Utarbeidet av NAV Drift og utvikling, Fag drift og utvikling, Pensjon og ytelser 07.01.2008
Sist endret 03.06.2014 av Arbeids- og velferdsdirektoratet, Ytelsesavdelingen, Regelverkskontoret,
jf. overskriften:
2.1.1 Vedtak om innkreving
2.1.1.2 Spesielt om direktebetaling
Bakgrunnen for dette rundskrivet er Lov av 29. april 2005 nr. 20 om innkreving av underholdsbidrag mv. (bidragsinnkrevingsloven). Rundskrivet er hovedsakelig laget for det arbeidet med innkrevingen som gjøres lokalt og regionalt, og for samhandlingen mellom det lokale/regionale nivå og NAV Innkreving. Det blir derfor ikke foretatt noen kronologisk gjennomgang av de enkelte paragrafene i bidragsinnkrevingsloven, men vist til aktuelle paragrafer.
Utgangspunktet i bidragssaker er at partene kan avtale bidragets størrelse og ordne betalingen direkte seg i mellom, uten at sak bringes inn for offentlige myndigheter.
Formålet med bidragsinnkrevingsloven er å gi regler for innkrevingen i de tilfellene der en av partene ønsker innkreving gjennom NAV Innkreving. Både bidragsmottakeren og den bidragspliktige kan be om innkreving av bidraget — jf. § 5. Det er ikke noe krav om at bidragsbetalingen skal være misligholdt.
Videre skal NAV Innkreving kreve inn bidraget av eget tiltak når det utbetales bidragsforskudd i saken - se nærmere under 2.3.2.
Gjeldene bidragsinnkrevingslov avløste tidligere Lov om innkreving av underholdsbidrag mv. av 9. desember 1955 nr. 5. Forarbeidene til gjeldende lov er Ot.prp. nr. 18 (2004-2005) og innst. O. nr. 63 (2004-2005). Loven trådte i kraft 1. januar 2006.
Hovedgrunnen til at det ble laget en ny lov, var et ønske om en mer lovteknisk moderne lov. Det er imidlertid også gjort enkelte materielle endringer i forhold til den gamle loven.
Nedenfor gis en oversikt over avgjørelsesmyndigheten i bidragssaker hos de forskjellige enhetene i NAV.
2.1.1 Vedtak om innkreving
[Endret 2/10, 11/11, 6/14]
Det er NAV Forvaltning der bidragsmottakeren bor som fatter vedtak om innkreving. Det skal fattes vedtak om innkreving i følgende tilfeller:
I alle tilfeller skal den andre parten først varsles om innkrevingssøknaden. Den bidragspliktige skal også underrettes om at han/hun ikke skal betale bidraget direkte til bidragsmottakeren.
2.1.1.1 Når innkrevingsvedtak kan unnlates
[Endret 11/11]
Det er ikke nødvendig å fatte innkrevingsvedtak for løpende bidrag som blir fastsatt av NAV Forvaltning, selv om det fastsettes bidrag tilbake i tid.
Det samme gjelder når det kommer krav om innkreving av et allerede avtalt eller fastsatt bidrag som tidligere har vært betalt direkte. I et slikt tilfelle er det ikke nødvendig å fatte vedtak om innkreving av det fremtidige løpende bidraget.
I alle tilfeller skal den andre parten først varsles om innkrevingssøknaden. Den bidragspliktige skal også underrettes om at han/hun ikke skal betale bidraget direkte til bidragsmottakeren.
2.1.1.2 Spesielt om direktebetaling
[Tilføyd 6/14]
I påvente av at bidrag blir fastsatt hender det at den som blir bidragspliktig, har betalt f.eks. husleie, renter på boliglån, strøm eller andre nødvendige utgifter knyttet til den tidligere felles boligen som bidragsmottakeren og barnet skal beholde. Slike nødvendige boutgifter som er betalt i en periode før bidraget blir fastsatt, kan etter en konkret vurdering godtas som bidragsbetaling. Det er bare utgifter betalt etter virkningstidspunktet for bidragsfastsettelsen som kan tas i betraktning.
NAV Forvaltning må fatte vedtak om hvor stort beløp som kommer til fratrekk i bidragsgjelden etter å ha innhentet partenes syn. I de fleste saker vil NAV Forvaltning ta stilling til direktebetaling i vedtak om fastsettelse av barnebidrag. Dersom en av partene anfører at det har skjedd en direktebetaling utenfor saksbehandlingen av søknad om fastsettelse, må NAV Forvaltning fatte eget vedtak der avskriving grunnet direktebetaling vurderes, jf forvaltningsloven § 2 bokstav b.
Hvorvidt direktebetaling av bidrag fra bidragspliktige til bidragsmottaker kan tas hensyn til ved den offentlige innkrevingen, må bero på en vurdering i den enkelte sak.
Bidragspliktige må dokumentere at han har gjort betalinger, enten det gjelder faste overføringer eller dekning av enkeltregninger. Unntak kan tenkes hvor bidragsmottaker godtar den avskrivning som bidragspliktige viser til uten nærmere dokumentasjon.
NAV skal ta hensyn til direktebetaling dersom bidragsmottaker ikke mottar forskudd, og partene er enige om at direktebetalinger skal tas hensyn til ved innkrevingen. Dette gjelder uavhengig av om bidraget er privat avtalt, eller det tidligere har vært fastsatt uten innkreving. Hvor partene er uenige om at direktebetalinger skal tas hensyn til ved innkrevingen, er det ikke aktuelt å ta hensyn til utgiftstyper utover det som inngår i underholdskostnaden etter forskriften § 3.
Der bidraget er offentlig fastsatt skal det ikke tas hensyn til betaling for kostnader som ikke inngår i underholdskostnaden etter forskriften § 3. Innkreving av slike kostnader ligger da utenfor innkrevingsgrunnlaget, og må eventuelt gjøres opp privat.
Når bidragsmottaker mottar forskudd, kan ikke offentlig gjeld avskrives selv om partene skulle være enige.
Dersom det ikke er enighet om det mellom partene, tas det ikke hensyn til direktebetalinger som bidragspliktige har foretatt etter at han har mottatt varsel om at han ikke må betale direkte til bidragsmottaker.
2.1.1.3 Spesielt om utenlandssaker
[tilføyd 11/11, endret 9/12, 6/13]
Når bidragsmottakeren eller den bidragspliktige ber om innkreving av et allerede løpende bidrag fastsatt i utenlandsk dom, rettsforlik eller privat avtale, skal NAV Internasjonalt først varsle den andre parten om kravet. Den bidragspliktige skal underrettes om innkrevingsgrunnlaget, virkningstidspunkt for betaling gjennom NAV Innkreving og betalingsopplysninger. Videre bør den bidragspliktige uttale seg om en eventuell gjeld oppstått tidligere på grunn av manglede betaling. NAV Internasjonalt skal, i den utstrekning det er nødvendig, sørge for oversettelsen av avgjørelsen/avtalen før den legges til grunn for innkreving.
NAV Internasjonalt skal forsikre seg om at framlagt dom, rettsforlik eller privat avtale er tvangsgrunnlag i utstederlandet og om kravet eller del av det ikke er foreldet før kravet sendes til NAV Innkreving. Videre skal NAV Internasjonalt påse at det løpende bidragsbeløpet er riktig etter eventuelle indeksreguleringer iht. utenlandsk avgjørelse og lovgivning.
Dersom partene ikke er enige om omfanget av gjelden, skal NAV Internasjonalt fatte vedtak om hvor stor gjeld som skal innkreves.
For bidragspliktige bosatt i Norge: En utenlandsk bidragsavgjørelse som er anerkjent og fullbyrdet i Norge kreves inn frem til det foreligger en ny bidragsavgjørelse. Dersom den nye bidragsavgjørelsen kan anerkjennes og fullbyrdes i Norge skal endringsavgjørelsen kreves inn fra det tidspunktet denne gjelder fra. Dersom den nye bidragsavgjørelsen ikke kan anerkjennes og fullbyrdes i Norge, opphører innkrevingen gjennom NAV Innkreving av løpende bidrag fra virkningstidspunktet i endringsavgjørelsen. I slike tilfeller kan tidligere opparbeidet bidragsgjeld kreves inn med mindre den nye avgjørelsen helt eller delvis endrer eller opphever den tidligere avgjørelsen. Selv om den nye avgjørelsen ikke kan legges til grunn for innkreving i Norge, kan den således likevel få betydning for om den tidligere avgjørelsen fortsatt kan leges til grunn for innkreving av opparbeidet gjeld.
