Utarbeidet av Rikstrygdeverket, Familiekontoret 01.10.2002
Sist endret av Arbeids- og velferdsdirektoratet, Ytelsesavdelingen, Regelverkskontoret 17.11.2014, jf. overskriftene:
§ 75 andre ledd andre punktum – Når NAV Forvaltning kan foreta forholdsmessig fastsettelse - En av partene bor i utlandet
[Endret 1/04, 12/08, 9/13]
Som hovedregel må NAV Forvaltning og NAV Klageinstans holde seg til partenes påstander. Dette betyr at avgjørelsesorganet ikke av eget tiltak kan ta opp andre krav enn de som partene har satt fram krav om, med mindre det foreligger en særskilt hjemmel for det. Slik hjemmel er gitt i barneloven § 75.
[Endret 3/04, 9/13]
Etter barneloven § 75 første ledd første punktum kan NAV Forvaltning gå utenfor partenes påstander i saker om endring etter barneloven § 74. Både NAV Forvaltning og NAV Klageinstans kan gå utenfor partenes påstander i klagesaker. Som eksempel kan nevnes tilfeller der den bidragspliktige søker om nedsettelse av bidraget. Dersom NAV Forvaltning finner det riktig, kan bidraget i stedet forhøyes.
Virkningstidspunktet må vurderes særskilt. NAV Forvaltning bør imidlertid være tilbakeholden med å endre dette dersom det er størrelsen av det månedlige bidraget som er påklagd.
[Endret 3/04, 9/13]
Etter barneloven § 75 første ledd andre punktum har NAV Forvaltning adgang til å endre andre bidrag til felles barn selv om ingen av partene har søkt om det. Denne adgangen til å se saken i sammenheng med andre bidragskrav mellom de samme partene har som formål å få sett hele familiens situasjon under ett og gjelder alle bidragene til andre felles barn som partene har. Endringsadgangen etter denne bestemmelsen gjelder bare i forhold til parets egne barn og ikke i forhold til særkullsbarn. En eventuell endring av bidrag til særkullsbarn må derfor vurderes etter barneloven § 75 andre ledd.
På grunn av utformingen av reglene i kostnadsmodellen med mange variabler og komponenter får bestemmelsen i barneloven § 75 første ledd andre punktum liten praktisk betydning.
Også ektefellebidrag kan endres av avgjørelsesorganet med hjemmel i barneloven § 75 første ledd andre punktum uten at noen av partene har satt fram krav om det. Dette bør NAV Forvaltning og NAV Klageinstans bare gjøre når de ser at det er lite rimelig å la et ektefellebidrag fortsette å løpe med samme sats som før. Som eksempel på når det kan være rimelig å endre et ektefellebidrag uten at krav foreligger, er når fastsettelsesforskriften §§ 6 eller 7 kommer til anvendelse.
[Endret 1/04, 3/04, 12/08, 9/13]
Innføringen av bidragsevnevurderingen og maksimumsregelen har gjort det nødvendig å utvide adgangen til NAV Forvaltning og NAV Klageinstans til å endre andre bidrag der den bidragspliktige ikke har full bidragsevne eller der regelen om maksimumsgrensen for samlet bidrag får anvendelse. Etter barneloven § 75 andre ledd første punktum kan enhetene av eget tiltak foreta en samlet forholdsmessig fastsettelse av bidraget når den bidragspliktige har flere barn. Med virkning fra 1. januar 2009 er § 75 andre ledd endret slik at det er gitt hjemmel for å ta opp sak til forholdsmessig fordeling når det er fastsatt oppfostringsbidrag etter barnevernloven § 9-2. Dette vil være aktuelt der det allerede er fastsatt oppfostringsbidrag etter barnevernloven, og det skal fastsettes eller endres bidrag etter barneloven.
Det følger av ordlyden i barneloven § 75 andre ledd at ektefellebidrag ikke omfattes av bestemmelsen. Det skal således ikke tas hensyn til slike bidrag ved den forholdsmessige fastsettelsen.
Barne-, likestillings- og inkluderingsdepartementet har med hjemmel i barneloven § 75 andre ledd femte punktum gitt forskrift om samla fastsetjing av tilskot i visse tilfelle. Forskriften blir omtalt i sammenheng med omtalen av lovbestemmelsen.
[Endret 1/04, 3/04, 12/08]
Barneloven § 75 andre ledd første punktum angir at NAV Forvaltning av eget tiltak kan foreta en forholdsmessig fastsettelse der en bidragspliktig med flere barn ikke har full bidragsevne, jf. fastsettelsesforskriften § 6, eller samlet bidragsplikt er høyere enn 25 prosent av beregningsgrunnlaget til den bidragspliktige, jf. fastsettelsesforskriften § 7, eller det er fastsatt oppfostringsbidrag etter barnevernloven § 9-2. I forskrift om samla fastsetjing av tilskot i visse tilfelle § 1 første punktum er det presisert at NAV Forvaltning av eget tiltak skal foreta en forholdsmessig fastsettelse i tilfeller der en bidragspliktig med flere barn ikke har full bidragsevne før samværsfradrag, eller samlet bidrag før samværsfradrag er høyere enn 25 prosent av beregningsgrunnlaget til den bidragspliktige. NAV Forvaltning skal også foreta en forholdsmessig fordeling der det allerede er fastsatt oppfostringsbidrag etter barnevernloven § 9-2 og det skal fastsettes eller endres bidrag etter barneloven. Se nærmere om det siste under overskriften ”Forholdsmessig fordeling når det er fastsatt oppfostringsbidrag”.
