10.4.97
Sist endret 8/99
x) - Tidligere rundskriv 50 00 med vedlegg 1 datert 25.8.92 utgår. Melding nr. 1/96 av 08.03.96 utgår.
Forskutteringsordningen er hjemlet i lov 17. februar 1989 nr. 2.
Lovens formål er å sikre barn (som omfattes av loven) et visst minste underholdsbidrag hver måned.
Med hjemmel i lovens § 2 annet ledd, er det fastsatt forskrift om i hvilke tilfeller vilkåret om bosted og opphold i riket skal anses oppfylt, og om i hvilke tilfeller bidragsforskudd kan utbetales i utlandet.
Lovens § 2 annet ledd gir også adgang til å gi forskrift for å presisere vilkåret om å ikke bo sammen med begge foreldrene. Slik forskrift er imidlertid ikke gitt.
Etter § 3 fjerde ledd kan det videre gis forskrift om anvendelsen av bestemmelsene i paragrafens annet og tredje ledd. Med hjemmel i denne bestemmelsen er det gitt forskrift om i hvilke tilfeller bidragsfogden skal fastsette eller endre bidrag av eget tiltak.
Forskutteringsordningen har siden den ble vedtatt i 1957, gjennomgått en rekke forandringer. Opprinnelig tok ordningen bare sikte på de tilfeller hvor avtalt/fastsatt underholdsbidrag ikke ble betalt ved forfall. En av forutsetningene for å få noe utbetalt fra det offentlige (kommunen den gang), var m.a.o. at det forelå bidragsplikt, og at kommunen kunne søke sine utlegg refundert hos den bidragspliktige. Ordningen har etter hvert fått et sterkt preg av stønadsordning.
Første steg mot dette ble tatt i 1964, da det ble åpnet adgang for utbetaling av forskudd også i de tilfeller den bidragspliktige ikke ble pålagt å betale underholdsbidrag, eller når underholdsbidraget ble satt lavere enn satsen for forskudd. I disse tilfellene ville kommunene bare i liten grad kunne få tilbake det de hadde lagt ut.
I 1967 ble ordningen ytterligere utvidet til å gjelde også når farskap ikke var fastslått (dvs. det finnes ingen bidragspliktig).
I 1976 overtok folketrygden finansieringen av ordningen.
Ved lovendring i 1979 ble det innført en regel om at forskudd skulle utbetales i begynnelsen av måneden. Dette innebar at forskuddet kunne utbetales uten at det først var konstatert at den bidragspliktige hadde misligholdt sin betaling. Fra 1. april 1996 er det gjennomført en ny lovendring med såkalt nettoforskuttering. Det betyr at forskudd bare utbetales i to tilfeller:
• når betalt bidrag er lavere enn forskuddet
• når bidraget ikke er betalt i tide.
Fra 1. oktober 1992 har trygdeetaten administrert forskutteringsordningen.
Dette rundskrivet gir en oversikt over forskutteringsordningen og inneholder:
• hovedpunkter i saksbehandlingen av krav om forskudd (del 2)
• avgjørelsesmyndighet (del 3)
• beskrivelse av vilkårene for å få forskudd (del 4)
• omtale av forskuddets størrelse (del 5)
• bortfall av retten til forskudd (del 6)
• retningslinjer for behandling av feilutbetalingssaker (del 7)
• omtale av utenlandssaker (del 8)
omtale av andre bestemmelser som har betydning for forskuddet (del 9).
Generell informasjon om bidragsforskudd finnes i brosjyren “Dette bør du vite om barnebidrag og ekte fellebidrag”.
Lignende informasjon finnes også i RTV-blankettene 50.01 og 50.02 “Søknader i forbindelse med under holdsbidrag”.
Etter forvaltningslovens § 11 har forvaltningsorganer en alminnelig veiledningsplikt innenfor sitt område. Justisdepartementet har fastsatt forskrift om innholdet av plikten (forskrift av 16. desember 1977).
Veiledningsplikten medfører at bidragsfogden må rettlede alle som henvender seg dit med forespørsler om bidragsforskudd. Veiledningen kan gis skriftlig eller muntlig. Alt etter det behov vedkommende har for informasjon, skal det gjøres rede for ordningen, vilkårene for å få forskudd samt fremgangsmåten ved fremsettelse av krav.
Overfor personer som setter frem krav om forskudd, går plikten lengre. Det skal her gis opplysninger om reglene/vilkårene for retten til forskudd. Videre skal det informeres om regler for saksbehandlingen, særlig om partenes rettigheter og plikter etter forvaltningsloven (§ 2 i forskriften av 16. desember 1977 til forvaltningsloven). Når forholdene gir grunn til det, skal det også underrettes om adgangen til å søke fri rettshjelp (forskriftens § 3).
Plikten til å informere om bidragsforskudd gjelder også i situasjoner hvor bidragsfogden er i kontakt med en person i en annen sammenheng og er kjent med at vedkommende er alene om omsorgen for mindreårige barn. Informasjonen kan i alle disse tilfellene begrenses til en orientering om muligheten for å få forskudd.
Enslige forsørgere bør gjøres oppmerksom på mulighetene for overgangsstønad m.v. etter folketrygdloven og retten til utvidet barnetrygd (se barnelovens § 10 annet ledd).
Krav om bidragsforskudd rettes til bidragsfogden på bostedet.
Krav skal fremsettes på RTV-blankett 50.01 “Søknader i forbindelse med underholdsbidrag. Blankett for bidragsmottakeren.” Blanketten kan også brukes som saksbehandlingsblankett.
Rikstrygdeverket antar at bruk av blanketten vil gjøre det mindre nødvendig med innkalling til samtale.
Krav- og veiledningsblanketten skal alltid brukes ved første gangs krav om forskudd. Den skal også brukes hvis det settes frem nytt krav etter at forskuddet i en periode har vært stoppet. Det samme gjelder hvis det fremmes krav om forskudd for et nytt barn.
Saksbehandlingsreglene i forskutteringsloven finnes i § 9. I all hovedsak vises det der til bestemmelsene om saksbehandling i forvaltningsloven.