2.1.2 Vedtak om tilbakekreving av feilutbetalt bidrag og eller forskudd
NAV Forvaltning fatter vedtak om feilutbetalt bidrag og eller bidragsforskudd. Vedtaket kan påklages til vedkommende NAV Klageinstans. Merk at etter bidragsinnkrevingsloven § 29 kan innkreving ikke iverksettes før en eventuell klage er avgjort.
2.1.3 Søknad om ettergivelse av feilutbetalt bidrag / forskudd
[Endret 2/08]
Det er NAV forvaltning som fatter vedtak når det er satt frem krav om ettergivelse av feilutbetalt bidrag / forskudd som noen er pålagt å betale tilbake (jf. 2.1.2). NAV forvaltnings vedtak i disse sakene kan påklages til NAV Klageinstans.
2.1.4 Avskriving av bidragsgjeld
NAV Innkreving fatter vedtak om avskriving av bidrag som følge av foreldelse (etter at saken er overført for innkreving), konkurs, gjeldsordning, bidragspliktiges død eller at bidragsgjelden er uerholdelig. I tillegg kommer utenlandssakene der det kan være aktuelt å avskrive ”gjeld” som følge av valutadifferanser, og avskrivning på grunn av direktebetaling.
NAV Innkreving foretar den regnskapsmessige avskrivingen.
2.1.5 Den praktiske innkrevingen
Det er NAV Innkreving som står for den praktiske gjennomføringen av innkrevingen på grunnlag av privat avtale, dom, rettsforlik, vedtak fattet av NAV Forvaltning (evt. etter klage), NAV Internasjonalt eller utenlandsk innkrevingsgrunnlag. Se nærmere om dette under 2.4 Tvangsgrunnlag.
NAV Innkreving skal foreta innkrevingen, jf. § 4. Utgangspunktet er at den bidragspliktige skal betale bidraget uoppfordret til NAV Innkreving, jf. § 9.
Ved oppstart av innkrevingen sender NAV Innkreving giro til den bidragspliktige pålydende gjeldens størrelse. Videre vil den bidragspliktige ca. den 8. i hver måned få tilsendt giro pålydende neste måneds bidrag. For at bidragsmottakeren skal få bidraget forskuddsvis, har fakturaen betalingsfrist den 25. i måneden.
Hvis den bidragspliktige ikke kan betale hele startgiroen, kan han/hun be om å få en betalingsordning med NAV Innkreving om en månedlig nedbetaling i tillegg til det løpende bidraget. Den bidragspliktige vil da få tilsendt giro hver måned pålydende det beløpet som NAV Innkreving har fastsatt, jf. § 10 andre ledd: ”Dersom innkrevingssentralen finner det hensiktsmessig, kan bidragspliktige tilbys en betalingsordning”. En slik betalingsordning kan ikke påklages, jf. § 24 andre ledd.
Dersom den bidragspliktige ikke overholder betalingen, kan NAV Innkreving uten opphold kreve inn skyldig bidrag ved å pålegge trekk i den bidragspliktiges lønn eller andre lignende ytelser. NAV Innkreving kan i noen tilfeller selv ta utlegg i formuesgoder som den bidragspliktige eier, eller sende begjæring om utlegg til den ordinære namsmannen der den bidragspliktige bor. En beslutning om tvangsinnkreving kan påklages til Øst-Finnmark tingrett. Før klagen behandles av retten, må klageren innbetale ett rettsgebyr. Reglene om tvangsinnkreving finnes i bidragsinnkrevingsloven §§ 11 — 16.
2.2.1 Hva kan kreves inn etter loven
[Endret 2/10]
- barnebidrag, avtalt eller fastsatt etter barneloven
- utenlandsk avgjørelse som kan kreves inn i Norge
- ektefellebidrag, avtalt eller fastsatt etter ekteskapsloven
- oppfostringsbidrag, fastsatt etter barnevernloven
- refusjonskrav etter Lov om sosiale tjenester i Arbeids- og velferdsforvaltningen
- feilutbetalinger av bidrag og/eller bidragsforskudd. I tillegg feilutbetalinger fra folketrygden ( disse omtales ikke nærmere i dette rundskrivet)
- krav om saksomkostninger til det offentlige som følge av rettssaker om innkrevingen
- gebyr ved fastsettelse/ endring av bidrag
- purregebyrer og tvangsgebyrer
- andre krav som kan kreves inn etter bidragsinnkrevingsloven eller andre lover, herunder:
- garantikassen for fiskere, medlemsavgift
- gebyr ilagt av AA-registeret i forbindelse med årskontroller
- tvangsmulkt etter barneloven § 24 tredje ledd
2.3.1 Etter krav fra bidragsmottakeren eller den bidragspliktige
Både bidragsmottakeren og den bidragspliktige kan kreve at NAV Innkreving krever inn bidraget — loven § 5. Dette er en endring fra den gamle loven, der det i følge lovteksten bare var bidragsmottakeren som kunne kreve innkreving. Når barnet har fylt 18 år er det barnet selv som er bidragsmottaker.
2.3.2 Av eget tiltak når det utbetales bidragsforskudd
Etter loven § 5 andre ledd første punktum skal NAV Innkreving alltid kreve inn det samlede underholdsbidraget når folketrygden har krav på refusjon i bidraget for utbetalt bidragsforskudd. Med ”samlede underholdsbidraget” menes summen av barnebidragene i den enkelte saken. Ektefellebidrag og særtilskudd holdes utenfor.
2.3.3 Etter krav fra barnevernet
Etter barnevernloven § 9-2 kan vedkommende kommune kreve at oppfostringsbidrag som er fastsatt etter barnevernloven blir krevd inn av NAV Innkreving. Dette gjelder både oppfostringsbidrag som tidligere ble fastsatt av fylkesnemnda, og oppfostringsbidrag fastsatt av NAV etter 1. juli 2006. NAV Forvaltning fatter vedtak om innkreving av slike krav.
2.3.4 Etter krav fra kommunen
[Endret 1/10, 2/10]
Etter "Lov om sosiale tjenester i arbeids- og velferdsforvaltningen" § 25 kan kommunen kreve refusjon i bidraget dersom bidragsmottakeren får sosialhjelp i påvente av at bidraget blir fastsatt, eller bidraget ikke blir betalt i rett tid. Kommunens refusjonskrav står tilbake for folketrygdens krav på refusjon for utlagt bidragsforskudd. NAV Forvaltning fatter vedtak om innkreving av slike krav.
2.3.5 Innkreving tilbake i tid
[Endret 2/14]
Etter § 5 kan bidragsmottakeren eller den bidragspliktige kreve at NAV Innkreving krever inn bidrag som er forfalt inntil ett år forut for den måneden kravet om innkreving blir satt fram. Dersom det foreligger særlige grunner til at kravet ikke har blitt satt fram tidligere, kan NAV Innkreving også kreve inn bidrag som er forfalt for lengre tid tilbake enn ett år dersom bidragsmottakeren eller den bidragspliktige krever det.
I de tilfellene det settes fram førstegangs krav om innkreving av et allerede løpende bidrag (som er betalt direkte), følger det av lovens ordlyd at det er den datoen kravet settes fram som er avgjørende for fristen etter § 5 første ledd. Dersom det kreves innkreving for bidrag som er forfalt for mer enn ett år før kravtidspunktet, må NAV Forvaltning foreta en skjønnsmessig vurdering av om det foreligger særlige grunner. Det forutsettes at det skal foretas en streng vurdering. Adgangen til å gå mer enn ett år tilbake er ikke ment å skulle være en generell “somlefrist”.
I saker der utenlandske myndigheter setter frem krav om innkreving av bidrag som er forfalt for mer enn ett år før kravtidspunktet kan flere momenter tillegges vekt i den skjønnsmessige vurderingen av om det foreligger særlige grunner. NAV Internasjonalt må foreta en skjønnsmessig vurdering og momenter som saksbehandlingstid hos den utenlandske myndigheten og usikkerhet om bidragspliktiges bosted bør vektlegges.
Hvis NAV Forvaltning fastsetter eller forhøyer et bidrag tilbake i tid, er det datoen for fastsettelsesvedtaket som er utgangspunkt for fristberegningen. Terminene for tiden som er gått, forfaller samlet når fastsettelsesvedtaket er fattet - oppfyllingsfristen er da tre dager, jf. barneloven § 78 andre ledd andre setning. Bidragsmottakeren har da en frist på ett år fra fastsettelsestidspunktet til å kreve innkreving, med mindre en lengre frist blir akseptert.