Situasjonen kan være at en bidragspliktig med flere saker bare har satt fram krav om endring i én av dem, han/hun har ikke bidragsevne, og bidraget settes derfor til 0 kroner. Bidraget i den andre saken er 1000 kroner. Selv om det i disse tilfellene rent faktisk ikke er noe å fordele mellom barna, skal NAV Forvaltning likevel ta opp den andre saken av eget tiltak. Dette må ses i sammenheng med innføringen av bidragsevnevurderingen og ønsket om å forhindre at en bidragspliktig blir pålagt mer i bidrag enn det vedkommende har bidragsevne til.
[Endret 1/04, 3/04, 12/08]
Det følger av barneloven § 75 andre ledd første punktum, jf. forskriften § 1 tredje ledd, at NAV Forvaltning ved den forholdsmessige fastsettelsen skal fastsette nye bidrag for alle barna og fordele disse forholdsmessig mellom barna.
Saksbehandlingen ved den forholdsmessige fastsettelsen består av to deler. Det må først foretas en fullstendig ny fastsettelse for hvert barn. Begrunnelsen for å velge en helt ny fastsettelse for alle parter er at det kan føre til urimelige resultater å la et løpende bidrag som det er grunnlag for å endre, være bestemmende for den forholdsmessige fordelingen. Departementet uttaler følgende om dette under punkt 14.2.2 i Ot.prp. nr. 43 (2000-2001):
”Å bygge på eksisterende bidrag for A kan for eksempel åpne for at bidragspliktige velger å favorisere dette barnet ved ikke å kreve endring av bidraget til tross for at for eksempel bidragspliktiges inntekt har sunket, bidragsmottaker 1s inntekt har steget eller As underholdskostnad har sunket. For bidragspliktige med delvis bidragsevne vil den samlede bidragsplikt til A og B uansett bli den samme. Bidragsmottaker 1 vil neppe selv kreve endring i egen disfavør. Adgangen til rettferdig forholdsmessig fordeling vil i et slikt tilfelle være blokkert dersom det bygges på eksisterende opplysninger i forhold til det løpende bidraget. Departementet går derfor inn for at det foretas fullstendig ny fastsettelse dersom regelen får anvendelse.”
Etter at det er foretatt en ny fastsettelse for hvert barn, må NAV Forvaltning foreta en samlet fastsettelse der bidraget blir forholdsmessig redusert for hvert barn. Den samlede løpende bidragsplikten skal ikke overstige den bidragspliktiges bidragsevne, og ikke utgjøre mer enn 25 prosent av beregningsgrunnlaget til den bidragspliktige. Nedenfor følger et eksempel til illustrasjon på hvordan den forholdsmessige fordelingen vil arte seg:
Eksempel:
Bidragsmottaker 1 (BM1) og bidragsmottaker 2 (BM2) har begge et beregningsgrunnlag på 180 000 kroner i året. Den bidragspliktiges (BP’s) årsinntekt er 250 000 kroner. Ut fra dette skal BP dekke 58,1 prosent av underholdskostnaden til hvert barn. BM1’s barn, A, har en underholdskostnad på 3650 kroner måneden, mens BM2’s barn, B, har en underholdskostnad på 4840 kroner måneden. BP’s bidragsevne er 3258 kroner måneden. BP har ikke samvær med barna.
Beregnet bidrag til A: 3650 kroner x 58,1 prosent = 2121 kroner
Beregnet bidrag til B: 4840 kroner x 58,1 prosent = 2812 kroner
Sum bidrag til begge barna blir 4933 kroner måneden før reduksjonen på grunn av manglende bidragsevne.
Samlet forholdsmessig fastsettelse med reduksjon for nedsatt bidragsevne:
Barn A: 3258 kroner x 2121/4933 = 1401 kroner, avrundet til 1400 kroner.
Barn B: 3258 kroner x 2812/4933 = 1857 kroner, avundet til 1860 kroner.
NAV Forvaltning er gitt hjemmel til å foreta en samlet forholdsmessig oppjustering i forhold til alle barna til den bidragspliktige dersom reglene om bidragsevnen eller maksimumsgrensen for samlet bidrag gir grunnlag for det.
Eksempel:
Bidragsmottaker 1 setter fram krav om endring. Inntekten til den bidragspliktige er økt, og det er grunnlag for forhøyelse. Summen av bidragene utgjør imidlertid fortsatt mer enn 25 prosent av beregningsgrunnlaget til den bidragspliktige, og NAV Forvaltning tar opp sak 2 av eget tiltak for en forholdsmessig fastsettelse (oppjustering) av bidraget.
