 62 og 64 år dekkes alle pensjonsytelser og AFP-tillegg i sin helhet av AFP-ordningene/arbeidsgiverne. Etter at pensjonisten har fylt 64 år vil AFP-ordningene dekke hele AFP-tillegget, men kun 60% av pensjonsytelsene. Det vises til at det er egne stønadskonti for AFP - for ytelser etter fylte 64 år, nettopp for å kunne beregne 40% statstilskott for slike pensjonsutbetalinger. Statstilskottet beregnes og posteres av Arbeids- og velferdsdirektoratet.
Riktig postering på stønadskontoene er avgjørende for at kostnadsdelingen av pensjonsutgiftene mellom AFP-ordningene og staten blir riktig.
Hvis det er utbetalt for mye AFP for tidsrom før pensjonisten har fylt 64 år, skal hele tilbakekrevingsbeløpet krediteres stønadskontoen. Dette vil være tilfellet der pensjonisten fylte 64 år i februar 2006 og for månedene august — desember 2005 har fått all pensjon dekket av AFP-ordningen. Etter vedtak om tilbakebetaling av for mye pensjon i desember 2006, vil hele pensjonsbeløpet kunne krediteres stønadskontoen AFP for pensjon før fylte 64 år. Hvis det ved etteroppgjøret høsten 2007 viser seg at samme pensjonist også for 2006 har fått utbetalt for mye pensjon og må tilbakebetale pensjon, skal det ved kreditering av stønadskontoen i 2007 tas i betraktning at det for deler av 2006 er gitt statstilskott til pensjonen. Det må mao beregnes hvor stor del av tilbakebetalingen som gjelder pensjon før fylte 64 år og etter fylte 64 år.
AFP-tillegget som utgjør hhv 11 400 kroner (lo-nho-ordningen) og 20 400 kroner (Spekter, Finansnæringen og offentlig sektor) pr år ved full pensjon og reduseres forholdsmessig etter pensjonsgraden, skal i sin helhet dekkes av AFP-ordningene. Man må mao regne seg frem til størrelsen på det AFP-tillegget som ligger innbakt i etterbetalingsbeløpet.
Eksempel 1
Krav om tilbakebetaling av 19 000 kroner for 12 måneder med AFP fra LO-NHO-ordningen i 2005. Det er utbetalt AFP med statstilskott for 5 måneder (etter fylte 64 år). Full (100%) AFP inkl. AFP-tillegg for 2005 utgjorde 175 000 kroner. Det for mye utbetalt pensjonsbeløpet utgjør (19 000 x 100/ 175 000) = 10,857 ): 10,86 prosent av full AFP. AFP-tilleggets andel av tilbakekrevingsbeløpet anses å utgjøre kr (11 400 x 0,1086) = kr 1 238. Selve pensjonsbeløpet anses å utgjøre kr (19 000 - 1 238) = kr 17 762. Det beløpet kontoene for pensjon skal krediteres for vil være 17 762 kroner, mens kontoene for AFP-tillegg krediteres med 1 238 kroner. Det må foretas en fordeling av pensjonsbeløpet og AFP-tillegget på tidsrom før og etter fylte 64 år. AFP-tillegget vil for eksempel utgjøre kr 1 238 x 7/12 = kr 722 for tiden frem til fylte 64 år og kr 1 238 x 5/12 = kr 516 for perioden etter fylte 64 år.
Posteringer (krediteringer av stønadskonti) skal foretas som følger:
For mye utbetalt pensjon frem til fylte 64 år:
Kr (17 762 x 7/12) = kr 10 361,17 ): kr 10 361,-
For mye utbetalt AFP-tillegg frem til fylte 64 år:
Kr (1 238 x 7/12) = kr 722,17 ): kr 722,-
For mye utbetalt pensjon etter 64 år:
Kr (17 762 x 5/12) = kr 7 400,83 ): kr 7 401,-
For mye utbetalt AFP-tillegg etter 64 år:
Kr (1 238 x 5/12) = kr 515,83 ): kr 516,-
Det vises til særlig veiledning om behandlingsrutiner og saksgang ved AFP-etteroppgjør.
Tilbakekrevingsbeløpet på 19 000 kroner vil ved fordeling på 12 måneder utgjøre kr 1583,33. Det iverksettes månedlige trekk i pensjonen med 1583 kroner med justering i forhold til restbeløpet siste måneden.
Eksempel 2
For lite utbetalt pensjon etter 64 år fra Finansnæringen. Det skal etterbetales 12 000 kroner for 8 måneder i 2005. Full (100%) AFP utgjør 185 000 kroner for det aktuelle tidsrom på 8 måneder. Etterbetalingen svarer til 6,486 ): 6,5 prosent av full AFP og AFP-tilleggets andel av etterbetalingen beregnes til kr (20 400 x 0,065) x 8/12 = 884 kroner. Pensjonsbeløpet vil utgjøre: kr (12 000 - 884) = 11 116 kroner.
Posteringer (debiteringer av stønadskonti) skal foretas som følger:
For lite utbetalt pensjon etter 64 år: kr 11 116,-
For lite utbetalt AFP-tillegg etter 64 år: kr 884,-
Splitting av AFP som gis for tidsrom før og etter fylte 64 år må foretas så vel ved tilbakekreving av pensjon som ved etterbetaling av pensjon. Beløp som kreves tilbake vil være ”ikke oppgavepliktige”, mens etterbetalinger må registreres som ”oppgavepliktige” ytelser. Tilsvarende kreditering og debitering av stønadskontoen for AFP gjelder for AFP-pensjonister som har gått over på alderspensjon fra folketrygden når etteroppgjøret/ pensjonsavregningen finner sted. Det vil i slike tilfeller være hjemmel for å beregne trekk i alderspensjonen fra folketrygden for det pensjonisten har fått utbetalt i AFP for tidligere kalenderår. Pensjonsbeløp som kreves tilbake fra pensjonisten skal krediteres stønadskontoen for AFP. Pensjonsbeløp som pensjonisten skal ha etterbetalt for foregående kalenderår, skal på tilsvarende måte debiteres stønadskontoen for AFP med etterbetalingsbeløpet.
Spesielt i forhold til AFP i statlig sektor
Det gis ikke rett til statstilskott til AFP i offentlig sektor. NAV beregner og utbetaler AFP til ansatte i staten mellom 62 og 65 år. Denne aldersgruppen AFP-pensjonister får beregnet ”folketrygdpensjon” med AFP tillegg som ved full pensjon utgjør 20 400 kroner pr år. SPK overtar behandlingen/ beregningen av AFP fra og med måneden etter at pensjonisten har fylt 65 år. Pensjonen beregnes da hovedsakelig etter reglene for tjenestepensjon, dvs lik 66% av sluttlønnen ved full opptjening av tjenestepensjon. NAV utbetaler aktuelle AFP-ytelser etter 65 år etter anvisning (utbetalingsliste) fra SPK.
Etteroppgjør - med pensjonsavregning tilbake i tid - vil føre til kreditering og debitering av stønadskontoene. I disse sakene skal hele beløpet som kreves tilbake fra pensjonistene krediteres stønadskontoen og hele beløpet som etterbetales pensjonisten debiteres stønadskontoen - for hele perioden frem til pensjonisten har fylt 65 år. Dette som følge av at det ikke ytes statstilskudd til AFP i offentlig sektor.
SPK overtar ansvaret for pensjonsutbetalingen til AFP-pensjonistene etter fylte 65 år og får da ansvaret for å foreta trekk i pensjonen fra dette tidspunkt. Når en pensjonist har fått utbetalt for mye AFP for et tidsrom før fylte 65 år og NAV har kreditert SPKs stønadskonto for hele dette beløpet, må de beløp som pensjonisten betaler tilbake - for eksempel gjennom månedlige trekk i pensjonen - føres tilbake til NAV for nedbygging av balansekontoen.
[Endret 09/08, 11/09, 1/11]
For mye utbetalt pensjon skal som hovedregel trekkes i fremtidige pensjonsutbetalinger. Tilbakebetalingen skal skje i løpet av 12 kalendermåneder. Dersom trekket i pensjonen overstiger 25 prosent av den månedlige ytelse, kan likevel tilbakebetalingen skje over en lengre periode. Tilbakebetaling kan også skje som engangsbeløp eller over en kortere periode.
Dersom AFP-pensjonisten har samtidig rett til offentlig tjenestepensjon (for eksempel uføre- eller etterlattepensjon fra SPK eller KLP), kan det foretas trekk i eventuelle etterbetalinger fra slike ordninger for det som er for meget utbetalt i AFP. Det vises til bestemmelsene i § 26 nr 1 i lov av 6. juli 1957 om samordning av pensjons- og trygdeytelser (Samordningsloven), som omfatter tilfeller der AFP er redusert med tilbakevirkning pga inntektsprøving, mens tjenestepensjonen øker med tilbakevirkning for samme tidsrom pga reduserte samordningsfradrag.
Det skal ikke gjøres fradrag i tilbakekrevingsbeløpet for ”merinnbetalt” skatt. Pensjonisten må selv sende søknad til ligningskontoret for å få tilbakebetalt skatt. NAV må imidlertid underrette ligningskontoret gjennom kopi av vedtaket om etteroppgjør av AFP, eventuell ved utskriving av ny lønns- og trekkoppgave for det tidligere kalenderår. Det må gis en påtegning til ligningskontoret som viser hvor stor del av tilbakebetalingsbeløpet som utgjør AFP-tillegg, se egne kontonummer for AFP-tillegg.
Dersom pensjonisten har fått utbetalt ektefelletillegg til pensjonen, kan nye inntektsopplysninger føre til endringer i retten til tillegget. Se nærmere under om endret rett til forsørgingstillegg for ektefelle.
Det er hjemmel for å beregne trekk i alderspensjon fra folketrygden for det pensjonisten har fått utbetalt for mye i AFP det foregående kalenderår.
Ved for mye utbetalt AFP og krav om tilbakebetaling av tidligere utbetalt pensjon er det fra 1. januar 2009 NAVI som har ansvaret for innkreving av for mye utbetalt AFP. NAVI skal ha kopi av de vedtak som fattes av NAV om tilbakekreving av AFP. Dette skal skje i rimelig tid før årsskiftet. Det vil være NAVI som skal inngå avtaler med pensjonistene om tilbakebetaling av AFP og iverksetting av trekk i løpende pensjon. For etteroppgjøret av AFP med krav om tilbakebetaling av pensjon gjelder følgende:
[Endret 1/11]
For lite utbetalt pensjon skal snarest mulig etterbetales pensjonisten som et engangsbeløp. Det skal beregnes skatt som for løpende pensjon. Pensjonisten kan selv - om ønskelig - søke om å få etterbetalingsbeløpet som inntekt på tidligere kalenderår.
Dersom pensjonisten har rett til annen samordningspliktig pensjon, kan etterbetalingen av AFP falle bort helt eller delvis på grunn av refusjonskrav fra andre pensjonsordninger. Jf. Samordningsloven § 26a nr. 1. NAV må passe på at melding om ny pensjonsberegning i saken blir sendt andre pensjonsordninger som står tilmeldt TP-registeret.
Dersom pensjonisten har fått utbetalt ektefelletillegg til pensjonen, kan nye inntektsopplysninger føre til endringer i retten til tillegget. Se nærmere under.
[Endret 1/11]
Det skal foretas etteroppgjør også i de tilfeller der AFP-pensjonisten er død. Det vil si at det vil foreligge rett til etterbetaling av for lite utbetalt pensjon og - så fremt det er et dødsbo etter avdøde eller gjenlevende ektefelle sitter i uskiftet bo - også kunne fremsettes krav overfor dødsboet eller ektefellen om tilbakebetaling av for mye utbetalt pensjon.
Aktuelt pengekrav i h t forskrift av 22.5. 2000 om kombinasjon av avtalefestet pensjon (AFP) og arbeidsinntekt kan kreves refundert av gjenlevende ektefelle i det denne har overtatt boet i uskifte og dermed overtatt ansvaret for avdødes gjeld, jf arveloven § 20. Gjenlevende ektefelle er således selv forpliktet til å tilbakebetale det beløp som avdøde skyldte AFP-ordningen.
Der det sendes ut varsel om for mye utbetalt AFP med mulig krav om tilbakebetaling av pensjon, bør NAV kontakte gjenlevende ektefelle eller den som står ansvarlig for skiftet for å få nærmere opplysninger om avdødes arbeidsinntekter. Når det er dokumentert at avdøde har hatt etterslepsinntekter som skal holdes utenfor inntektsprøving av pensjonen, skal saken behandles på ordinær måte.
I de tilfeller hvor det er utstedt proklama og proklamafristen er utløpt, vil det ikke være aktuelt å kreve tilbakebetaling av det beløp som avdøde skyldte AFP-ordningen. Tingretten vil kunne opplyse om proklama er utstedt, og om fristen har gått ut. I tillegg kan de opplyse om hvem som er ansvarlig for dødsboet. I de tilfellene der det er gjenlevende ektefelle som sitter i uskiftet bo skal brev sendes gjenlevende.
[Endret 1/11, 9/16]
Dersom resultatet av etteroppgjøret medfører ny beregning av AFP og pensjonisten har ektefelle over 60 år som det gis forsørgingstillegg for, kan omregning av pensjonen føre til ny beregning av forsørgingstillegget. Det vil si beregningen av ektefelletillegget i sakene må etterprøves samtidig med at man foretar etteroppgjøret av AFP.
I vedtaket om etteroppgjør og beregning av for mye og for lite utbetalt AFP er det ikke tatt omsyn til forsørgingstillegg for ektefelle. Det vil si at for mye utbetalt forsørgingstillegg ikke ligger inne i det beløpet som oppgis å utgjøre for mye utbetalt pensjon.
Eksempel:
En pensjonist har ”feilaktig” fått utbetalt i alt 72 000 kroner i AFP, hvorav 10 000 kroner i ektefelletillegg. I vedtaket om etteroppgjør av AFP opplyses det at vedkommende har fått utbetalt 62 000 kroner for mye i pensjon. Det vil si at man ikke har trukket inn ektefelletillegget. I den aktuelle saken vil det ikke foreligge rett til ektefelletillegg all den tid det ikke foreligger rett til utbetaling av AFP. Dette må imidlertid NAV melde fra om i et eget vedtak om forsørgingstillegg. Som for den egenberegnede AFP vil også utbetalt forsørgingstillegg kunne kreves tilbake.
Når det i vedtaket om etteroppgjør av AFP ikke er tatt med hva som er utbetalt i ektefelletillegg, skyldes det at forsørgingstillegget skal inntektsprøves etter andre regler, jf. reglene i folketrygdloven § 3‑26.
For pensjonistene vil det virke lite rimelig at de først får tilsendt et vedtak om for mye utbetalt AFP og senere får et nytt vedtak om for mye utbetalt forsørgingstillegg til AFP. NAV bør ta mer direkte kontakt med pensjonisten når det kan forventes at man må sende ut to vedtak om feilutbetalt pensjon. Pensjonisten må da få beskjed om at det vil komme et eget vedtak om tilbakebetaling av forsørgingstillegg i tillegg til det første vedtaket om tilbakebetaling av egenpensjon.
NAV bør ellers være oppmerksom på at det i enkelte tilfeller hvor AFP-pensjonisten ikke skal ha utbetalt pensjon, kan oppstå rett til høyere grunnpensjon for ektefellen. Det vil si at ektefellen kan få rett til grunnpensjon lik full G.
[Endret 1/09, 11/09, 1/11]
Bestemmelsene om pro rata-beregnet AFP sier at det skal foretas et etteroppgjør av pensjon – enten som etterbetaling eller tilbakebetaling – når den faktiske pensjonsgivende inntekt for det enkelte kalenderår er kjent. Lov av 23. desember1988 om statstilskott til ordninger for avtalefestet pensjon (tilskottsloven) – som fra 1. januar 2011 oppheves og erstattes av lov av 19. februar 2010 nr 5 - gir mao en utvidet adgang til å kreve tilbake for mye utbetalt pensjon. Av bestemmelsene i tilskottsloven av 1988 og ny AFP-tilskottslov av 2010 fremgår ellers at folketrygdloven § 22-15 om tilbakekreving etter feilutbetaling skal gjelde tilsvarende.
Nærmere regler for pensjonsberegning og etteroppgjør er gitt i forskrift av 22. mai 2000 om kombinasjon av avtalefestet pensjon (AFP) og arbeidsinntekt som fra 1. januar 2011 er erstattet av forskrifter av 30. november 2010 nr 1493 og 1497. Her sies det at pensjonisten selv skal gi opplysninger om forventet framtidig inntekt etter pensjonering og at for mye utbetalt pensjon skal trekkes i framtidige pensjonsutbetalinger. Tilbakebetaling skal skje i løpet av 12 kalendermåneder, men pensjonisten kan samtykke til at tilbakebetaling foretas over en kortere periode eller som et engangsbeløp.
Tilskottsloven viser ellers til folketrygdloven § 22-15. Etter denne paragraf første ledd kan det foretas tilbakekreving etter feilaktig utbetaling når et medlem har mottatt en ytelse i strid med redelighet og god tro og når medlemmet eller noen som har handlet på vegne av vedkommende uaktsomt har gitt feilaktige eller mangelfulle opplysninger. Det samme gjelder dersom utbetalingen skyldes feil fra Arbeids- og velferdsetatens side og mottakeren burde ha forstått dette.
Bestemmelsene i § 22-15 andre ledd sier at tilbakekreving kan skje når særlige grunner gjør det rimelig, men da begrenset til de midler som er i behold.
Det vil som en hovedregel ikke være aktuelt å ta opp spørsmål om feilutbetaling av AFP forut for etteroppgjøret av AFP det påfølgende året. Dette fordi man har bestemmelser som på objektivt grunnlag sier at pensjoner skal regnes om dersom arbeidsinntekten avviker fra det som var forutsetningen for utbetalingen av pensjonene.
I særlige tilfeller kan det imidlertid være aktuelt å behandle spørsmål om feilutbetaling etter folketrygdloven § 22-15 som følge av uaktsomhet fra pensjonistens side, der man ikke kan gjøre bruk av bestemmelsene i tilskottsloven og tilhørende forskrifter. Dette gjelder bl.a. der det er spørsmål om ektefelles inntekt for rett til ektefelletillegg (1 G) eller grunnpensjon etter sats som for enslig eller ei.
Eksempel: AFP-pensjonist som ikke har meldt fra om at han har hatt samboer i flere år og derfor ikke skulle hatt grunnpensjon som til enslig. Når dette kommer frem i forbindelse med flytting, må NAV behandle saken etter bestemmelsene i folketrygdloven § 22-15. Tilbakekreving av pensjon skal også i dette tilfellet skje via Arbeids- og velferdsetatens innkrevingssentral, og følger dermed det opplegget som fra 01.01.09 gjelder for etteroppgjør av AFP. NAV må mao komme frem til en avtale med pensjonisten om hvordan aktuelt feilutbetalingsbeløp skal betales tilbake.
[Endret 11/09, 1/11]
Bestemmelser om omregning av AFP til alderspensjon finnes i § 19-18 i folketrygdloven.
AFP kan utbetales til og med den måneden personen fyller 67 år. AFP i privat sektor vil automatisk bli omregnet til alderspensjon. Pensjonsgrunnlaget i AFP beholdes ved omregningen til alderspensjon.
I alderspensjonen skal det tas hensyn til pensjon på grunnlag av avdød ektefelles opptjening. En person som har sagt fra seg pensjon til gjenlevende ektefelle til fordel for AFP, skal automatisk få medregnet rettigheter etter avdød ektefelle ved omregning til alderspensjon.
Personer som mister sin ektefelle i perioden med folketrygdberegnet AFP vil få endret sivilstand og regnet om sin grunnpensjon. Det vil imidlertid ikke bli beregnet tilleggspensjon ut fra avdød ektefelles pensjonsrettigheter når gjenlevende mottar AFP. Ved overgang fra AFP til alderspensjon i folketrygden endres forutsetningene for medregning av gjenlevendes opptjening. Men, dette skjer ikke automatisk. NAV må derfor ved overgang fra AFP til alderspensjon sjekke ut hvorvidt det har skjedd endring i sivilstand i tidsrom med rett til AFP og om dette kan gi rett til ny beregning av pensjon ut fra rett til pensjon som gjenlevende ektefelle. Se § 3-23 i folketrygdloven.
Personer som har AFP i offentlig sektor må sette fram krav om alderspensjon. Personer som har tatt ut AFP 1. oktober 1997 eller senere, får godskrevet poengtall i alderspensjonen fra og med uttaksåret til og med det kalenderår de fyller 64 år. Dette følger av § 3-19 sjette ledd i folketrygdloven.
Begrunnelsen for ikke å godskrive poengtall for de kalenderår hvor en person fyller 65 og 66 år, er at AFP fra fylte 65 år er tjenestepensjon. Det regnes med poengtall for disse årene når personen