Eksempel:
NAV Forvaltning fatter den 15. mai 2009 vedtak om bidrag med virkning fra 1. januar 2009. Bidragsgjelden som følger av vedtaket, forfaller til betaling innen tre dager etter 15. mai 2009 (jf. barneloven § 78 andre ledd). Alle bidragsterminer forut for vedtakstidspunktet (bidragsgjelden) er forfalt og kan kreves inn. Bidragsmottakeren har en frist på ett år fra 15. mai 2009 til å få krevd inn gjelden - med mindre en lengre frist kommer til anvendelse etter bidragsinnkrevingslovens § 5 første ledd tredje punktum. Kommer bidragsmottakeren eller den bidragspliktige til NAV Forvaltning f.eks. 20. juli 2010, kan hun/han bare få krevd inn bidragsterminer som er forfalt ett år tilbake fra dette tidspunktet, med mindre NAV Forvaltning finner at det foreligger særlige grunner til at kravet ikke er satt frem tidligere.
Begrensningen på ett år er ikke en foreldelsesfrist i forhold til selve kravet. Bidragsmottakeren kan således gå til den ordinære namsmannen og be om innkreving for lengre tid tilbake - her er det kun foreldelsesfristen for bidrag som setter begrensning. Foreldelsesfristen for bidrag er 10 år, jf. lov av 18. mai 1979 nr. 18 om foreldelse av fordringer (foreldelsesloven) § 6. Se nærmere om foreldelse under punkt 2.9.
2.3.6 Om lokal vergemålsmyndighet
[Endret 12/13]
Reglene om overformynderiet finnes i lov av 26. mars 2010 nr 9 om vergemål (vergemålsloven). Fylkesmannen er lokal vergemålsmyndighet. Oppgavene som lokal vergemålsmyndighet er blant annet å forvalte umyndige personers midler dersom disse overstiger en bestemt sum, jf vergemålsloven §§ 48 og 49. I følge forskrift av 15.02.2013 nr 201 § 26 er summen for når lokal vergemålsmyndighet skal forvalte midlene til en person under vergemål satt til 2 G. Dette gjelder selv om barnet bor sammen med en eller begge foreldrene som har foreldreansvar for barnet, og er dets verge.
Det kan stilles spørsmål ved om lokal vergemålsmyndighet skal varsles når et barn har et bidragskrav på 2 G eller mer, og det innbetales løpende bidrag og/eller avdrag på kravet. Arbeids- og velferdsdirektoratet legger imidlertid til grunn at det bare er i de tilfeller det innestår et beløp på 2 G eller mer til utbetaling til barnet i bidragssaken at lokal vergemålsmyndighet skal varsles. Et typisk tilfelle er der NAV Innkreving eller lokal namsmann har foretatt utleggsforretning mot den bidragspliktige og det er solgt større gjenstander som biler, eiendom m.v. NAV Innkreving skal i slike tilfeller varsle lokal vergemålsmyndighet i fylket der barnet bor om dette. Dersom NAV Innkreving ikke mottar noen tilbakemelding fra lokal vergemålsmyndighet innen en rimelig tid, må pengene kunne utbetales til bidragsmottakeren på vanlig måte.
Lokal vergemålsmyndighet skal også varsles i de tilfelle vergens interesser antas å stride mot barnets interesser, uansett beløpets størrelse jf. vergemålsloven § 34. Et typisk tilfelle på dette er der barnet flytter til den bidragspliktige, og denne skylder bidrag til barnet. Se nærmere om dette under 2.7.5.
2.4.1 Hva som er tvangsgrunnlag
[Endret 8/09]
Et vedtak om bidrag etter barneloven, barnevernloven eller ekteskapsloven er tvangsgrunnlag. Det samme er domstolsavgjørelse, herunder rettsforlik. En privat skriftlig avtale om bidrag inngått mellom den bidragspliktige og bidragsmottakeren er tvangsgrunnlag. Hver av partene kan fra avtalen blir inngått eller på et senere tidspunkt kreve offentlig innkreving på grunnlag av avtalen. Det er ikke noe vilkår at partene er enige om offentlig innkreving eller at slik innkreving er bestemt i avtalen. Tidligere kunne også fylkesmennene fastsette bidrag. Et slikt vedtak er også tvangsgrunnlag. Et vedtak om tilbakekreving av feilutbetalt bidrag / forskudd er tvangsgrunnlag — se nærmere om dette under punkt 2.8.3.
I følge barneloven § 78 andre ledd andre punktum er oppfyllingsfristen for betaling av fastsatt bidrag tre dager. I praksis vil det være andre frister som gjelder når bidraget kreves inn av NAV Innkreving — se det som er sagt under punkt 2.2.
2.4.2 Klage på NAV Innkrevings beslutning om tvangsfullbyrdelse og sentralens vedtak
Ved NAV Innkrevings beslutninger om tvangsfullbyrdelse gjelder tvangsfullbyrdelsesloven § 5-16. Klageadgangen gjelder også beslutning om motregning etter § 14. Her er klagefristen en måned etter at motregningen er foretatt. Se nærmere om dette i bidragsinnkrevingsloven § 23.
Vedtak om andre forhold enn tvangsfullbyrdelse som NAV Innkreving fatter, kan påklages. Klagen skal fremsettes for NAV Innkreving. Partene vil nok i mange tilfeller likevel henvende seg til NAV lokalt på sitt bosted med klagen. Hvis NAV lokalt mottar en klage, skal den oversendes til NAV Innkreving, som skal behandle klagen. Hvis klagen gjelder tvangsfullbyrdelse, og NAV Innkreving opprettholder sin beslutning, skal NAV Innkreving sende klagen til Øst-Finnmark tingrett. Den bidragspliktige må gjøres oppmerksom på at det må innbetales ett rettsgebyr til tingretten før denne tar klagen opp til behandling.
2.4.3 Tapt tvangsgrunnlag
[Endret 6/13]
Ved innkreving av underholdsbidrag må NAV Innkreving kunne legge frem gjenpart av vedtak, avtale, dom eller rettsforlik om bidragsfastsettelse som tvangsgrunnlag. Dette følger blant annet av tvangsfullbyrdelsesloven § 5-2. Dersom gjenpart av vedtak, avtale, dom eller rettsforlik ikke kan fremskaffes for NAV Innkreving må NAV Forvaltning vurdere om bidrag fortsatt kan innkreves jf bidragsinnkrevingsloven § 8 jf § 5. NAV Forvaltning må bistå NAV Innkreving i forsøk på å fremskaffe gjenpart av tvangsgrunnlag, for eksempel ved henvendelse til partene (fortrinnsvis mottaker) med forespørsel om å få tilsendt kopi av tvangsgrunnlag. Om øvrige undersøkelser se rundskriv til Hovednummer 55 Nr. 2 - § 80 Tilbakesøkingskravets størrelse og kravet til dokumentasjon . Herunder må bidragsfogden også vurdere om partene skal informeres om adgangen til å fastsette bidrag på ny jf barneloven § 72. Se Rundskriv til Hovednummer 55 Nr. 2 - § 72.
Sistnevnte antas kun å være aktuelt der bidrag fortsatt løper/ville løpt.
Dersom det foreligger endringsvedtak, endringsavtale, ny dom eller rettsforlik kan NAV Innkreving foreta innkreving i henhold til dette, men ikke for eldre terminer påløpt etter tidligere, men nå tapte tvangsgrunnlag. I disse tilfellene må NAV Forvaltning kunne fastslå hvor mye av restansen som kan innkreves etter endringsvedtak, endringsavtale, ny dom eller rettsforlik og deretter sørge for nødvendig informasjon til NAV Innkreving og eventuell korrigering av saldo i saken(e). Dette gjøres ved å sende oppgave. (Rutine er beskrevet i BISYS jf samhandlingsdokument under ”Hjelp/rutiner/søknadsbehandling/samhandling med TI”.) I de tilfeller den bidragspliktige har flere bidragssaker er det viktig at innkreving tilpasses i forhold til tapt grunnlag i en av sakene. Her må NAV Forvaltning vurdere om det skal foretas manuell fordeling. Også her må det sendes oppgave. (Se samme rutine som ovenfor)
Dersom bidragsmottaker skulle bli påført tap på grunn av tapt tvangsgrunnlag, må NAV Forvaltning informere vedkommende om forholdet og at det er mulig å fremme eventuelt erstatningskrav.
I de tilfeller gjenpart av vedtak, avtale, dom eller rettsforlik ikke lar seg fremskaffe må det vurderes om det vil være mulig å nå frem med et søksmål. Det er Juridisk seksjon i Arbeids- og velferdsdirektoratet som avgjør om søksmål skal fremmes og som eventuelt tar ut søksmål. NAV Forvaltning skal imidlertid forberede saken før oversendelse til Juridisk seksjon . Det må foretas en kost/nyttevurdering, herunder om det vil kunne oppnås dekning hos bidragspliktige etter at kravet er fastsatt i dom. Vurderingen bør foretas i samarbeid mellom Juridisk seksjon og NAV Innkreving.