Bestemmelsen får ikke anvendelse dersom inntektsøkningen til den bidragspliktige er så stor at det fulle bidraget i saken det er søkt i, pluss det løpende bidraget i den andre saken, blir lavere enn den nye maksimumsgrensen eller den nye beregnede bidragsevnen.
Forholdsmessig fordeling i saker med p rivat avtale
[Tilføyd 12/13]
I saker der bidragspliktige opplyser at vedkommende har en privat avtale om barnebidrag i tillegg til bidrag fastsatt av NAV, må NAV be om dokumentasjon på størrelsen til den private avtalen. Dette for å avgjøre hvorvidt det samlede bidraget overskrider bidragsevnen eller 25 prosent av inntekten til bidragspliktige.
Dersom det samlede bidraget er høyere enn bidragsevnen eller utgjør mer enn 25 prosent av inntekten, skal saken med privat bidragsavtale registreres i Bisys som fastsettelse av bidrag uten innkreving. Dette gjøres for å beregne alle bidragspliktiges bidragssaker forholdsmessig. Alle partene, inkludert bidragsmottaker i privat bidragsavtale, skal motta varsel og vedtak om barnebidrag. I saken med privat avtale fastsettes bidraget uten offentlig innkreving.
Det er avtalefrihet på bidragsområdet slik at partene med privat bidragsavtale selv avgjør om den private bidragsavtalen følges eller om de ønsker at bidraget som ble fastsatt av NAV skal innkreves. NAV skal i vedtaket gi partene med privat bidragsavtale informasjon om hvilke valgmuligheter de har.
Forholdsmessig fordeling når bidraget er fastsatt likt b idragsforskudd
[Tilføyd 12/13]
I saker der bidraget er begrenset til forskuddssats etter forskotteringsloven § 3 annet ledd og bidragssaken tas opp til forholdsmessig fordeling, vil fremdeles bidragets størrelse være begrenset til forskuddsats etter forskotteringsloven § 3 annet ledd.
Slike saker behandles til en viss grad på samme måte som ved private avtaler. Dersom den forholdsmessige fordelingen medfører at bidraget reduseres vil det være gjeldende. Dersom bidraget øker til mer enn forskuddssats må partene selv avgjøre om den begrensede fastsettelsen følges eller om de ønsker at bidraget som ble fastsatt av NAV skal innkreves. NAV skal i vedtaket gi partene med begrenset bidragsfastsettelse informasjon om hvilke valgmuligheter de har.
[Tilføyd 12/08]
Når et barn er plassert utenfor hjemmet som følge av et vedtak etter barnevernloven § 9-2 kan foreldrene pålegges å betale oppfostringsbidrag. Bidraget kan bare fastsettes dersom det er rimelig ut fra foreldrenes økonomiske situasjon. Se nærmere om oppfostringsbidrag under Hovednummer 57.
Kombinasjonen oppfostringsbidrag/barnebidrag kan oppstå i tre varianter:
· Det er et løpende barnebidrag, og oppfostringsbidrag skal fastsettes eller endres
· Oppfostringsbidrag og barnebidrag skal fastsettes/endres samtidig
· Det er et løpende oppfostringsbidrag, og barnebidrag skal fastsettes/endres.
Den bidragspliktiges forhold er ivaretatt i de to førstnevnte tilfellene gjennom forskrift som er gitt med hjemmel i barnevernloven. Her heter de blant annet:
”Ved avgjørelsen av om det skal betales oppfostringsbidrag og eventuelt ved fastsettelse av beløpet skal det legges vekt på foreldrenes bidragsevne og bidragsplikt for andre barn.”
For å ivareta den bidragspliktiges forhold i det tredje tilfellet beskrevet ovenfor (der det løper et oppfostringsbidrag, og barnebidrag skal fastsettes) er det gitt hjemmel i barneloven § 75 andre ledd første punktum til at NAV Forvaltning kan ta opp sak av eget tiltak når det er fastsatt oppfostringsbidrag.
Oppfostringsbidrag fastsettes etter skjønn, og det kan derfor ikke foretas en matematisk forholdsmessig fordeling av oppfostringsbidraget når dette inngår i fordelingen. I forskriftene som er gitt til barnevernloven § 9-2 angitt ovenfor ligger det at oppfostringsbidrag bare kan fastsettes når det er rom for det i den bidragspliktiges økonomi etter at det er tatt hensyn til eventuelle barnebidrag. Oppfostringsbidraget må med andre ord stå tilbake for barnebidrag fastsatt etter barneloven.
Dersom NAV Forvaltning skal fastsette eller endre et barnebidrag i et tilfelle der det allerede løper et oppfostringsbidrag, må barnebidraget fastsettes/endres på vanlig måte. Dersom summen av barnebidraget og oppfostringsbidraget overstiger den bidragspliktiges bidragsevne eller 25 prosent grensen, skal oppfostringsbidraget reduseres før det er aktuelt å redusere barnebidraget. Dermed blir oppfostringsbidraget fastsatt i samsvar med forskriften om fastsetting og endring av oppfostringsbidrag, der det framgår at det ved fastsettelsen av oppfostringsbidrag skal legges vekt på den bidragspliktiges bidragsevne og bidragsplikt for andre barn.