Bidragsfogdens viktigste oppgave er å slå fast om vilkårene for forskudd er oppfylt eller ikke. Bidragsfogden skal derfor sørge for at alle nødvendige opplysninger i saken blir innhentet før vedtak treffes (forvaltningslovens § 17). Den som har satt frem krav om forskudd, plikter på sin side å gi de opplysningene bidragsfogden ber om. Hvis vedkommende ikke medvirker til å få saken belyst og bidragsfogden ikke får tilstrekkelige opplysninger fra annet hold, kan dette føre til at kravet må avslås fordi det ikke anses tilstrekkelig godtgjort at vilkårene for forskudd er oppfylt.
Fremkommer det opplysninger i saken som ikke er gitt av den som setter frem krav, skal disse forelegges vedkommende til uttalelse før de eventuelt legges til grunn for vedtak (forvaltningslovens § 17 annet og tredje ledd). Dette er imidlertid ikke nødvendig dersom det dreier seg om ubestridte fakta. Forvaltningslovens § 17 annet og tredje ledd inneholder også ellers unntak fra plikten til å forelegge opplysninger for den som setter frem krav.
Fremkommer det muntlige opplysninger som har betydning for saken, skal disse nedtegnes ( forvaltningslovens § 11 c annet ledd ).
Når en sak er ferdig forberedt, skal bidragsfogden ta en avgjørelse uten ugrunnet opphold (forvaltningslovens § 11 a). Vedtak skal være skriftlige (forvaltningslovens § 23).
Dersom det tilstås forskudd , skal vedtaket nevne virkningstidspunktet, beløpets størrelse, og inneholde henvisning til loven. Dersom kravet om forskudd avslås , skal det skriftlige vedtaket inneholde en begrunnelse for avgjørelsen (forvaltningslovens § 24 første og annet ledd). Begrunnelsen skal kort nevne de faktiske forhold vedtaket bygger på, eller vise til dokumenter der disse forholdene fremkommer. Videre skal begrunnelsen vise til de reglene avgjørelsen bygger på, og om nødvendig gjengi innholdet av disse reglene (forvaltningslovens § 25 første og annet ledd). Dersom det er utøvd skjønn i saken, bør vedtaket også nevne de hovedhensyn som er lagt til grunn ved skjønnet (forvaltningslovens § 25 tredje ledd).
Den som har satt frem krav om forskudd, skal ha skriftlig melding om vedtaket. I saker hvor vedtaket skal begrunnes, skal meldingen også inneholde begrunnelsen (forvaltningslovens § 27 første og annet ledd).
Forskuddsberettigede har med de begrensninger som følger av forvaltningslovens §§ 18 og 19, rett til å se sakens dokumenter. I melding om vedtak skal det opplyses om dette. Det skal videre opplyses om klageadgangen, klagefrist og fremgangsmåten ved klage. (Forvaltningslovens § 27 tredje ledd.)
På grunn av folketrygdens refusjonskrav (se under 9.1), må bidragsfogden gi bidragspliktige melding om at vedkommende ikke kan betale bidrag direkte til bidragsmottakeren når denne mottar bidragsforskudd. (Jf. RTV-blankett 50.11.)
All utbetaling skjer fra Trygdeetatens innkrevingssentral.
Etter § 7 første og tredje ledd skal forskudd som hovedregel ytes fra og med den kalendermåneden vilkårene er oppfylt, til og med den kalendermåneden vilkårene faller bort.
Unntak fra hovedregelen gjelder dersom retten til forskudd faller bort etter § 4 første ledd, og årsaken til dette er at det tilstås en løpende kontantytelse fra det offentlige. I tilfeller hvor en slik kontantytelse først begynner å løpe fra måneden etter at vilkårene ble oppfylt, vil hovedregelen om at forskudd skal utbetales til og med den måneden retten faller bort, få virkning.
Etter § 4 annet ledd kan det også utbetales forskudd utover normal betalingsstopp. Dette blir da en forskuttering av offentlige ytelser (som medfører bortfall av forskudd) mot refusjon i etterbetaling. Etter folketrygdloven § 22-8 første ledd, skal det gjøres fradrag i etterbetaling av pensjon, overgangsstønad eller attføringspenger, for forskudd som er utbetalt for det tidsrom etterbetalingen gjelder. (Fradrag skal dog ikke gjøres dersom forskuddet ikke er kommet barnet til gode.) Det er m.a.o. klar hjemmel for samordning av utbetalt forskudd og etterbetaling av ytelser fra folketrygden for samme periode.
Løpende forskudd skal utbetales forskuddsvis i begynnelsen av måneden (§ 7 fjerde ledd).
Fra 1. april 1996 er rutinene for utbetaling av bidragsforskudd endret. Dette er gjort både for å forenkle utbetalingsrutinene og for å gjøre utbetalingene av bidrag og bidragsforskudd mer oversiktlige for mottakerne. Hjemmelen for dette finnes i forskutteringslovens § 7 femte ledd annet punktum.
Det månedlige underholdsbidraget skal i likhet med bidragsforskuddet betales på forskudd. Det betyr at bidraget skal være kommet inn til Trygdeetatens innkrevingssentral på et så tidlig tidspunkt at det kan utbetales i begynnelsen av den måneden det gjelder for. Dersom det innkomne bidraget utgjør minst samme beløp som bidragsforskuddet, blir det ikke aktuelt med utbetaling av forskudd for den måneden. Dersom det innkomne bidraget er lavere enn fullt forskudd, utbetales differansen som “nettoforskudd”. Bare dersom bidraget ikke er betalt i tide, eller det ikke betales bidrag, blir det utbetalt fullt bidragsforskudd.
Samtidig utbetaling av bidrag og nettoforskudd skjer i en og samme pengeoverføring. Det betyr at de fleste bidragmottakerne kun vil få en utbetaling i måneden. Bare når bidraget betales for sent og det også er større enn forskuddet, vil bidragsmottakeren få to pengeoverføringer i måneden.
Etterbetaling av forskudd kan som hovedregel ikke gis for mer enn tre måneder før den kalendermåneden kravet ble fremsatt (§ 7 første ledd).