2.4.4 Klage på underliggende forhold
Avgjørelse i bidragssak er særlig tvangsgrunnlag — jf. tvangsfullbyrdelsesloven § 7-2 (e) og bidragsinnkrevingsloven § 7. Mot et særlig tvangsgrunnlag kan det settes fram enhver innvending som kunne vært satt fram under et søksmål, jf. tvangsfullbyrdelsesloven § 4-2 tredje ledd. Under tvangsfullbyrdelse av krav fastsatt i slikt særlig tvangsgrunnlag, kan klageren som utgangspunkt fremsette innvendinger av enhver art - med visse begrensninger. Klageren kan dermed kreve at retten prejudisielt prøver det underliggende bidragsvedtaket.
Kompetansefordelingen mellom NAV Innkreving og NAV Forvaltning får ikke noen innvirkning på klagerens rett til å kreve slik prøving.
Det må være opp til NAV Innkreving og NAV lokalt/regionalt å samordne saksforberedelse og anførsler i de sakene hvor inndrivingsforsøk bringes inn for retten med grunnlag i innsigelser mot det underliggende bidragsvedtaket. Det forutsettes at NAV Innkreving informerer Arbeids- og velferdsdirektoratet om slike saker.
Retten ser NAV som en enhet, og det følger av dette at NAV Innkreving også har ansvar for å påse at de bidragsvedtakene som ligger til grunn for innkrevingen, er korrekte. NAV Innkreving kan dermed ikke påberope seg at dette ikke er sitt ansvar. Det kreves derfor et samarbeid mellom NAV Innkreving og NAV lokalt/regionalt i slike saker. NAV Innkreving må ta kontakt med NAV lokalt/regionalt, og det lokale/regionale nivået må foreta en vurdering av de forholdene som påberopes, og om disse gir grunnlag for endring av vedtaket.
Dersom en slik sak blir overført til søksmåls former etter tvangsfullbyrdelseslovens § 6-6 er det Arbeids- og velferdsdirektoratet som er rett saksøkt i henhold til lov om arbeids- og velferdsforvaltningen § 9 dersom skyldneren (den bidragspliktige) blir pålagt søksmålsbyrden. Dersom retten bestemmer det, kan direktoratet bli pålagt søksmålsbyrden. Saken skal i disse tilfellene prosederes av Regjeringsadvokaten.
2.5.1 Gyldigheten av tvangsgrunnlaget
Etter innkrevingsloven § 5 skal NAV Forvaltning overføre saken til NAV Innkreving straks det er satt fram krav om innkreving. NAV Forvaltning må imidlertid først vurdere om det foreligger et gyldig tvangsgrunnlag. Se 2.4.1 om hva som er gyldige tvangsgrunnlag.
2.5.2 Gyldigheten av tidligere tvangsgrunnlag
Når skilte eller ugifte parter flytter sammen, og så fra hverandre igjen, kan bidraget etter krav fra en av partene kreves inn etter det tidligere innkrevingsgrunnlaget dersom dette ikke er foreldet - se om foreldelse i punkt 2.9. Bidragssatsene i innkrevingsgrunnlaget må oppjusteres for de indeksreguleringene som har vært i den perioden partene bodde sammen.
Dette gjelder ikke bidrag som er fastsatt i forbindelse med separasjon når partene har flyttet sammen igjen i separasjonstiden. Separasjonen anses da for brutt, og de avtalene/avgjørelsene som ble inngått i forbindelse med separasjonen, faller bort. Blir partene igjen separert eller flytter fra hverandre, må bidrag fastsettes eller avtales på nytt.
2.5.3 Barnet flytter frem og tilbake mellom foreldrene
[Endret 3/14]
Når barnet flytter fra den ene forelderen til den andre, er hovedregelen at innkreving av bidrag opphører. Et vedtak om opphør av innkreving, medfører ikke at innkrevingsgrunnlaget bortfaller. Dette innebærer at tidligere vedtak om fastsettelse av bidrag vil kunne innkreves dersom barnet flytter tilbake til opprinnelig bostedforelder. Det er opp til partene å søke om at tidligere fastsatt bidrag kreves inn eller eventuelt søke om endring av bidraget.
Dersom en eller begge foreldrene ønsker at også bidraget skal opphøre i forbindelse med at barnet flytter opphører NAV både innkrevingen og bidraget. Dette innebærer at innkrevingsgrunnlaget bortfaller. Dersom barnet flytter tilbake til opprinnelig bostedsforelder og en av partene søket om fastsettelse av bidrag ansees dette som en førstegangsfastsettelse.
2.5.4 Innkreving av fremtidig bidrag
Etter retningslinjene til tidligere innkrevingslov skulle det fattes et eget vedtak om innkreving i alle tilfeller der det ble satt frem krav om innkreving. Etter den nå gjeldende loven skal det løpende bidraget straks overføres til innkrevingssentralen uten at det fattes eget vedtak om dette — jf. § 8. Når NAV Forvaltning fastsetter bidrag, evt. med tilbakevirkende kraft, er det klart hva løpende bidrag og bidragsgjelden er, og disse kravene skal da overføres NAV Innkreving uten opphold og uten at det fattes eget vedtak om innkreving.
2.5.5 Vedtak om innkreving av bidragsgjeld
Dersom NAV Forvaltning mottar et krav om innkreving av et tidligere fastsatt/avtalt bidrag, skal det løpende bidrag overføres NAV Innkreving straks, mens NAV Forvaltning må fatte vedtak om eventuell bidragsgjeld dersom det kreves innkreving for tidligere perioder. Loven § 5 setter grenser for hvor lang tid tilbake innkrevingen kan skje — se nærmere om dette under 2.3.5.
2.5.6 Klage på vedtak om innkreving
[Endret 9/12]
Innkrevingsloven har ikke regler for klage på vedtak om innkreving. Dette reguleres av forvaltningslovens klageregler. Et vedtak om innkreving fattet av NAV Forvaltning kan påklages til nærmeste overordnede instans innen tre uker fra parten ble gjort kjent med vedtaket. Klage fremsettes for og forberedes av NAV Forvaltning.
Forvaltningslovens regler om klagefrist gjelder også klager over ilagte purregebyr. Den absolutte fristen i forvaltningsloven §31 tredje ledd på ett år for å ta en klage under behandling gjelder demed både klage på innkreving og klage på purregebyr.
Oppsettende virkning
Etter forvaltningsloven § 42 kan underinstansen, klageinstansen eller annet overordnet organ beslutte at et vedtak ikke skal iverksettes før klagefristen er ute eller klagen er avgjort. (Gi vedtaket oppsettende virkning). For øvrig gjelder det som er bestemt i annen lovgivning om utsettende virkning av klage, søksmål m.m.
Dersom NAV Forvaltning eller overordnet organ beslutter oppsettende virkning på et vedtak om innkreving av bidrag og/eller bidragsgjeld, må det straks gis beskjed til NAV Innkreving om dette. Likedan må NAV Innkreving straks få melding om utfallet av klagebehandlingen, eller hvis det ikke er klaget innen klagefristen.
Det er bare i spesielle tilfeller det skal gis oppsettende virkning i bidragssaker. Et generelt krav fra klageren om oppsettende virkning til klagen er avgjort, er ikke tilstrekkelig til å gi oppsettende virkning. Det må foreligge en begrunnelse ut over dette. Oppsettende virkning gis normalt bare i tilfeller der en iverksatt innkreving av det påklagde vedtaket vil antas å medføre urimelige konsekvenser. Dette må vurderes i hvert enkelt tilfelle. Dersom det er klart at gyldigheten av vedtaket vil bli prøvd for retten eller sak blir brakt inn for Sivilombudsmannen kan dette også være grunnlag for å gi oppsettende virkning.
En beslutning om oppsettende virkning er ikke et vedtak som kan påklages, men det skal gis en samtidig begrunnelse dersom anmodningen avlås, jf. forvaltningsloven § 42 siste ledd.
Etter tvangsfullbyrdelsesloven § 5-11 kan namsmannen (her NAV Innkreving) beslutte utsettelse av innkrevingen dersom den bidragspliktige begjærer det og det er reist søksmål om kravet, eller bidragsvedtaket er påklagd. Etter barneloven § 78 kan innkrevingen foretas selv om bidragsvedtaket er påklagd. Det må foretas en konkret vurdering i den enkelte saken.
Det følger av ovenstående at selv om NAV Forvaltning eller overordnet organ ikke har gitt oppsettende virkning på bidragsvedtaket, kan NAV Innkreving av eget tiltak beslutte oppsettende virkning av innkrevingen etter en nærmere og konkret vurdering i den enkelte saken.