Eksempel:
Den bidragspliktiges bidragsevne er 3250 kroner. Han betaler oppfostringsbidrag med 1250 kroner, og i tillegg barnebidrag til barn A med 2000 kroner. Det kommer krav om fastsettelse av barnebidrag til barn B. NAV forvaltning fastsetter bidraget til barn B til 1800 kroner. Den bidragspliktige har ikke bidragsevne til å betale det nye bidraget. NAV forvaltning må da ta opp alle bidragene til forholdsmessig fordeling. Det følger av prioriteringene mellom oppfostringsbidrag og barnebidrag at oppfostringsbidraget skal reduseres før barnebidrag. NAV Forvaltning må her sette oppfostringsbidraget til 0. Deretter må det foretas en forholdsmessig fordeling mellom barnebidragene, som til sammen utgjør 3800 kroner.
Bidragspliktiges evne 3250.
Barn A: 3250 kroner x 2000/3800 = 1711 kroner (avrundet til 1710)
Barn B: 3250 kroner x 1800/3800 = 1539 kroner (avrundet til 1540)
Summen av de reduserte barnebidragene blir til sammen 3250 kroner som tilsvarer den bidragspliktiges bidragsevne.
[Endret 1/04, 3/04]
Det kan oppstå tilfeller der det under saksbehandlingen viser seg at den bidragspliktige ikke har full bidragsevne eller at regelen om maksimumsgrensen for samlet bidrag kommer til anvendelse. Dersom den bidragspliktige har flere saker, men det bare er søkt om endring i én av dem, må NAV Forvaltning ta opp den/de andre saken(e) for å foreta en samlet forholdsmessig fastsettelse av bidraget.
Det følger av bestemmelsens ordlyd og formål at hjemmelen i barneloven § 75 andre ledd bare kan benyttes dersom den bidragspliktige ikke har full bidragsevne eller samlet bidrag utgjør mer enn 25 prosent av beregningsgrunnlaget på det tidspunktet NAV Forvaltning treffer sin avgjørelse. I tilfeller der den bidragspliktige under saksbehandlingen for eksempel går over til å få full bidragsevne og til å kunne betale det nye bidraget fullt ut (basert på den nye fastsettelsen), er bidragene ikke lenger gjensidig avhengig av hverandre. Det kan derfor bare fastsettes bidrag i den saken der partene selv har satt fram et krav eller en klage, eller der NAV Forvaltning av eget tiltak kan fastsette eller endre et bidrag, for eksempel etter forskotteringsloven § 3 andre ledd. I slike tilfeller må NAV Forvaltning trekke den saken som er tatt opp av eget tiltak med hjemmel i barneloven § 75 andre ledd, underrette partene om dette og orientere partene om at hver av dem selv kan sette fram krav om endring dersom han/hun ønsker at NAV Forvaltning skal vurdere bidragets størrelse på nytt.
[Endret 1/04, 9/13]
Situasjonen kan være den at den bidragspliktige allerede betaler bidrag i én sak og blir pålagt å betale bidrag i én sak til. Når NAV Forvaltning avgjør saken, har den bidragspliktige full bidragsevne til å betale løpende bidrag i begge sakene , eller samlet bidrag er lavere enn maksimumsgrensen . Bidragsmottakeren i den nye saken påklager vedtaket, og NAV Klageinstans finner at det er grunnlag for å øke bidraget. På grunn av forhøyelsen viser det seg at den bidragspliktige ikke lenger har full bidragsevne, eller at samlet bidrag er høyere enn maksimumsgrensen, og derfor må den andre bidragssaken trekkes inn. Spørsmålet blir hvilket forvaltningsnivå som skal avgjøre sakene.
Etter forvaltningsloven § 34 fjerde ledd andre alternativ kan klageinstansen oppheve underinstansens vedtak og sende saken tilbake til ny behandling dersom det er behov for ytterligere undersøkelser som underinstansen er skikket til å foreta. I tilfeller som nevnt ovenfor vil det være NAV Forvaltning som rent praktisk er best skikket til å innhente og vurdere de nødvendige opplysningene, og NAV Klageinstans må hjemvise klagesaken til ny behandling i NAV Forvaltning. NAV Forvaltning varsler partene som må få anledning til å uttale seg. Nye opplysninger må innhentes i den saken som ikke var tatt opp til behandling. NAV Forvaltning fatter et samtidig vedtak med forholdsmessig fordeling i disse sakene. Begge sakene kan påklages til NAV Klageinstans.