Adgangen til etterbetaling er imidlertid alltid begrenset av at det ikke kan tilstås forskudd for måneder som det er betalt underholdsbidrag for (§ 7 femte ledd første punktum). Dersom det er betalt et beløp som er lavere enn forskuddet, er det lagt til grunn at differensen kan etterbetales.
Det kan gjøres unntak fra reglen om etterbetaling for tre måneder i følgende tilfeller:
• Dersom bidragsfogden har gitt uriktige eller misvisende opplysninger om adgangen til å yte forskudd. Det er en forutsetning at feilinformasjonen har ført til at kravet ble satt frem for sent. I disse tilfellene kan forskudd etterbetales for inntil tre år før kalendermåneden kravet ble satt frem (§ 7 annet ledd).
• Dersom det er søkt forskudd, og det er gitt avslag på grunn av feil fra bidragsfogdens side. Etter loven må feilen ikke kunne tilskrives søkeren. I slike tilfeller kan etterbetaling gis for lengre tid tilbake enn tre år (§ 7 annet ledd).
Utvidet etterbetaling etter førstnevnte alternativ, kan ikke begrunnes med at søkeren var ukjent med ordningen og at vedkommende ikke hadde fått orientering om denne fra bidragsfogden. Søkeren må ha stilt konkrete spørsmål og fått direkte uriktige/misvisende svar. Et mer eller mindre tilfeldig spørsmål kan ikke tillegges vekt. Søkeren må dessuten selv ha gitt alle opplysninger som var nødvendig for at bidragsfogden kunne gi et riktig svar.
Foreldelsesloven (lov 18. mai 1979 nr. 18) gjelder også for forskutteringen. Spørsmålet om foreldelse oppstår først og fremst i de tilfellene hvor det vurderes om man skal gi utvidet etterbetaling etter forskutteringslovens § 7 annet ledd.
Forholdet mellom forskutteringslovens § 7 og foreldelsesloven kan kort beskrives slik at man først må vurdere mulighetene for etterbetaling etter forskutteringslovens § 7. Etterbetaling kan aldri gis utover de rammer som trekkes opp der. Deretter vurderes forholdet til foreldelsesloven. Bestemmelsene i foreldelsesloven kan medføre innskrenkninger i adgangen til etterbetaling som følger av forskutteringsloven. De kan også medføre at det ikke kan ytes forskudd overhodet.
I utgangspunktet kan man unnlate å påberope seg foreldelse. Foreldelse bør imidlertid gjøres gjeldende ved forskutteringen fordi forskuddet primært skal dekke de løpende og månedlige behov.
Foreldelse kan ramme både selve retten til forskudd og krav på forskudd for den enkelte termin.
Foreldelse av retten til forskudd reguleres av foreldelseslovens §§ 6 og 10. Etter § 6 kan retten til forskudd ikke gjøres gjeldende dersom det er gått mer enn 10 år fra det tidspunkt siste forskuddstermin ble betalt eller fra det tidspunkt vedkommende kunne krevd å få første forskutteringstermin utbetalt. Etter § 10 forlenges fristen dersom vedkommende var uvitende om retten til forskudd. Foreldelse skal da tidligst inntre ett år etter at rettighetshaveren fikk kunnskap om kravet eller burde ha skaffet seg slik kunnskap. Forlengelsen av foreldelsesfristen skal likevel ikke overstige 10 år, slik at retten til forskudd i alle tilfeller vil være foreldet når det er gått 20 år. Foreldelse av retten til forskudd innebærer at man heller ikke kan gjøre krav på ikke-forfalte terminer.
Foreldelse av de enkelte forskuddsterminer reguleres av foreldelseslovens §§ 2 og 10 (se også § 6 siste punktum). Foreldelsesfristen er i utgangspunktet 3 år, men også her med forlengelse etter § 10 i tilfeller hvor vedkommende ikke kjente til adgangen til å få forskudd. Foreldelse av den enkelte termin inntrer dermed tidligst ett år etter at vedkommende fikk eller burde ha skaffet seg kunnskap om kravet. Maksimal forlengelse av fristen er 10 år, slik at den enkelte termin er foreldet senest etter 13 år.
Forholdet mellom forskutteringsloven og foreldelsesloven kan illustreres ved følgende konkrete eksempler:
Eksempel 1
Moren til et barn født utenfor ekteskap har under sin kontakt med bidragsfogden stilt konkrete spørsmål om muligheten for forskudd når barnets far er ukjent. Hun har fått til svar at forskudd ikke kan gis i et slikt tilfelle. Hun setter derfor ikke frem krav. Når barnet er 16 år, får moren kjennskap til at forskudd kan gis når farskap ikke er fastslått. Hun setter frem krav om forskudd.
Etter forskutteringslovens § 7 annet ledd kan forskudd etterbetales for tre år, dvs. fra det tidspunkt barnet fylte 13 år.
Vurdert mot foreldelsesloven, ser man for det første at selve retten til forskudd ikke er foreldet. Fristen er her maksimalt 20 år (§§ 6 og 10). Derimot har foreldelse inntrådt for de enkelte terminer som forfalt i barnets tre første leveår. Fristen er her maksimalt 13 år (§§ 2 og 10). Bestemmelsene i forskutteringsloven er her strengere enn foreldelsesloven.
Eksempel 2
Saksforholdet er som i eksempel 1, men slik at moren ved barnets fødsel satte frem krav om forskudd, som ble avslått på feilaktig grunnlag.
Etter forskutteringslovens § 7 kan det da gis etterbetaling utover tre år. Som nevnt er imidlertid de terminer som forfalt i barnets tre første leveår foreldet. Etterbetalingen må begrenses til forskudd for perioden mellom barnets fylte 3 og 16 år.
Eksempel 3
Saksforholdet er som i eksempel 1, men slik at moren først får kjennskap til at forskudd kan gis når farskap ikke er fastslått først når barnet er 20 år og 3 måneder.
Etter forskutteringslovens § 7 kan etterbetaling gis for inntil tre år før den måneden kravet ble satt frem. Dette åpner for etterbetaling fra og med den kalendermåneden barnet var 17 år og 3 måneder til og med den kalendermåneden barnet fylte 18 år.