2.5.7 Innkreving når den bidragspliktige er bosatt i utlandet
Det er NAV Innkreving som har ansvaret for innkrevingen også når den bidragspliktige bor i utlandet. Det er inngått flere internasjonale konvensjoner (avtaler) om innkreving av bidrag mellom Norge og andre land. De aktuelle konvensjonene for bidragsinnkreving er
Konvensjonene har litt forskjellig virkemåte, og det gås ikke nærmere inn på disse her.
Dersom den bidragspliktige bor i et konvensjonsland og frivillig betalingsordning ikke er mulig eller ikke lykkes, sender NAV Innkreving krav om innkreving til vedkommende myndighet i landet. Bor den bidragspliktige i et land uten konvensjonstilknytning, må kravet fremmes direkte til den bidragspliktige. Hvis den bidragspliktige bor i et land som ikke er tilknyttet noen konvensjon og ikke betaler frivillig, vil det i praksis være umulig å få krevd inn bidraget.
Avgjørelser om samme forhold i flere stater
[Tilføyd 2/10]
Haag-konvensjonen av 1973 artikkel 5 nr. 4 lyder slik:
”Anerkjennelse eller fullbyrding av avgjørelsen kan dog nektes:
- såframt avgjørelsen er uforenlig med en avgjørelse som er truffet mellom de samme parter og angår samme gjenstand, enten
i den anmodete stat, eller i en annen stat, under forutsetning av at den sistnevnte avgjørelse oppfyller de vilkår som er
nødvendige for at den skal kunne anerkjennes og fullbyrdes i den anmodete stat.”
Konvensjonen åpner dermed for at NAV kan nekte å anerkjenne og kreve inn bidrag fastsatt i et annet land i de tilfellene det er fattet vedtak (innvilgelse eller avslag) om bidrag i Norge til det samme barnet og mellom de samme partene for det samme tidsrom.
Den nye Haag-konvensjonen av 2007 artikkel 22 har samme ordlyd som 73-konvensjonen artikkel 4 nr. 5. Det ble i forarbeidene til 2007-konvensjonen drøftet blant annet tidsfaktoren, om den avgjørelsen som var fattet først skulle ha forrang. Her ble det konkludert med (sitert fra den engelske versjonen): “The question was discussed during the Diplomatic Session and the conclusion was that it was not convenient to have a time factor determined in paragraph d). It would be left to the wisdom of the judge or the authority to decide in each case which of the incompatible decisions has priority.”
Forarbeidene til konvensjonen (av 2007) overlater dermed til sentralmyndighetens skjønn å avgjøre hvilken avgjørelse som har forrang.
Arbeidsdepartementet har i forbindelse med en konkret sak foretatt en tolking av bestemmelsen. Saken gjaldt et barn over 18 år som hadde søkt om fortsatt bidrag til universitetsutdanning. Norske myndigheter avslo søknaden da det ikke er hjemmel for å pålegge bidrag til slik utdanning i barneloven. Barnet satte deretter fram søknad til polske myndigheter som fastsatte bidrag, da polsk lov ikke har samme begrensning som den norske barneloven. NAV Internasjonalt tok saken opp med Arbeidsdepartementet, med spørsmål om den polske avgjørelsen kunne kreves inn i Norge, i og med at det allerede forelå et avslag på søknad om det samme i Norge.
Departementet har i brev av 29. januar 2010 til Arbeids- og velferdsdirektoratet uttalt blant annet følgende:
”I følge konvensjonens ordlyd inneholder bestemmelsen imidlertid kun en mulighet for sentralmyndigheten til å nekte anerkjennelse
og fullbyrding, jf. ”may”. Formålet med Haag-konvensjonene om anerkjennelse og fullbyrding av avgjørelser om underholdsbidrag
er å sikre at bidrag kommer frem til barnet for å fremme barnets beste. For å fremme konvensjonens formål, bør utgangspunktet
være at den utenlandske avgjørelsen er innkrevbar, dersom det ikke foreligger vektige grunner for at norske myndigheter ikke
skal anerkjenne og fyllbyrde den polske avgjørelsen.”
Departementet viser videre til at dersom søkeren hadde søkt til polske myndigheter først, ville avgjørelsen om bidrag utover 18 år klart blitt anerkjent og fullbyrdet i Norge. Det var en tilfeldighet at søkeren i dette tilfellet søkte til Norge først. Reelle hensyn taler for ikke å la slike tilfeldigheter få avgjørende konsekvenser for barnets rett til underholdsbidrag og mulighet for utdanning.
Departementet konkluderte med at ”Etter en helhetlig vurdering finner departementet at sentralmyndigheten i slike tilfeller ikke skal benytte seg av muligheten til å nekte anerkjennelse av den utenlandske avgjørelsen, men anerkjenne avgjørelsen og fatte innkrevingsvedtak:”
Departementets tolking vil gjelde Haag-konvensjonen 1973 artikkel 5 nummer 4 og Haag-konvensjonen av 2007 artikkel 22 bokstav d). Avklaringen vil også være veiledende i forhold til Haag-konvensjonen av 1958 artikkel 2 nummer 4.
Arbeids- og velferdsdirektoratet viser til departementets avgjørelse og ber om at alle tilsvarende saker behandles i samsvar med denne.
Forkynning av vedtak om innkreving
Når den bidragspliktige bor i utlandet, er det viktig at visse formkrav er i varetatt for at bidraget skal kunne kreves inn. I Haag-konvensjonene og i saker med den bidragspliktige i USA er det krav om at dokumenter i forbindelse med fastsettelsen blir forkynt for den bidragspliktige. Det må derfor påses at når bidraget skal fastsettes, må varsel om dette forkynnes for den bidragspliktige. Når det er fattet vedtak om bidragsfastsettelse, må dette også forkynnes. Det samme gjelder meldinger om indeksregulering av bidraget.
Det fins en egen forkynningskonvensjon, ”Konvensjon om forkynnelse i utlandet av rettslige og utenrettslige dokumenter på sivil- og handelsrettens område” av 15. november 1965. Dersom landet der den bidragspliktige bor, er tilsluttet konvensjonen, sendes dokumentet til myndighetene i vedkommende land med anmodning om forkynning for den bidragspliktige.
Er landet ikke medlem av forkynningskonvensjonen, men er medlem i en av Haag-konvensjonene, sendes det anmodning om forkynning via det norske Justisdepartementet.
Enten forkynning skjer via forkynningskonvensjonen eller via Justisdepartementet, blir det samme dokumentet sendt den bidragspliktige i posten. Der legges det også ved en orientering om betalingen av bidraget.
Forkynning av varsel og vedtak er å anse som et ledd i bidragsfastsettelsen og skal utføres av NAV Internasjonalt. Når saken overføres til NAV Innkreving, skal saken være klar for innkreving, det vil si at varsel og vedtak skal være (forsøkt) forkynt overfor den bidragspliktige.
Betalingsanmodninger til den bidragspliktige i utlandet skal forkynnes av NAV Innkreving.
Bortsett fra den retten den bidragspliktige har til motregning etter barneloven § 78, (se 2.6.2) kan han/hun ikke kreve å gjøre opp sin bidragsgjeld ved motregning i krav mot bidragsmottakeren. (Etter vedtak av bidragsfogden kan imidlertid betalte boutgifter godskrives som betalt bidrag - se 2.1.1.)
Nedenfor omtales forskjellige forhold der spørsmålet om motregning kan oppstå.
2.6.1 Motregning i krav BP har på det offentlige
Etter bidragsinnkrevingsloven § 14 første ledd kan NAV Innkreving kreve inn forfalt bidrag ved å motregne i den bidragspliktiges tilgodehavende skatt etter skatteavregningen og i krav på tilbakebetaling av for meget innbetalt merverdiavgift (moms) eller andre offentlige avgifter.
Etter andre ledd kan NAV Innkreving også motregne i andre fordringer som den bidragspliktige har på det offentlige, herunder etterbetaling av ytelser etter folketrygdloven og andre stønadslover dersom det er anledning til å ta dekning i disse etter reglene i dekningsloven (lov av 8. juni 1984 nr. 59 om fordringshavernes dekningsrett.) Det har i denne sammenhengen vært reist spørsmål om det er anledning til å motregne i tilbakebetalingskrav som en frikjent far har på det offentlige når han skylder penger i annen bidragssak som NAV Innkreving har til innkreving. Spørsmålet er forelagt Arbeids- og inkluderingsdepartementet, som har uttalt at et slikt krav må ses på som et vanlig pengekrav som det må kunne motregnes i, så fremt dette ikke medfører brudd på dekningslovens §§ 2-5 og 2-7 om at en debitor skal ha igjen nok til underhold av seg selv og eventuelle medlemmer i husstanden.