[Tilføyd 1/04, endret 3/04, 9/13]
Situasjonen er den at en bidragspliktig med to bidragssaker bare har satt fram krav om endring i én av dem. Under behandlingen av saken viser det seg at den bidragspliktige ikke har evne til å betale begge bidragene fullt ut, eller at samlet bidrag er høyere en maksimumsgrensen. NAV Forvaltning tar derfor av eget tiltak opp den andre saken, og foretar en samlet forholdsmessig fastsettelse (reduksjon) av bidragene til barna. Ett av vedtakene påklages. NAV Forvaltning foretar en ny vurdering i begge sakene, men opprettholder vedtakene, og sender begge sakene til NAV Klageinstans. NAV Klageinstans foretar en ny vurdering av begge sakene, og kommer til at den bidragspliktige har full bidragsevne, eventuelt at regelen om maksimumsgrensen ikke får anvendelse. NAV Klageinstans omgjør den saken som utløste bruk av barneloven § 75 andre ledd. Spørsmålet blir hvordan klageinstansen skal håndtere den saken som ble tatt opp av NAV Forvaltning av eget tiltak.
Som nevnt kan en forholdsmessig fastsettelse etter barneloven § 75 andre ledd bare foretas dersom vilkårene i bestemmelsen er oppfylt på det tidspunktet NAV Forvaltning treffer sin avgjørelse. Dette gjelder også i forhold til klageinstansen. Som følge av NAV Klageinstans avgjørelse er ikke vilkårene etter barneloven § 75 andre ledd oppfylt, og kompetansen til å foreta en forholdsmessig fastsettelse er således ikke til stede. Klageinstansen må derfor omgjøre (oppheve) vedtaket, jf. forvaltningsloven § 34 fjerde ledd første alternativ, med den begrunnelsen at vilkårene etter barneloven § 75 andre ledd ikke lenger er oppfylt. Det må videre gå fram av vedtaket at bidraget som følge av omgjøringen vil løpe i henhold til siste vedtak i saken.
[Endret 3/04, 1/10]
Som utgangspunkt må de alminnelige retningslinjene for virkningstidspunkt gjelde også i saker om forholdsmessig fordeling, det vil si fra måneden etter at vedkommende ble varslet om at saken er tatt opp til ny vurdering. Dette innebærer at bidraget i enkelte saker der bidragene fastsettes forholdsmessig etter barneloven § 75 andre ledd første punktum, kan bli fastsatt med forskjellige virkningstidspunkt.
Eksempel:
Den bidragspliktige har en bidragssak med bidragsmottaker 1 fra tidligere, og er nå etablert i et nytt forhold med ett barn. Samlivsbrudd mellom den bidragspliktige og den nye samboeren inntreffer 15. juli, og bidragsmottaker 2 setter fram krav om fastsettelse av bidrag fra 1. juli. NAV Forvaltning varsler den bidragspliktige og mottar nødvendige inntektsopplysninger. Når NAV Forvaltning skal ferdigbehandle saken 30. august, oppdager NAV Forvaltning at den bidragspliktige ikke har full bidragsevne.
NAV Forvaltning varsler bidragsmottaker 1 i forhåndsvarsel av 30. august om at bidragssaken vil bli tatt opp av eget tiltak for fullstendig ny fastsettelse. Bidragsmottaker 2 og den bidragspliktige varsles samtidig om at bidragsmottaker 1 trekkes inn i saken. Bidragsmottaker 1 legger fram etterspurte opplysninger, og 1. oktober foreligger alle nødvendige opplysninger for å kunne foreta en forholdsmessig fordeling av bidraget i sakene.
Den bidragspliktige vil i den nye saken bli pålagt å betale forholdsmessig fordelt bidrag til bidragsmottaker 2 med virkning fra 1. juli, jf. søknaden. Det innebærer at også saken til bidragsmottaker 1 må ha nye opplysninger som går tilbake til 1. juli. I endringssaken til bidragsmottaker 1 vil virkningstidspunktet være 1. september, dvs fra måneden etter at vedkommende ble varslet om at saken ble tatt opp til ny vurdering. Den bidragspliktige må med andre ord betale mer enn bidragsevnen i tidsrommet 1. juli — 31. august, dvs. fullt bidrag til bidragsmottaker 1 og forholdsmessig fordelt bidrag til bidragsmottaker 2.
Se for øvrig kommentarene til barneloven §§ 72 og 74 for utfyllende retningslinjer vedrørende vurderingen av virkningstidspunktet.
[Endret 1/04, 3/04, 12/08, 9/13]
Etter barneloven § 75 andre ledd andre punktum, jf. forskriften § 1 første ledd andre punktum, har avgjørelsesorganet, det vil si blant annet NAV Forvaltning og NAV Klageinstans, adgang til å foreta en samlet forholdsmessig fastsettelse av eget tiltak i tilfeller der minst en av partene setter fram krav om førstegangsfastsettelse, endring eller klage, eller der NAV Forvaltning av eget tiltak kan fastsette eller endre et bidrag, for eksempel der det utbetales bidragsforskudd. Dette gjelder uavhengig av om bidraget tidligere er fastsatt av det offentlige eller ved avtale, jf. forskriften § 1 andre ledd.
[Endret 11/14]
Når en av partene i en bidragssak bor i utlandet, vil det ofte være slik at norske myndigheter ikke har kompetanse til å fastsette bidrag i den saken som følge av Luganokonvensjonen.