Selve forskuddsretten vil imidlertid her være foreldet etter foreldelseslovens §§ 6 og 10. Fristen på 20 år er overskredet. Kravet må avslås.
Dersom bidragsfogden blir kjent med endrede forhold som har betydning for retten til forskudd, skal saken tas opp til revurdering.
Slike opplysninger kan komme fra forskuddsmottakeren/den forskuddsberettigede selv eller andre. Den forskuddsberettigde/forskuddsmottakeren plikter å gi bidragsfogden opplysninger som er av betydning for retten til forskudd (jf. § 9 siste ledd).
Dersom utenforstående gir informasjon om forhold som kan føre til at retten til forskudd faller bort, må bidragsfogden gi forhåndsvarsel før utbetalingen stanses. Forhåndsvarselet skal gjøre rede for de forhold som ligger til grunn for at saken tas opp til ny vurdering. Hensikten med forhåndsvarselet er å gi forskuddsmottakeren/den forskuddsberettigede anledning til å uttale seg før saken avgjøres. Vedkommende må få en rimelig frist til å avgi uttalelse (forvaltningslovens § 16). Forhåndsvarsling kan unnlates dersom det ikke er tvil om grunnen til at retten faller bort. Også ellers kan forhåndsvarsling unnlates etter nærmere regler i forvaltningslovens § 16.
Dersom det fattes vedtak om stans av forskudd, eventuelt om tilbakekreving av forskudd (se punkt 4.9 i rundskriv 52 - 00), gjelder samme regler om begrunnelse og klage som for vedtak nevnt under 2.5.1.
Når bidraget er fastsatt til et lavere beløp enn bidragsforskuddet, skal det aldri gå mer enn ett år mellom hver gang bidragssaken vurderes med tanke på en eventuell endring av bidraget. Dette gjøres av hensyn til folketrygden refusjonskrav i bidraget for utbetalt bidragsforskudd. Hjemmelen for å ta opp saken finnes i forskutteringslovens § 3 annet ledd. Bidragsfogden får tilsendt liste over aktuelle saker til hjelp i dette arbeidet. Se for øvrig under punkt 4.6 i dette rundskrivet og under punkt 4.7.2.4 i rundskriv 51 - 00 Nr. 2.
Fristen for klage er seks uker etter at underretning om vedtaket er mottatt. Fylkestrygdekontoret er klageinstans. Se lovens § 9 tredje ledd, jf. forvaltningslovens §§ 28 og 29.
Dersom klagen kommer etter utløpet av klagefristen, kan man se bort fra dette (forvaltningslovens § 31). I alminnelighet bør relativt ubetydelige oversittelser av klagefristen ikke tillegges vekt i forskutteringssakene. Ved lengre overskridelser bør hvert tilfelle vurderes konkret. En sak kan imidlertid ikke behandles som klagesak dersom klagen kommer inn mer enn ett år etter at vedtak ble truffet.
Bidragsfogden kan omgjøre sitt vedtak dersom det er grunn til det. Dersom vedtaket ikke blir omgjort, skal bidragsfogden forberede klagen for fylkestrygdekontoret etter reglene i forvaltningslovens § 33. I oversendelsesbrevet til fylkestrygdekontoret må bidragsfogden gi en vurdering og innstilling i saken.
Bidragsfogden kan omgjøre sitt vedtak også i til feller hvor vedtaket ikke er påklaget (forvaltningslovens § 35). Dette gjelder dersom endringen ikke er til skade for den som vedtaket retter seg mot, dersom underretning om vedtaket ikke er kommet frem til vedkommende, eller dersom det opprinnelige vedtaket er ugyldig. Fylkestrygdekontoret har en viss anledning til å omgjøre vedtak selv om dette vil være til skade for parten og selv om underretning har kommet frem. Dette gjelder dersom hensynet til andre privatpersoner eller offentlige interesser tilsier det.
Dersom en ansatt på trygdekontoret er part i en sak om forskudd og trygdekontoret er BB-fogd, skal saken behandles og oppbevares ved annet trygdekontor. Trygdekontoret skal derfor straks sende saken over til det trygdekontoret som ellers behandler saker vedrørende de ansatte.
Bidragfogden avgjør:
• alle krav om bidragsforskudd.
Fylkestrygdekontoret avgjør:
• Søknad om ettergivelse av gjeld som er oppstått på grunn av feilaktig utbetalt bidragsforskudd,
• klager,
• omgjøringer uten klage som er til ugunst for forskuddsmottakeren.
Lovens § 2 markerer at det er barnet selv som har rett til forskudd. (Tilsvarer barnelovens regler om at det er barnet som har rett til underholdsbidrag.)
I de fleste tilfeller vil det imidlertid være andre som har rett til å sette frem krav/motta forskuddet på barnets vegne. Vedkommende er da forskuddsmottaker.
I lovens § 2 første ledd slås det fast at bidragsforskudd bare ytes til barn under 18 år.
Etter barneloven kan barnet ha rett til underholdsbidrag etter fylte 18 år. Slikt bidrag kan ikke forskutteres.
Etter lovteksten ytes forskudd dersom barnet er “under 18 år”. Etter bestemmelsene om start og stans av forskudd i § 7, vil retten til forskudd bestå til og med den kalendermåneden barnet fyller 18 år.
Etter lovens § 2 første ledd må barnet ikke bo sammen med begge foreldrene. Det er ikke nødvendig at foreldrene er formelt skilt eller separert. Rett til forskudd kan foreligge fra det tidspunkt det kan konstateres faktisk samlivsbrudd.
Etter § 3, tredje ledd ytes bidragsforskudd også i de tilfellene en av foreldrene er død, og barnet ikke har rett til barnepensjon fra Norge eller utlandet. Dette gjelder selv om foreldrene og barnet bodde sammen.
Rett til forskudd kan etter dette oppstå i fire tilfeller:
• Dersom barnet bor sammen med bare den ene av foreldrene.
• Dersom barnet skifter mellom å bo hos moren og faren (delt omsorg).
• Dersom barnet bor alene.
• Dersom barnet bor sammen med en annen omsorgsperson (besteforeldre m.v.).
Når barnet bor alene eller sammen med en annen omsorgsperson enn foreldrene, vil forskudd kunne ytes selv om foreldrene bor sammen.