NAV Forvaltning vil ikke ha oppgaver i forhold til selve gjennomføringen av motregningen. Det er likevel viktig at NAV Forvaltning underretter NAV Innkreving så snart som mulig når de blir kjent med at den bidragspliktige kan få en etterbetaling eller en ekstraordinær utbetaling (for eksempel etterbetaling av trygdeytelser.) NAV Innkreving kan da følge opp og eventuelt ta beslag i utbetalingen.
(Se for øvrig rutiner i BISYS: Hjelp>søknadsbehandling>Samhandling med TI>BP blir tilkjent etterbetaling.)
2.6.2 Motregning (avkorting) etter barneloven
2.6.3 § 78 fjerde ledd
Dersom den bidragspliktige som følge av endring av bidraget har betalt for mye til bidragsmottakeren, kan han/hun kreve motregning i fremtidig bidrag. Når det gjelder nærmere om dette, vises det til rundskriv Hovednr. 55 nr. 2 under kommentarene til § 78.
2.6.3 Motregning ved tilbakekreving av feilutbetalinger av bidrag/forskudd
I §§ 25 og 28 er det gitt bestemmelser om motregning i fremtidige ytelser dersom mottakeren av forskudd eller bidrag har hevet et beløp dobbelt, eller det er fattet vedtak om tilbakekreving av feilaktig utbetalt forskudd eller bidrag. Se nærmere om dette under 2.8.
2.6.4 Barnebidrag og skifteoppgjør
Partene har ikke krav på å motregne krav på barnebidrag mot andre krav i eventuelt skifteoppgjør. Skifteoppgjøret omhandler krav partene har mot hverandre som ektefeller, mens bidrag er et krav som bidragsmottakeren har på vegne av barnet. Det er barnet som har rett til bidrag, jf barneloven § 67 tredje ledd.
2.6.5 Ektefellebidrag
Den bidragspliktige kan ikke gjøre opp sin bidragsgjeld ved motregning, men hvis den bidragsberettigede skylder den bidragspliktige penger på annet grunnlag, har den bidragsberettigede full adgang til motregning. Dette gjelder også ved skifteoppgjør.
2.6.6 Foreldrene har delt søskenflokken
Hvis partene gjør opp bidraget seg imellom, er det ingenting i veien for at den ene eventuelt mottar et “nettobidrag”. Hvis bidraget skal innkreves gjennom NAV Innkreving, skal imidlertid brutto bidrag kreves inn fra hver av partene. Det må da opprettes to separate saker.
(Merk at delt søskenflokk ikke er det samme som at barnet har delt bosted etter barneloven § 36. Ved delt søskenflokk har den ene av foreldrene omsorgen for ett eller flere barn hele tiden, og den andre av foreldrene tilsvarende for øvrige barn. Når barnet har delt bosted, har foreldrene det samme barn hos seg vekselvis.)
2.6.7 Motregning av samværsutgifter i løpende bidrag eller bidragsgjeld
Den bidragspliktige kan ikke motregne utgifter han/hun har i forbindelse med samvær med barnet i det løpende bidraget eller i bidragsgjelden.
2.7.1 Barnet fyller 18 år
Bidrag til barn løper fra og med den måneden kravet oppstår og ut den måneden barnet fyller 18 år. Selv om barnet fyller 18 år den 1. i måneden, løper bidraget ut hele måneden.
Det kan pålegges eller avtales bidrag utover barnets fylte 18 år.
Innkrevingen av eventuell gjeld fortsetter selv om det løpende bidraget opphører. Barnets tilgodehavende skal utbetales til barnet selv når dette har fylt 18 år, dersom ikke barnet har gitt skriftlig fullmakt til at bidraget fortsatt utbetales til den tidligere bidragsmottakeren.
Særtilskudd som utbetales etter at barnet har fylt 18 år, skal utbetales til den som har hatt utlegget.
2.7.2 Partene flytter sammen
Hvis barnets foreldre flytter sammen, og barnet bor sammen med foreldrene, opphører bidragsplikten fra og med måneden etter at de flyttet sammen.
I utgangspunktet skal barnets tilgodehavende innkreves selv om foreldrene og barnet flytter sammen. Dersom bidragsmottakeren som følge av den nye situasjonen ikke lenger ønsker hjelp fra NAV til innkreving, må han/hun gi skriftlig melding til NAV om at beløpet ikke skal kreves inn.
Det offentliges tilgodehavende skal alltid kreves inn.
2.7.3 Den bidragspliktige dør
Bidragsplikten faller bort når den bidragspliktige dør. Bidraget påløper ut dødsmåneden. NAV Forvaltning gir melding til NAV Innkreving dersom de får kjennskap til dødsfallet først. NAV Innkreving vil melde eventuelle krav på bidragsgjeld til dødsboet.
2.7.4 Krav om opphør av innkrevingen
Etter loven § 5 kan både bidragsmottakeren og den bidragspliktige sette frem krav om innkreving gjennom innkrevingssentralen. Dette må forstås slik at det bare er den som satte frem kravet om innkreving som kan trekke dette tilbake. Dette gjelder for det fremtidige løpende bidraget og private krav i bidragsgjelden. Er det offentlige krav i bidragsgjelden, må innkrevingen fortsette til disse er dekket.
2.7.5 Barnet flytter til den bidragspliktige
[Endret 12/13)
Hvis barnet har flyttet til den bidragspliktige, kan NAV Forvaltning fatte vedtak om stopp av innkrevingen av fremtidig bidrag etter krav fra den bidragspliktige. Flyttingen bør bekreftes enten av den tidligere bidragsmottakeren eller ved kopi av flyttemelding til folkeregistret. NAV Forvaltning bør tilstrebe at den tidligere bidragsmottakerens syn på flytte- og innkrevingsspørsmålet avgis skriftlig.
Er det uenighet mellom partene om hvor barnet faktisk bor, må NAV Forvaltning undersøke saken og ta en beslutning om hvem som har omsorgen for barnet. I denne vurderingen kan det også legges en viss vekt på hva barnet selv sier, dette gjelder særlig eldre barn. I enkelte tilfeller kan det være meget vanskelig å få klarlagt hvor barnet bor. Er det ikke mulig å få klarlagt forholdet, bør innkrevingen fortsette inntil det kan dokumenteres hvor barnet bor. I en kortere periode kan NAV Forvaltning stoppe utbetalingen mens man søker å bringe klarhet i forholdet.
Hvis den bidragspliktige har bidragsgjeld til barnet, kan NAV Forvaltning be lokal vergemålsmyndighet ta stilling til hvordan innkrevd bidrag skal forvaltes. Gjør ikke lokal vergemålsmyndighet det, må NAV Forvaltning selv ta en avgjørelse. Det mest naturlige blir da at det opprettes en konto i barnets navn som bidraget kan sendes til. Den nye bidragsmottakeren kan få i oppdrag å opprette en slik konto. Lokal vergemålsmyndighet bør orienteres, og det må være opp til denne instans å reagere dersom den ikke anser løsningen for å være tilfredsstillende.
Forskudd eller bidrag som er utbetalt dobbelt eller utbetalt uten at vilkårene var oppfylt, kan kreves tilbake etter reglene i bidragsinnkrevingsloven §§ 25 til 29.
For tilfeller etter bidragsinnkrevingsloven § 25 kan den vanlige saksbehandlingsprosedyren i feilutbetalingssaker fravikes. Se nærmere om dette under 2.8.1.
2.8.1 Tilbakekreving ved dobbeltheving av utbetalingsanvisning
Bestemmelsen finnes i bidragsinnkrevingsloven § 25.
Det skjer enkelte ganger at bidragsmottakeren melder til NAV lokalt/ NAV Forvaltning eller til NAV Innkreving at utbetalingskort for bidrag eller forskudd er kommet bort. NAV kan da foreta ny utbetaling mot at bidragsmottakeren underskriver en erklæring. Rutinen er nærmere beskrevet i vedlegg 1 til rundskriv 50 - 00. Viser undersøkelsen at bidragsmottakeren har hevet begge utbetalingskortene, skal det foretas motregning i neste utbetalingstermin av forskudd/bidrag. Det er her en direkte hjemmel for motregning uten at NAV Forvaltning må gå veien om den vanlige saksbehandlingsprosedyren i feilutbetalingssaker. NAV Forvaltning må likevel fatte vedtak om slik motregning. Når vedtak er fattet og motregning er foretatt, må bidragsmottakeren straks varsles om vedtaket med orientering om at dette kan påklages innen tre uker. Det skal imidlertid meget til for at en slik klage skal føre frem, jf. at bidragsmottakeren har underskrevet på erklæringen. Vurderingen skal derfor være streng.