Luganokonvensjonen artikkel 6 nr.1 kan ikke benyttes i barnebidragssaker da det finnes en særbestemmelse i Luganokonvensjonen artikkel 5 nr. 2 som gjelder verneting i bidragssaker. I saker om barnebidrag kan bidragsmottakeren alternativt velge å anlegge sak mot den bidragspliktige ved domstolene i sin bostedsstat. Den bidragspliktige har ikke en tilsvarende valgrett.
Når den bidragspliktige har en privat bidragsavtale med en bidragsmottaker i utlandet, kan NAV Internasjonalt tilskrive bidragsmottakeren og spørre om vedkommende ønsker at bidragssaken skal behandles av norske myndigheter. Bidragsmottaker må i så tilfelle informeres om følgene av å velge Norge som verneting. Hvis bidragsmottakeren ikke velger Norge som verneting, har ikke NAV Internasjonalt kompetanse til å ta opp sak av eget tiltak.
Utenlandske private avtaler skal sidestilles med bidragsfastsettelser foretatt av utenlandske myndigheter. Private avtaler skal derfor legges til grunn ved forholdsmessig fordeling også i de tilfeller NAV ikke har kompetanse til å ta opp sak av eget tiltak grunnet bidragsmottakers valg av verneting i sitt bostedsland. NAV Internasjonalt må imidlertid sørge for at bidragspliktig kan dokumentere at en eventuell privat avtale overholdes.
Hvis det er avklart at NAV Forvaltning ikke kan ta saken opp til revisjon, blir det et spørsmål om hvordan bidraget i denne saken påvirker bidraget i sak(er) som NAV Forvaltning kan fastsette bidrag i, og situasjonen er slik at den bidragspliktige ikke har bidragsevne til å betale alle bidragene fullt ut, eventuelt at bestemmelsene i fastsettelsesforskriften § 7 om maksimumsgrense får betydning.
I brev om dette til Rikstrygdeverket av 23. april 2004 skriver Barne- og familiedepartementet:
”Når et bidrag som er fastsatt i utlandet overstiger bidragsevnen eller maksimumsgrensen for samlet bidrag, må lovhjemmelen og reglene om forholdsmessig fordeling mellom flere barn der bidragspliktige ikke har full bidragsevne eller der maksimumsgrensen for samlet bidrag kommer til anvendelse, etter vår vurdering forstås slik at det fører til at det ikke er noe å fordele mellom barna som bor i Norge. Bidragene for barna i Norge må altså settes til kr. 0,-.
I de tilfellene der bidragspliktige har noe evne utover bidraget fastsatt av utenlandske myndigheter, må det overskytende fordeles forholdsmessig mellom de andre barna.
Selv om denne tolkningen innebærer at bidragsbarna i Norge kommer dårlig ut, må resultatet sees i sammenheng med innføringen av bidragsevnevurderingen og ønsket om å forhindre at en bidragspliktig blir pålagt mer i bidrag enn det vedkommende har bidragsevne til.”
[Endret 3/04]
[Endret 1/04, 3/04]
Det følger av barneloven § 75 andre ledd tredje punktum, jf. forskriften § 1 andre ledd, at regelen om forholdsmessig fastsettelse gjelder uavhengig av om den bidragspliktige har barn med én eller flere bidragsmottakere.
I tilfeller der en bidragspliktig ikke har full bidragsevne eller der regelen om maksimumsgrensen kommer til anvendelse, vil som regel flere bidragsmottakere være involvert i saksbehandlingsprosessen. Etter forvaltningsloven § 2 første ledd bokstav e regnes en person som en avgjørelse retter seg mot eller ellers direkte gjelder, som part. Den som regnes som part, innehar bestemte rettigheter, såkalte partsrettigheter. Hvem som skal regnes som part, har således betydning i mange forskjellige sammenhenger, blant annet for reglene om forhåndsvarsel, informasjon og partsoffentlighet i saker om enkeltvedtak, for retten til begrunnelse av og underretning om vedtak, og ved anvendelsen av reglene om klage, omgjøring og saksomkostninger. Spørsmålet om hvem som kan regnes som part i en sak om samlet fastsettelse, står således sentralt.
[Endret 3/04]
Etter forvaltningsloven § 2 første ledd bokstav e regnes den som en avgjørelse retter seg mot, som part. Under saksforberedelsen kan det imidlertid være vanskelig å vite hva en avgjørelse kommer til å gå ut på, og dette alternativet må derfor forstås slik at den som en avgjørelse kan rette seg mot, skal anses som part. Beslutningen om hvem som er part, må avgjøres konkret på bakgrunn av hvordan den enkelte berøres av saken. Som utgangspunkt kan det imidlertid sies at en sak må anses for direkte å gjelde den som selv har søkt om noe, og den/de som et krav er rettet mot.