Bor barnet sammen med bare den ene av foreldrene, men begge er pålagt å betale bidrag, ytes det ikke forskudd for det bidrag omsorgspersonen plikter å betale (se § 5 annet ledd).
Som nevnt vil det i de fleste tilfeller være andre enn barnet som har rett til å sette frem krav/motta bidragsforskudd. Denne retten er nært knyttet til omsorgen for barnet. Det reises vanligvis ikke tvil om hvem som har omsorgen for barnet. Omsorgen for barnet kan imidlertid være delt. Det kan også forekomme tilfeller hvor en av foreldrene urettmessig tilegner seg omsorgen for barnet.
Etter lovens § 6 første ledd er det den som har den faktiske omsorgen for barnet som er forskuddsmottaker. Det kan være en av foreldrene, eventuelt en annen omsorgsperson. (Dette harmonerer også med bestemmelsene om underholdsbidrag i barneloven). Unntak fra dette gjelder hvis en annen er berettiget til å motta underholdsbidraget på vegne av barnet. Den som har omsorgen for barnet kan f.eks. samtykke i at en annen person mottar underholdsbidraget/forskuddet på barnets vegne. Dersom forskuddet ikke blir benyttet til oppfostring av barnet, kan bidragsfogden i samråd med sosialkontoret bestemme at en annen enn den som har den faktiske omsorgen skal motta forskuddet (§ 6 annet ledd). Ved urettmessig tilegnelse av omsorg, vil det også være en annen som er berettiget til å motta underholdsbidrag (se under 4.4.3).
Dersom barnet bor alene, kan det være mest hensiktsmessig at barnet selv får utbetalt forskuddet. Dette er det adgang til etter en konkret vurdering i hver enkelt sak (§ 6 tredje ledd). Som regel blir dette en vurdering av barnets evne til å disponere forskuddet. Dersom barnet bor alene, og det ytes bidrag eller forskudd som tidligere er utbetalt til den som hadde omsorgen for barnet, kan bidraget eller forskuddet utbetales til barnet hvis omsorgspersonen samtykker . Hvis bidragsfogden ikke får samtykke, kan han likevel bestemme at forskuddet/bidraget skal utbetales til barnet.
Barn som bor alene, kan få to forskudd. Dette gjelder selv om en av eller begge foreldrene for tiden ikke kan pålegges bidrag på grunn av manglende betalingsevne.
Hvis omsorgen for barnet er delt , kan det også ytes forskudd. Retten til forskudd vil imidlertid fullt ut være avhengig av forholdet til underholdsbidrag. Muligheten for refusjon skal utnyttes i samsvar med reglene om fastsettelse av bidrag. Et krav om forskudd kan bare imøtekommes
• dersom det fastsettes bidrag fra den andre av foreldrene. (Gjelder også om bidrag fastsettes til kr. 0,- på grunn av manglende økonomisk evne.)
• dersom det avtales bidrag fra den andre av foreldrene som minst svarer til forskuddet.
• (Bidrag kan avtales lavere enn forskuddssatsen, men må i så fall tilfredsstille prosentsatsene i “Forskrift om fastsetjing og endring av fostringstilskot”.)
Ved delt omsorg kan det ytes forskudd til begge foreldrene dersom de nevnte vilkårene er oppfylt av begge.
Hvis en av foreldrene urettmessig har tilegnet seg den faktiske omsorgen for barnet, bør retten til å motta forskudd ikke uten videre gå over til vedkommende. Hovedregelen om at forskuddet utbetales til den som har den faktiske omsorgen for barnet, er derfor supplert med en bestemmelse om at unntak gjelder hvis en annen er berettiget til å motta bidrag på barnets vegne (§ 6 første ledd annet punktum).
Første trinn i en slik sak vil normalt være at den bidragspliktige - som nå har den faktiske omsorgen for barnet - ber om at innkrevingen stanses. Dersom situasjonen virker etablert, og den tidligere omsorgspersonen ikke har faste utgifter til barnet (f.eks. barnehage), kan innkrevingen stanses. Den nye omsorgspersonen kan også kreve å få bidrag.
Det gir best sammenheng i reglene dersom den som er berettiget til å motta bidrag på vegne av barnet, også anses som berettiget til å motta forskuddet. I tilfellene med urettmessig tilegnelse av omsorg vil dette innebære at retten til å motta forskudd går over til den som har tilegnet seg omsorgen først etter at bidragsinnkrevingen er stanset og det er tatt opp sak om fastsettelse av bidrag overfor den tidligere omsorgspersonen.
Om “kidnappingstilfellene”, se punkt 4.4.4.
Bortføringstilfellene (kidnapping) er en spesiell variant av urettmessig tilegnelse av omsorg (jf. punkt 4.4.5). I bortføringstilfellene tar den andre av foreldrene med seg barnet til et ukjent sted, ofte til utlandet.
Rikstrygdeverket legger til grunn at i slike tilfeller kan forskudd fortsatt utbetales til den som hadde den rettmessige omsorgen for barnet. Det er en forutsetning for dette at bortførelsen av barnet er anmeldt til politiet, og at det pågår aktiv etterforskning. Forskuddsutbetalingen skal i alle tilfeller stanses når det er gått 12 måneder fra bortføringen fant sted.
I tilfeller der barnet flytter fra forskuddsmottaker til den bidragspliktige, følger retten til forskudd av de vanlige reglene. Forutsatt at de øvrige vilkår er oppfylt, kan både tidligere forskuddsmottaker og tidligere bidragspliktige ha rett til forskudd for den aktuelle flyttemåneden, jf. lovens § 7 første og tredje ledd.
Hvis det er avtalt eller fastsatt at en eller begge foreldre skal betale underholdsbidrag til barnet, er det et vilkår for å få forskudd at underholdsbidraget innkreves gjennom Trygdeetatens innkrevingssentral (§ 3 første ledd).
Se under punkt 4.6 om tilfeller der den bidragspliktige ikke har økonomisk evne til å betale bidrag, tilfeller der den bidragspliktige ikke er kjent, tilfeller der barnet er blitt adoptert av en enslig adoptant og tilfeller der den ene av foreldrene er død og barnet ikke har rett til barnepensjon fra folketrygden, eller tilsvarende ytelse fra utlandet.
Se under punkt 4.8 om de tilfeller der søker/mottaker ikke medvirker til innkrevingen.
Når det gis forskudd eller er satt fram krav om dette, kan bidragsfogden av eget tiltak fastsette eller endre bidrag etter reglene i barneloven. Dette følger av lovens § 3 annet ledd. Med hjemmel i paragrafens siste ledd, er det gitt forskrift om i hvilke tilfeller bidragsfogden skal fastsette eller endre bidraget. Etter forskriftens § 1 skal adgangen benyttes i alle tilfeller der det etter bestemmelsene i barneloven med forskrifter er grunnlag for fastsettelse/endring.
Etter lovens § 3 tredje ledd kan forskudd ytes selv om vilkåret om fastsettelse/forhøyelse av underholdsbidrag ikke er oppfylt i følgende tilfeller:
• Når bidraget blir fastsatt til under forskuddssatsen på grunn av bidragspliktiges manglende økonomiske evne.
• Det finnes ingen bidragspliktig fordi farskapet ikke er fastslått.
• Retten til underholdsbidrag er bortfalt som følge av at barnet er blitt adoptert av en enslig adoptant.
• Den ene av foreldrene er død og barnet ikke har rett til barnepensjon fra folketrygden eller tilsvarende ytelse fra utlandet.
Forskudd kan ytes fra det tidspunkt spørsmålet om fastsettelse/endring er tatt opp. Det er ikke nødvendig å vente på utfallet av saken.
Det kan forekomme at foreldrene søker å gjøre opp bidragsplikten seg i mellom ved et engangsbidrag. En slik ordning er imidlertid ikke i samsvar med barneloven, som forutsetter at det betales et løpende bidrag med terminvise forfall. Også når det er betalt en engangssum, er det et vilkår for å få forskudd at det fastsettes et løpende bidrag etter de regler som ellers gjelder. Engangssummen må anses som en à konto innbetaling på det fastsatte bidrag. Dette medfører at det ikke foreligger rett til bidragsforskudd for de terminer som dekkes av engangssummen.
Når det gjelder spørsmålet om revurdering av en forskuddssak, se under punkt 2.6.
Se under punkt 4.8 om de tilfeller der søker/mottaker ikke medvirker til fastsettelsen.
Etter barnelovens § 36 kan en person gis foreldreansvar ved dom når en eller begge av barnets foreldre er døde. Hvis barnet ikke har rett til barnepensjon, ytes bidragsforskudd i stedet for pensjonen. Dette må ses i sammenheng med bestemmelsene i forskutteringslovens § 3 tredje ledd, siste del av siste punktum.
Er begge foreldrene døde, ytes det to forskudd. Dersom omsorgshaveren får stønad etter folketrygdlovens kapittel 12, faller det ene forskuddet bort dersom begge foreldrene er døde, mens forskuddet opphører dersom den ene av foreldrene er død. Dette kan sammenlignes direkte med det som gjelder for barnepensjon etter bestemmelsene i folketrygdlovens § 18-6 . Retten til det bortfalte forskuddet gjeninntrer når omsorgshaveren ikke lenger får stønad etter folketrygdlovens kapittel 15.
Lovens § 2 setter også som vilkår at barnet må være bosatt og oppholde seg i riket . Etter bestemmelsens siste ledd kan det gis forskrift om når vilkåret skal anses oppfylt og om unntak fra vilkåret. Slik forskrift er fastsatt av Sosialdepartementet 21. juni 1989.
I forskriftens § 1 slås det fast at Svalbard, Jan Mayen og norske biland i prinsippet ikke regnes som en del av riket i forhold til forskutteringsloven. I forskriftens § 2 annet ledd er det imidlertid bestemt at opphold på Svalbard, Jan Mayen eller norske biland er likestilt med opphold i riket, forutsatt at barnet er fullt medlem av folketrygden . Fullt medlemskap er definert som medlemskap som omfatter pensjonsdekning. Man kan i visse tilfeller være med i folketrygden, men bare ha rett til ytelser som legehjelp m.v. Slikt medlemskap er ikke tilstrekkelig i forhold til forskriftens § 2 annet ledd. Bestemmelsen i forskriftens § 2 annet ledd må ses i sammenheng med første ledd, som stiller krav til lengden av oppholdet i riket for at bosteds-/oppholdsvilkåret skal kunne anses oppfylt. Disse kravene kan oppfylles enten ved opphold på Svalbard eller ved opphold i riket, eller ved en kombinasjon.
Hovedbestemmelsen finnes i § 2 første ledd bokstav a. Etter denne bestemmelsen anses et barn å fylle vilkåret dersom det skal oppholde seg i riket i mer enn 12 måneder. I de fleste tilfeller vil det ikke by på problemer å avgjøre om vilkåret om bosted/opphold i riket er oppfylt. Dersom det dreier seg om utenlandske statsborgere , vil imidlertid oppholdstillatelse i Norge i alminnelighet være begrenset til ett år. Forskudd bør i alminnelighet ikke gis til personer som ikke har oppholdstillatelse i riket. Dersom det foreligger opplysninger som gir sterke holdepunkter for å anta at oppholdstillatelsen blir forlenget, kan det likevel ytes forskudd.
I noen tilfeller vil en utenlandsk statsborger, som har gyldig oppholdstillatelse i Norge, få avslag på videre oppholdstillatelse. Dersom avslaget blir påklaget, kan forskudd fortsatt utbetales inntil det eventuelt er fattet vedtak om avslag på klagen. Grunnen til dette er at vedkommende anses å ha lovlig opphold i Norge inntil klagen er endelig avgjort.
Etter § 2 første ledd bokstav b skal barn i visse tilfeller anses å fylle bosteds-/oppholdsvilkåret selv om de ikke oppholder seg i riket i mer enn 12 måneder. Dette gjelder dersom barnet blir født i riket og moren har oppholdt eller skal oppholde seg her i mer enn 12 måneder. Dette vil få betydning hvis moren skal oppholde seg i riket i et begrenset tidsrom, og barnet blir født når hun har vært her så lenge at det er mindre enn 12 måneder igjen av oppholdet. Oppholdet skal f.eks. vare i 15 måneder, og barnet blir født når moren har vært her i mer enn tre måneder. Det kan da ytes forskudd for den resterende tiden av oppholdet.
I forskriftens § 2 tredje ledd er tatt inn en særbestemmelse for barn som er asylsøkere og barn av asylsøkere. Vilkåret om bosted og opphold i riket skal da tidligst anses oppfylt fra og med den kalendermåned det er truffet vedtak om at vedkommende får bli i Norge (asylsøknad innvilges eller det gis oppholdstillatelse på humanitært grunnlag). Det synes lite naturlig å anse vedkommende for bosatt så lenge det er reell mulighet for at vedkommende må forlate Norge. Bestemmelsen kommer til anvendelse selv om barnet ellers ville bli å anse som bosatt. Merk også at bestemmelsen hindrer etterbetaling av forskudd hvis vedkommende får bli i Norge. Det som er sagt ovenfor må ses på bakgrunn av at asylmottaket har ansvar for vedkommendes fulle underhold så lenge vedkommende bor i asylmottaket.
Adgangen til å få forskudd utenfor riket er regulert i forskriftens § 3. Reglene tilsvarer reglene for overgangsstønad m.v. til enslige forsørgere etter folketrygdlovens kapittel 15.
Etter forskriftens § 3 første ledd vil det i visse tilfeller foreligge rett til å få bidragsforskudd utbetalt utenfor riket. Det er da en forutsetning at barnet er medlem av folketrygden under utenlandsoppholdet.
Hvis vilkåret om medlemskap i folketrygden er oppfylt, kan det alltid ytes forskudd dersom utenlandsoppholdet ikke skal vare i mer enn 6 måneder (§ 3 første ledd bokstav a). Dersom det viser seg at oppholdet forlenges utover denne grensen, må forskuddet stoppes.
Utbetaling i utlandet skal videre innrømmes dersom utenlandsoppholdet skyldes barnets arbeid for norsk arbeidsgiver (§ 3 første ledd bokstav b). Tilsvarende kan forskudd utbetales utenfor riket dersom barnet oppholder seg utenlands sammen med forsørgeren, og forsørgerens utenlandsopphold har årsaker som nevnt (§ 3 første ledd bokstav c).
Bidragsfogden må påse at begge vilkårene er oppfylt før dispensasjon kan gis etter § 3 første ledd bokstavene b og c. Det må med andre ord være helt på det rene at barnet/forsørgeren skal arbeide for norsk arbeidsgiver og være medlem i folketrygden under utenlandsoppholdet.
Dersom barnet skal oppholde seg utenlands sammen med forsørgeren, og forsørgeren har ytelser etter folketrygdloven som ugift, skilt eller separert, er det ikke nødvendig med en egen vurdering når det gjelder forskuddet.
Det foreligger ikke rett til bidragsforskudd fra Norge for perioder dette er utbetalt i utlandet. Flytter forskuddsmottakeren til Norge fra et annet nordisk land, vil hun/han som regel ha mottatt bidragsforskudd i fraflyttingslandet. I de nordiske land, unntatt Danmark, utbetales forskuddet én gang pr. måned. I Danmark utbetales det forskuddsvis for et halvt år av gangen.
Bidragsfogden må være oppmerksom på dette, og påse at det ikke utbetales forskudd for perioder hvor forskuddsmottakeren allerede har mottatt dette fra utlandet. Det bør kreves at forskuddsmottakeren legger frem skriftlig dokumentasjon fra vedkommende utenlandske myndighet på hvor lenge forskudd er utbetalt. I tillegg bør bidragsfogden alltid spørre om det er fastsatt bidrag i utlandet. Som regel finnes det et utenlandsk bidragsgrunnlag dersom det har vært forskuttert bidrag i utlandet.
Etter forskutteringslovens § 3 første ledd er det et vilkår for å få rett til forskudd at avtalt/fastsatt bidrag kreves inn gjennom Trygdeetatens innkrevingssentral. Etter annet ledd kan bidragsfogden av eget tiltak fastsette eller endre bidraget når det utbetales eller er satt frem krav om bidragsforskudd. Se punkt 4.5 og 4.6. Jf. også bidragsinnkrevingslovens § 3 første ledd bokstav b.
Det kan forekomme at bidragsfogden ikke greier å fremskaffe opplysninger om den bidragspliktige som er nødvendige for å kunne fastsette og/eller kreve inn bidraget. Dersom den som søker om bidrag/forskudd, eller allerede har rett til bidrag, sitter inne med slike opplysninger, eller lett kan skaffe disse til veie, må det kunne kreves at vedkommende medvirker til at bidragsfogden/innkrevingssentralen får opplysningene. Bidragsfogden/innkrevingssentralen kan imidlertid ikke kreve at søkeren/mottakeren skal sette i gang omfattende undersøkelser for å skaffe opplysninger om den bidragspliktige.
Ovenstående må gjelde generelt, men vil antakelig forekomme hyppigst i saker der den bidragspliktige bor i utlandet. Etter enkelte konvensjoner må det foreligge fullmakt fra bidragsmottakeren for at bidrag kan fastsettes og/eller tvangsinnkreves i utlandet. I USA kreves det i tillegg at det gis mer personlige opplysninger om den bidragspliktige. I noen tilfeller er det bare bidragsmottakeren som sitter inne med eller kan medvirke til at disse opplysningene kommer frem.
Dersom søkeren/mottakeren ikke vil gi fullmakt eller medvirke til å fremskaffe nødvendige opplysninger, vil det ikke være mulig å fastsette/innkreve bidraget. Hensikten med de forannevnte bestemmelsene er at folketrygden skal få refusjon i bidraget for utlagt forskudd. Dersom bidragsmottakeren ikke er villig til å medvirke til at bidraget blir fastsatt og/eller innkrevet som foreskrevet i loven, medfører dette at folketrygden ikke får refusjon for bidragsforskuddet. Konsekvensen må da bli at det heller ikke foreligger rett til bidragsforskudd. Dersom det allerede utbetales forskudd, skal dette stoppes fra og med måneden etter at det er klart at forskuddsmottakeren nekter å medvirke.