Motregningsadgangen er begrenset til å gjelde dobbeltheving av ordinære utbetalingsterminer. Den forutsettes ikke å gjelde ved dobbeltheving av etterbetalinger, som ofte kan utgjøre større beløp. Slike tilfeller må behandles etter reglene i bidragsinnkrevingsloven § 26.
Etter § 25 andre ledd kan slik feilutbetaling kreves tilbake etter reglene i bidragsinnkrevingsloven dersom motregning etter første ledd ikke kan foretas.
2.8.2 Tilbakekreving ved andre feilutbetalinger
[Endret 4/10]
Etter § 26 første ledd kan det kreves tilbake ethvert beløp som NAV Innkreving har utbetalt til noen som ikke hadde krav på det. Vilkåret for tilbakekreving er at vedkommende forsto eller burde ha forstått at utbetalingen skyldtes en feil.
§ 26 første ledd åpner for at feilutbetalt bidrag kan kreves tilbake. Dette vil for det første være aktuelt dersom det skjer en ren ”teknisk” feilutbetaling, eksempelvis at bidrag blir satt inn på konto til feil person. Bestemmelsen vil imidlertid også kunne anvendes i enkelte tilfeller der bidrag har vært utbetalt etter at vilkårene for bidrag ikke lenger er oppfylt og mottakeren forsto eller burde ha forstått at han/hun ikke hadde krav på bidrag.
Eksempel 1:
Bidrag påløper for et barn som er over 18 år. Den bidragspliktige søker om at bidraget opphører da barnet ikke lenger går
på skolen, noe som bekreftes av skolen. NAV Forvaltning gjør vedtak i april om at bidraget skal opphøre fra 1. februar. Vilkårene
for å motta bidrag var da ikke oppfylt fra februar. Det som er for mye utbetalt fra februar til og med april kan vurderes
krevd tilbake dersom den bidragspliktige ber om det. Det skal vurderes om vilkåret for å kreve tilbake er oppfylt.
Eksempel 2:
Bidrag påløper for et barn som er under 18 år. NAV får i oktober melding fra barnevernstjenesten om at barnet har vært plassert
i et fosterhjem fra 15. april. Bidraget faller bort i henhold til barneloven § 69 fra 1. mai. Vilkårene for å motta bidrag
er da ikke oppfylt fra samme dato. Det som er for mye utbetalt fra mai til og med oktober kan vurderes krevd tilbake dersom
den bidragspliktige ber om det. Det skal vurderes om vilkåret for å kreve tilbake er oppfylt.
Det understrekes at tilbakekreving bare kan vurderes når den bidragspliktige fremmer krav om det. NAV Forvaltning skal i slike tilfeller ikke på eget initiativ opprette en tilbakekrevingssak.
Et annet forhold enn ovennevnte er der bidraget er satt ned etter barneloven § 74 eller § 76 og dette resulterer i at den bidragspliktige har betalt for mye til bidragsmottakeren. Da kommer motregningsadgangen i barneloven § 78 siste ledd til anvendelse. Bidragsmottakeren har i slike tilfeller mottatt bidraget i henhold til et gyldig vedtak og hadde på mottakstidspunktet krav på bidraget. Bestemmelsen i bidragsinnkrevingsloven § 26 kan derfor ikke brukes i slike tilfeller. Dersom det ikke er mulig å motregne i fremtidig bidrag, må partene gjøre opp seg i mellom.
Etter andre ledd kan det også kreves tilbake fra mottakeren bidrag til ektefelle eller barn i de tilfellene den bidragspliktige har betalt bidraget direkte til bidragsmottakeren selv om han/hun er gjort kjent med at bidraget skal betales til NAV Innkreving. Også bidrag som er betalt direkte til andre enn bidragsmottakeren kan kreves tilbake fra bidragsmottakeren dersom denne har oppfordret den bidragspliktige til å betale beløpet til andre.
Vilkåret for å kreve tilbake er at mottakeren har forstått eller burde ha forstått at det forelå en feil. Alternativet “burde ha forstått” innebærer at beløpet kan kreves tilbake selv om det ikke kan legges til grunn uten videre at mottakeren faktisk var klar over at utbetalingen skyldtes en feil. Dersom den forutsatte informasjon er gitt, og utbetalingen skjedde under slike omstendigheter at vedkommende burde ha undersøkt nærmere hos NAV om utbetalingen virkelig var korrekt, vil vilkåret for tilbakekreving normalt være oppfylt. NAV Forvaltning må imidlertid ta utgangspunkt i hva en “normalt” utrustet person burde ha forstått (objektiv norm). Dersom det ikke kan legges til grunn at mottakeren, på grunn av sine spesielle forutsetninger, burde forstått at det var en feil, er vilkåret for tilbakekreving ikke oppfylt.
Selv om en mottaker i og for seg har overholdt sin meldeplikt, vil vilkåret for tilbakekreving være oppfylt dersom det ellers kan betraktes som uaktsomt å ha mottatt utbetalingen uten nærmere undersøkelser.
Etter § 27 kan en bidragspliktig avkreves bidraget på nytt dersom han/hun har betalt bidraget direkte til andre til tross for at han/hun er gjort kjent med at bidraget skal betales til NAV Innkreving. Før kravet rettes mot den bidragspliktige skal det vurderes om beløpet kan kreves tilbake fra bidragsmottakeren etter § 26 andre ledd. Det er bare et beløp tilsvarende det offentlige kravet som skal kreves tilbake.
2.8.3 Gjennomføring av tilbakekrevingen
[Endret 3/14]
Vedtak om tilbakekreving
Det må alltid fattes vedtak i saker om tilbakekreving, enten det besluttes å kreve tilbake eller å unnlate tilbakekreving. Det er NAV Forvaltning som fatter vedtak om tilbakekreving av feilutbetalt forskudd eller bidrag etter §§ 25 og 26. Det samme gjelder vedtak om at den bidragspliktige skal betale bidraget på nytt etter § 27. Dette fremgår av § 29.
Ved vurderingen av om feilutbetalt bidragsforskudd skal kreves tilbake helt eller delvis, eller om tilbakekreving skal unnlates, gjelder den praksis som går fram av rundskrivet til folketrygdloven § 22-15 fjerde leddtilsvarende.
Gjennomføringen av vedtaket
Et vedtak om tilbakekreving er tvangsgrunnlag for utlegg. Dette fremgår av § 28 sett i sammenheng med § 7 første ledd første punktum som lyder: ”Avgjørelse eller skriftlig avtale om underholdsbidrag og andre krav som etter loven her eller andre lover skal innkreves av Innkrevingssentralen, er tvangsgrunnlag for utlegg.”
Selve innkrevingen foretas av NAV Innkreving etter reglene i bidragsinnkrevingsloven, jf. § 28
Klage over vedtak om tilbakekreving
Vedtak om tilbakekreving fattet av NAV Forvaltning kan etter § 29 første ledd påklages. Klagebehandlingen følger forvaltningslovens regler, det vil si at klagefristen er tre uker.
Innkreving av vedtak om tilbakekreving etter §§ 26 og 27 kan ikke iverksettes før en eventuell klage er avgjort. Dette er fastslått i § 29 andre ledd.
Ettergivelse av feilutbetalt bidrag / forskudd
Det må alltid skilles mellom spørsmålet om vilkåret for tilbakekreving er oppfylt og spørsmålet om krav skal fremmes eller ettergis.
Det skal alltid treffes vedtak når det foreligger en feilutbetaling. Dersom man har kommet til at vilkårene for tilbakekreving ikke er oppfylt, skal man fatte vedtak om dette.
Vedtak om ettergivelse er bare aktuelt når det allerede foreligger et vedtak om tilbakekreving.
Hovedprinsippet er at feilutbetalt forskudd/bidrag skal kreves tilbake når vilkårene for tilbakekreving er oppfylt.
En vanlig grunn for å søke om ettergivelse er dårlig økonomi. Ved å innrømme en rimelig betalingsordning, vil den økonomiske belastningen bli liten selv om økonomien er svak. På bakgrunn av dette legger Arbeids- og velferdsdirektoratet til grunn at dårlig økonomi i seg selv ikke er tilstrekkelig grunn for ettergivelse.
For at kravet skal kunne ettergis, må det foreligge helt spesielle forhold.
Alvorlig sykdom kan være grunnlag for å ettergi kravet. Ettergivelse kan også være aktuelt dersom vedkommende er i en spesiell attføringssituasjon. Ved dødsfall kan det være aktuelt å ettergi kravet overfor gjenlevende ektefelle som skal sitte i uskiftet bo eller overfor mindreårige barn.