Spørsmålet om hvem som skal regnes som part i en samlet fastsettelse etter barneloven § 75 andre ledd, reiser en rekke forvaltningsrettslige problemstillinger. Barne- og familiedepartementet har derfor forelagt spørsmålet for Justisdepartementets lovavdeling for uttalelse. Justisdepartementets lovavdeling uttaler i brev til Barne- og familiedepartementet av 16. mai 2000 følgende om partsforholdet:
”Det springende punkt er hvem som vil være part i en slik sak om samlet fastsettelse. ”Part” defineres i forvaltningsloven § 2 første ledd bokstav e, som en ”person som en avgjørelse retter seg mot eller som saken ellers direkte gjelder”. Avgjørelsen av hvem som er part i saken må avgjøres konkret på bakgrunn av hvordan den enkelte berøres av saken. Visse posisjoner vil imidlertid normalt gi partsrettigheter.
For det første vil fastsettelse av bidragsplikten utvilsomt rette seg mot den bidragspliktige (BP). BP blir gjennom vedtaket pålagt å yte bidrag. Det skulle derved være klart at BP er part i en slik sak. Dernest vil en bidragsmottaker bli begunstiget i og med det samme vedtaket og blir følgelig part. Ved en samlet fastsettelse vil vedtaket etter all sannsynlighet begunstige flere mottakere og disse blir alle parter. Også bidragsmottakere (BM) som etter et endringsvedtak ikke lengre får bidrag eller får et redusert bidrag, vil være parter i endringsvedtaket. Ved endring til skade vil behovet for partsrettigheter ofte være størst.
Den BM som gjennom en slik samlet fastsettelse ikke får sitt bidrag endret, kan fortsatt være part i saken. Det antas at det er tilstrekkelig at også dette bidraget har blitt tatt opp til ny vurdering i forbindelse med den samlede fastsettelsen. Dette kan også sees som et fornyet begunstigende vedtak.
Normalt kan man derfor gå ut i fra at den bidragspliktige og de bidragsmottakere som er en del av den samlede fastsettelse alle blir parter...
...Det er videre grunnleggende hva som i forvaltningslovens forstand er ” samme sak ”. Lovens saksbegrep er ikke formelt, men reelt. Hva som i forvaltningsorganet til daglig behandles som en sak, legges i samme omslag, journalføres samlet osv, er ikke avgjørende for hva som i forvaltningsrettslig forstand utgjør en sak. I alminnelighet vil det som inngår i samme avgjørelsesprosess, være en sak.
Utgangspunktet er videre at der flere konkurrerer om et gode, er alle parter i en og samme sak. I et tilfelle der BPs betalingsevne ikke strekker til i forhold til alle bidragskravene, vil samtlige bidragsmottakere normalt komme i en slik konkurransesituasjon som gjør det naturlig å forstå hele avgjørelsesprosessen i forbindelse med den samlede fastsettelsen av bidrag som en sak . I slike tilfelle vil både den bidragspliktige og samtlige som mottar bidrag fra vedkommende være parter i samme sak . Dette har konsekvenser for reglene om innsyn, krav på varsel, habilitet, taushetsplikt og klageadgang.”
Det følger av dette at den bidragspliktige og de bidragsmottakerne som er en del av den samlede fastsettelsen, alle blir parter i saken med fulle partsrettigheter etter forvaltningsloven. I brevet av 16. mai 2000 utdyper Justisdepartementets lovavdeling det nærmere innholdet av partsrettighetene:
”Samtlige parter skal forhåndsvarsles i samsvar med reglene i forvaltningsloven § 16. Samtlige parter har rett til innsyn i sakens dokumenter, jf. forvaltningsloven § 18. Saksbegrepet er dermed sentralt siden parten kan kreve innsyn utelukkende i egen sak. Men forutsatt at det er i egen sak, gjelder innsynsretten også i andre parters forhold.
Spørsmålet blir så om reglene om taushetsplikt kan eller skal begrense innsynsretten. I en bidragssak vil man måtte håndtere en rekke opplysninger som tradisjonelt anses som ”noens personlige forhold”, jf. forvaltningsloven § 13 første ledd nr. 1. Det kan være relevant å innhente opplysninger om partenes inntektsforhold, kanskje utdanning, slektskap, omsorgsbyrde for øvrig osv. Ved å anvende forvaltningslovens regler vil partene ha innsynsrett i disse forholdene da taushetsplikten ikke gjelder for parter, jf. § 13 første ledd nr. 1. Bemerk imidlertid at det er en snever unntaksbestemmelse for innsynsretten i § 19 annet ledd bokstav b vedrørende ”andre forhold som av særlige grunner ikke bør meddeles videre”. Normalt vil partene imidlertid ha uinnskrenket dokumentinnsyn i alle sakens dokumenter.”
Det følger av dette at den bidragspliktige og de ulike bidragsmottakerne alle vil ha krav på å motta forhåndsvarsel og vedtak i de ulike sakene, og de forskjellige bidragsmottakerne vil ha rett til innsyn i hverandres saker. Dersom partene er uenige i NAV Forvaltnings avgjørelse, vil de kunne påklage vedtaket, og bidragsmottaker 1 kan for eksempel påklage vedtaket med påstand om at den bidragspliktige ikke skal betale 5/6 av underholdskostnaden i sak nr. 2 fordi bidragsmottaker nr. 2 kan begynne i arbeid.
På bakgrunn av Lovavdelingens uttalelse har Barne- og familiedepartementet i brev til Rikstrygdeverket av 14. mars 2002 lagt til grunn at de ulike bidragsmottakerne har partsrettigheter gjennom hele fastsettelsesprosedyren, dvs. også ved de innledende første fastsettelsene av bidragene.
Når det gjelder spørsmålet om fra hvilket tidspunkt partsrettighetene inntrer og opphører, uttaler Barne- og familiedepartementet i brevet av 14. mars 2002 følgende:
”Varslingsplikten etter forvaltningsloven § 16 forutsetter at saken leder fram til et enkeltvedtak. Første ledd første punktum i bestemmelsen gir ingen regel om når varselet skal gis. I Woxholts kommentarutgave (1993) til bestemmelsen s. 261 flg. er det sagt noe mer om forståelsen av bestemmelsen, og vi viser til dette. I samme kommentarutgave er det om forståelsen av forvaltningsloven § 18 (partenes adgang til å gjøre seg med sakens dokumenter) på s. 294 uttalt følgende ”...Vilkåret om at innsynet gjelder sakens dokumenter sier også noe om det tidligste tidspunkt retten kan gjøre gjeldende på. Det må for det første foreligge et dokument i en avgjørelsesprosess som har kommet så langt at det er naturlig å kalle de foreliggende opplysninger en sak. For det annet må det være en viss mulighet for at saken leder fram til et enkeltvedtak som retter seg mot eller direkte angår den person som krever innsyn...Som det vil fremgå, inntrer innsynsretten før det gis forhåndsvarsel og selvsagt før vedtak treffes...”
...Forvaltningsloven § 18 første ledd andre punktum fastsetter at partenes rett til dokumentinnsyn også er til stede etter at det er truffet vedtak i saken. Innsynsrett etter at vedtaket i første instans er truffet, kan gi opplysninger av interesse i en ev. klageomgang, rettssak eller ombudsmannsklage. For øvrig må opphør av partsrettigheter bero på en vurdering av om BP/de forskjellige BM anses å være part i samme sak (i forvaltningslovens forstand) eller ikke.
BFD antar at retningslinjer som i dag følges av trygdekontorene mht. når partsrettigheter inntreffer/opphører kan overføres også til saker der det skal skje en samlet forholdsmessig fastsettelse, jf. for eksempel gjeldende forskrift § 4 e.”
[Tilføyd 1/04, endret 11/04]
Når bidraget skal fordeles forholdsmessig i tilfeller der det er involvert mer enn én bidragsmottaker, har mottakerne og den bidragspliktige i realiteten én felles bidragssak. Alle partene bør derfor få vite hvilke opplysninger som er lagt til grunn ved beregningene av alle bidragene. De bør også få opplysninger om hvilke vurderinger som er gjort i hvert tilfelle, jf. forvaltningsloven § 25. På bakgrunn av disse opplysningene kan hver part vurdere om vedkommende ønsker fullt innsyn etter forvaltningsloven § 18 eller ikke. For at alle partene skal få tilstrekkelige opplysninger etter forvaltningsloven § 25, bør hver av dem i tillegg til eget vedtak m.m. få tilsendt kopi av de andre meldingene om vedtak og vedlegget til disse.
[Endret 1/04, 3/04, 6/04, 12/08, 10/13]
Etter barneloven § 75 andre ledd fjerde punktum gjelder barneloven § 70 andre ledd og § 74 første ledd tilsvarende ved samlet fastsettelse etter barneloven § 75 andre ledd første punktum. Det følger i tillegg av forskrift om samla fastsetjing av tilskot i visse tilfelle § 2 at bidraget bare skal endres dersom reglene i barneloven kapittel 7 med tilhørende forskrift vil føre til en endring på mer enn 12 prosent.
Etter fastsettelsesforskriften § 12 skal et løpende bidrag bare endres dersom den nye utregningen vil medføre en endring på mer enn 12 prosent. Det samme gjelder når en bidragsavtale blir brakt inn for NAV Forvaltning, jf. barneloven § 70 andre ledd. En skranke på 12 prosent ved samlet fastsettelse vil kunne resultere i at noen bidragspliktige blir pålagt å betale mer i bidrag enn de har bidragsevne til, eller mer enn 25 prosent av beregningsgrunnlaget. I andre tilfeller kan resultatet bli at et redusert bidrag til et av barna ikke blir forhøyet etter den nye bidragsevnen eller den nye maksimumsgrensen fordi økningen blir mindre enn 12 prosent. Barne- og familiedepartementet uttaler i Ot.prp. nr. 43 (2000-2001) at likebehandling i forhold til endringssaker for øvrig og rettstekniske hensyn tilsier at 12 prosent skranken opprettholdes også i disse tilfellene.
[Endret 1/04, 3/04, 12/08]
Barne- og familiedepartementet har den 15. januar 2003 fastsatt forskrift om samla fastsetjing av tilskot i visse tilfelle. Forskriften gjelder fra 1. oktober 2003, jf. forskriften § 3. Forskriften er sist endret ved endringsforskrift av 15.12.2008.