Etter lovens § 5 fastsettes forskuddets størrelse av Sosialdepartementet. Egen fastsettelse av forskuddet for hvert år vil imidlertid normalt ikke være aktuelt i annen form enn som indeksregulering, jf. barnelovens § 56 annet ledd. Indeksreguleringen skjer den 1. juni hvert år.
Barnepensjon fra folketrygden ytes når en eller begge foreldrene er døde. I begge tilfeller skal retten til forskudd falle bort (§ 4 første ledd bokstav a), likevel slik at det gjelder visse unntak når bare en av foreldrene er død.
Er begge foreldrene døde , ytes det høyere barnepensjon enn dersom bare en av foreldrene er død. I slike tilfeller må barnepensjonen betraktes som erstatning for begge foreldrenes underholdsplikt, og retten til forskudd faller bort. Det samme gjelder når barnets mor er død og farskapet ikke er fastslått (“ukjent far”).
I de tilfeller hvor den bidragspliktige er død og det utbetales barnepensjon, faller retten til forskudd bort. Barnepensjonen betraktes da som oppfyllelse av avdødes forsørgelsesplikt. Forskudd kan således heller ikke ytes når barnet er adoptert av en enslig og har barnepensjon etter sin biologiske mor eller far.
Rett til både barnepensjon og bidragsforskudd kan bare oppstå dersom den ene av foreldrene er død og barnet ikke bor sammen med den gjenlevende. I slike tilfeller erstatter pensjonen den avdødes underholdsplikt, mens forskuddet skal sikre oppfyllelse av den gjenlevendes underholdsplikt.
Hvis barnet har rett til ytelser til livsopphold etter folketrygdlovens kapitler 10, 11, 12, 13, 15 eller 17, faller retten til bidragsforskudd bort (§ 4 første ledd bokstav b).
I denne forbindelse nevnes spesielt at forsørgingstillegg til folketrygdytelser (barnetillegg) ikke avskjærer retten til forskudd. Dersom en enslig forsørger mottar uførepensjon med barnetillegg, er det ikke noe til hinder for at vedkommende samtidig mottar forskudd på barnets vegne.
Retten til forskudd faller bort når barnet får fullt underhold av det offentlige (§ 4 første ledd bokstav c). Underhold etter Lov om sosial omsorg medfører likevel ikke bortfall av forskudd.
Bestemmelsene om bortfall av forskudd ved fullt underhold av det offentlige gjelder når barnet er plassert i fosterhjem, eller kommunal/statlig institusjon (skole, sykehus, psykiatrisk klinikk, fengsel m.v.). Det avgjørende vil være i hvor stor utstrekning institusjonen dekker utgiftene til barnets underhold. Hvis barnet i det vesentlige får dekket alle utgifter, anses barnet som fullt underholdt.
Fullt underhold anses i alle tilfeller å foreligge når barnevernet overtar omsorgen for et barn. Barnevernet overtar da også det økonomiske ansvar for barnet.
Når det gjelder asylsøkere/barn av asylsøkere som oppholder seg i statlig mottak , sørger det offentlige for vedkommendes fulle underhold. Det skal derfor ikke ytes forskudd. Dette vil bare få selvstendig betydning når vedkommende oppholder seg i statlig mottak i tiden etter at asylsøknaden er behandlet og asyl er innvilget, eller når det er gitt oppholdstillatelse på annet grunnlag. Før slikt vedtak foreligger, skal vedkommende ikke anses som bosatt (se for øvrig under punkt 4.7.2).
Hvis barnet har rett til ytelser til livsopphold fra utlandet tilsvarende ytelser som er nevnt i § 4 bokstavene a, b og c, faller retten til forskudd bort (§ 4 første ledd bokstav e).
Rikstrygdeverket vil presisere at § 4 andre ledd skal tolkes utvidende slik at forskudd kan utbetales i påvente av at utenlandsk barnepensjon blir utbetalt. Dette gjelder selv om avdøde ikke var bidragspliktig slik at det ikke har vært utbetalt bidragsforskudd før dødsfallet. Henvisningen i § 4 andre ledd til første ledd bokstav a) - c) skal også omfatte bokstav e). Forskuddsmottakeren bør avkreves en erklæring om at hun/han skal tilbakebetale et beløp tilsvarende utbetalt forskudd når hun/han mottar etterbetalingen av barnepensjonen.
Når løpende underholdsbidrag oppheves fordi barnet har egen inntekt eller har inngått ekteskap, skal også retten til forskudd falle bort (§ 4 første ledd bokstav d). Det er opphevelsen av bidraget som tillegges vekt, ikke selve det forhold at barnet har egen inntekt eller gifter seg.
Etter lovens § 13 skal endringen gis virkning bare for tidsrom etter 30. juni 1989. Forskudd som er utbetalt i slike tilfeller frem til 1. juli 1989, er med andre ord utbetalt i samsvar med reglene. Etter nevnte dato faller adgangen til å yte forskudd bort, også med virkning for eldre tilfeller. Rikstrygdeverket antar at det etter omstendighetene ikke vil være aktuelt å ta eldre saker opp til systematisk revisjon. Dersom man er/blir oppmerksom på slike tilfeller, bør imidlertid forskuddet stoppes.
Reglene om tilbakekreving av feilaktig utbetalt bidragsforskudd er hjemlet i bidragsinnkrevingslovens § 14. Se nærmere omtale i rundskriv 52 - 00 under punkt 4.9.
Når bidragsfogden har fattet vedtak om tilståelse av forskudd, skal saken overføres til Folketrygdkontoret for utenlandssaker (FFU).
Etter lovens § 10 dekker folketrygden utgiftene ved forskutteringen. Til gjengjeld trer folketrygden inn i retten til underholdsbidrag for samme beløp som er utbetalt i forskudd. Folketrygdens tilgodehavende innkreves etter reglene i bidragsinnkrevingsloven, (se rundskriv 52 - 00).
Retningslinjer om fordelingen av innkrevd/innbetalt bidrag er gitt i rundskriv 52 - 00.