Eventuell ettergivelse må skje på grunnlag av en konkret vurdering i den enkelte sak. Det er derfor vanskelig å si noe nærmere om hva slags forhold som vil være avgjørende utover de prinsipielle synspunktene. Det bør imidlertid være lik praksis når det gjelder ettergivelse av feilaktig utbetalt forskudd/bidrag og ettergivelse av feilaktig utbetalt stønad/pensjon etter folketrygdloven. Vi viser her til retningslinjer som er gitt i vedlegg 7 til Kapittel 22.
2.9.1 Foreldelse av bidrag og bidragsgjeld
Bestemmelsene om foreldelse av bidrag følger av lov av 18. mai 1979 nr 18 om foreldelse av fordringer (foreldelsesloven).
Hva er foreldelse
Spørsmålet om et bidragskrav er foreldet, er et annet enn om hvor lang tid tilbake bidragsmottakeren kan få bistand fra innkrevingssentralen til å innkreve bidraget.
Etter bidragsinnkrevingslovens § 5 første ledd andre punktum kan bidragsmottakeren eller den bidragspliktige kreve at NAV Innkreving krever inn bidrag som er forfalt inntil ett år forut for den måneden kravet ble satt frem. Det kan også kreves inn bidrag som er forfalt lengre tilbake i tid dersom særlige grunner tilsier det, jf. tredje punktum.
Selv om NAV Innkreving ikke kan kreve inn bidraget etter bidragsinnkrevingsloven § 5, består kravet og det kan kreves inn gjennom de ordinære namsmyndighetene hvis det ikke er foreldet.
Oppgavene til NAV Forvaltning
Når bidragsmottakeren eller den bidragspliktige setter frem krav om innkreving av bidrag til NAV, må NAV Forvaltning være oppmerksom på om kravet er foreldet. Dette gjelder særlig hvis innkrevingsgrunnlaget er mer enn ti år gammelt, og det er gått mer enn ti år siden siste bidrag ble betalt.
Spørsmålet om foreldelse kan også oppstå ved krav som NAV Innkreving har til innkreving, men hvor det av ulike grunner ikke har vært iverksatt tiltak for å kreve inn ubetalt bidrag. Hvis NAV Forvaltning eller NAV Innkreving ser at det i en sak ikke har vært innbetaling de siste ti årene, skal det vurderes om kravet kan være foreldet. NAV Innkreving foretar vurderingen og fatter eventuelt vedtak om foreldelse.
Hvis NAV Innkreving fastslår at et krav er foreldet, skal det fattes vedtak om dette. Kopi av vedtaket skal sendes partene. I vedtaket bør partene orienteres om at bidrag kan søkes fastsatt på ny med inntil tre års tilbakevirkende kraft under spesielle vilkår, jf. barneloven § 72.
Endringer i bidragsregnskapet som følge av vedtaket gjøres av NAV Innkreving.
Foreldelsesfristens lengde
Bidragskrav foreldes etter ti år, jf. foreldelseslovens § 6. Dette gjelder både for selve innkrevingsgrunnlaget (avtalen, vedtaket eller dommen) og for de enkelte bidragene som er forfalt til betaling.
For innkrevingsgrunnlaget løper foreldelsesfristen fra den datoen da bidrag ble betalt siste gang, eller fra den datoen da bidragsmottakeren kunne krevd å få det første bidraget i henhold til innkrevingsgrunnlaget.
For det enkelte månedlige bidraget som er forfalt til betaling, regnes fristen fra den dagen da bidragsmottakeren tidligst kunne krevd det, dvs. fra den l. i den måneden da bidraget skulle ha vært betalt.
Dersom foreldelsesfristen ikke blir avbrutt, vil de enkelte terminytelsene foreldes samtidig med innkrevingsgrunnlaget.
Eksempel:
Bidraget er fastsatt 1. oktober 1996. Hvis bidraget ikke har vært betalt siden fastsettelsen, og det heller ikke er iverksatt tiltak som kan avbryte fristen, er kravet foreldet 1. oktober 2006. De enkelte bidragene vil også være foreldet, selv de som forfalt til betaling i 2005.
Tilleggsfrister
Hvis bidragsmottakeren eller NAV Innkreving ikke har gjort kravet gjeldende på grunn av manglende kunnskap om den bidragspliktiges oppholdssted, løper det en tilleggsfrist inntil man har fått den nødvendige kunnskap (foreldelsesloven § 10 nr. 1). Foreldelse vil da tidligst inntre ett år fra den dagen da bidragsmottakeren eller NAV Innkreving fikk eller burde ha skaffet seg den nødvendige kunnskapen. Foreldelsesfristen kan likevel ikke forlenges med mer enn ti år (foreldelsesloven § 10 nr. 3).
Det forutsettes at bidragsmottakeren, eventuelt NAV Innkreving, har gjort forsøk på å bringe på det rene hvor den bidragspliktige befinner seg.
Eksempel:
Bidrag er fastsatt 1. oktober 1996. Det har aldri vært mulig å innkreve bidraget fordi den bidragspliktige oppholder seg på ukjent adresse. Den 1. desember 2005 blir han/hun imidlertid registrert med en ny adresse i folkeregisteret. Det løper da en tilleggsfrist etter dette slik at bidraget tidligst foreldes 1. desember 2006.
Avbrytelse av foreldelsesfristen
Foreldelsesfristen anses for avbrutt i følgende tilfeller:
Når foreldelsesfristen avbrytes, gjelder dette for hele kravet og ikke bare for de påfølgende bidragene.
Arbeids- og velferdsdirektoretat vil presisere at en purring på betaling ikke er nok til å avbryte foreldelsesfristen.
Bidragsforskudd
Selv om bidragsforskudd ikke er nevnt spesielt i foreldelsesloven § 6, legger Arbeids- og velferdsdirektoratet til grunn at krav om bidragsforskudd må anses på samme måten som et krav om underholdsbidrag. Vi viser i den sammenhengen til at forskottsloven § 7 har regler for etterbetaling utover 3 år dersom vilkårene for det er oppfylt.
Dersom NAV har et refusjonskrav i bidrag for utbetalt forskudd, foreldes dette kravet på samme måten som bidragsforskudd. Dette må tolkes ut fra av forskotteringsloven § 10 første ledd andre setning om at folketrygden ”trer inn i retten til underholdsbidrag”.
Foreldelsesfristen for refusjonskravet er dermed 10 år.
Tilbakekreving
[Endret 6/08]
Et krav om tilbakebetaling av feilutbetalt bidrag eller bidragsforskudd følger hovedregelen om foreldelse i foreldelsesloven § 2. Foreldelsesfristen for slike krav er tre år. Reglen om tilleggsfrist i foreldelsesloven § 10 nr. 1 kan komme til anvendelse også i tilbakekrevingssaker. Det må vurderes konkret om NAV har hatt mulighet til å oppdage feilutbetalingen innen den ordinære foreldelsesfristen på tre år. Hvis for eksempel feilutbetalingen skyldes endring i forskuddsmottakerens inntekt, har NAV hatt anledning til å oppdage dette når likningsopplysningene for vedkommende forelå. Det vil da ikke være anledning til å påberope seg tilleggsfrist. Det vil stille seg annerledes i et tilfelle der det er utbetalt forskudd til bankkonto i Norge, og det viser seg at forskuddsmottakeren og barnet har bodd i utlandet uten at vilkårene for å motta forskudd har vært oppfylt. Da kan tilleggsfristen på ett år komme til anvendelse. NAV må da avbryte foreldelsen innen ett år etter at de ble klar over forholdet.
Det understrekes at et vedtak om tilbakekreving ikke avbryter foreldelse. Avbrudd av foreldelse skjer enten ved at forskuddsmottakeren erkjenner at hun/han skylder det feilutbetalte beløpet, eller at NAV Innkreving starter tvangsinnkreving av beløpet (etter at klagefristen er utløpt, eller klage ikke er imøtekommet, jf. bidragsinnkrevingsloven § 29).
Det er gitt følgende forskrifter til bidragsinnkrevingsloven:
Bidragsinnkrevingsloven § 36 gir departementet fullmakt til å gi forskrifter om gjennomføringen av bestemmelsene i loven. Ved forskrift av 16.12.2005 nr. 1563 er det gitt forskrift om videreføring av forskrifter gitt i medhold av tidligere bidragsinnkrevingslov av 9. desember 1955 inntil departementet gir nye forskrifter med hjemmel i nå gjeldende lov § 36.
Følgende forskrifter er videreført: