Utarbeidet av Arbeids- og velferdsdirektoratet 4.4.2014
Endret 27.05.2015, se overskriftene:
1.1.1 "nordisk land"
1.4 Konvensjonens personkrets - Artikkel 3
1.5 Utvidet anvendelse av forordningen - Artikkel 4
[Endret 5/15]
De nordiske land er: Danmark, Finland, Island, Norge og Sverige, samt Færøyene, Grønland og Åland i den grad disse tre har sluttet seg til konvensjonen. Grønland og Færøyene har erklært at de vil anvende konvensjonen fra og med 1. mai 2015.
Med ”nordisk land” forstås hvert av de nordiske lands territorier.
De nordiske lands deler av kontinentalsokkelen er ikke en del av de enkelte lands territorier, men arbeid eller opphold på et lands kontinentalsokkel likestilles med arbeid eller opphold på landets territorium. Det vises her til konvensjonen artikkel 6, som inneholder bestemmelser om trygdeforholdet for personer som arbeider på et nordisk lands kontinentalsokkel. For Norges vedkommende får bestemmelsene mindre betydning på grunn av folketrygdloven §§ 2-2 og 2-4 om trygd ved arbeid på norsk kontinentalsokkel, se rundskriv til folketrygdloven § 2-2 og § 2-4.
Færøyene og Grønland har egen lovgivning på de områder som omfattes av konvensjonen. Færøyene og Grønland er ikke omfattet av EØS-avtalen, men etter at de tiltrådte konvensjonen 1. mai 2015, skal de også anvende EØS-avtalens trygdebestemmelser innen Norden for personer som tilhører konvensjonens personkrets.
For Finlands del bemerkes at Åland har et visst selvstyre og delvis egen lovgivning på konvensjonens område. Etter at Åland har meddelt at det slutter seg til konvensjonen, kommer den til anvendelse for Åland på samme måte som for Finland. Nærmere opplysninger om Ålands rettsstilling for øvrig kan fås ved henvendelse til Ålands landskapsstyrelse, Mariehamn.
Svalbard og Jan Mayen anses som deler av Norge. Ved anvendelsen av konvensjonens bestemmelser likestilles bosted, arbeid eller opphold på Svalbard eller Jan Mayen med bosted, arbeid eller opphold i Norge.
Med «forordningen» menes forordning (EF) 883/2004 med de tilpasninger som følger av vedlegg VI til EØS-avtalen.
Forordningen skal bidra til å støtte opp om den frie personbevegeligheten inne EU/EØS og har til formål å sikre en koordinert og sammenhengende anvendelse av medlemsstatenes lovgivning om trygd for personer som skifter arbeidssted eller bosted/oppholdssted innenfor EU/EØS. Reglene i forordningen har ikke som formål å innføre en felles trygdelovgivning i medlemslandene. Forordningen med endringer og tilføyelser gjelder tilsvarende på det Europeiske Økonomiske Samarbeidsområde, dvs. også for de EØS-land som ikke er medlemmer i EU.
Med «gjennomføringsforordningen» menes forordning (EF) 987/2009 med de tilpasninger som følger av vedlegg VI til EØS-avtalen.
Gjennomføringsforordningen inneholder administrative regler som skal understøtte gjennomføringen av forordningen og sikre at medlemslandene samarbeider i den grad det er nødvendig for å oppnå en effektiv trygdekoordinering innen EU/EØS.
En beskrivelse av de nordiske landenes grunnpensjonsordninger er gitt i vedlegg 1 til administrasjonsavtalen.
Konvensjonene har ingen generell definisjon av «bosatt» i artikkel 1.
I konvensjonens avdeling II om hvilken lovgivning som skal anvendes, har artikkel 5 imidlertid en bestemmelse som sier at en person er bosatt i et nordisk land i henhold til nasjonal lovgivning, og at folkeregistreringen skal legges til grunn i situasjoner der det er konflikt om hvilken långivning som skal anvendes.
For personer som er omfattet av forordningens personkrets, får forordningen direkte anvendelse, og bosettingen for disse personene må vurderes i henhold til forordningens bosettingsdefinisjon, jf. forordningens artikkel 1 bokstav j. Denne er nærmere omtalt i rundskriv til hovednummer 45 kapittel 1 pkt. 1.2.4.
Hensikten med konvensjonen er å oppnå en ensartet koordinering av trygderettigheter i internordiske saker. For å oppnå dette er forordningen gitt anvendelse også på tredjelandsborgere som er bosatt i et nordisk land etter dette landets lovgivning, artikkel 4, jf. artikkel 5. Dersom tredjelandsborgeren flytter til eller tar arbeid i et annet nordisk land skal hans eller hennes trygdeforhold vurderes helt og holdent etter forordningens regler, herunder forordningens bosettingsregler, jf. definisjonen i forordningens artikkel 1bokstav j samt gjennomføringsforordningens artikkel 11.
Etter forordningene skal en person anses bosatt i det landet der vedkommende må sies å ha sentrum for sine livsinteresser. Det følger av administrasjonsavtalens artikkel 5 at dette, nettopp for å oppnå en ensartet koordinering, også skal være retningsgivende i saker der forordningen, i henhold til konvensjonen, også anvendes på tredjelandsborgere.
Da konvensjonen i stor utstrekning henviser til at reglene i forordningen og gjennomføringsforordningen skal komme til anvendelse, redegjøres i det følgende for enkelte uttrykk som anvendes i disse, men som ikke er definert i konvensjonen. Når det gjelder definisjoner av øvrige uttrykk, se EØS-rundskriv nr. 45-01.
Hvorvidt en person har status som arbeidstaker eller selvstendig næringsdrivende, avgjøres i henhold til den lovgivning vedkommende er omfattet av.
Et familiemedlem er en person som er definert eller anerkjent som familiemedlem eller betegnet som medlem av husstanden i henhold til den lovgivning som ligger til grunn for ytelsene.
Hvem som regnes som familiemedlem i forhold til retten til ytelser fra folketrygden framgår av folketrygdloven §§ 1-5 og 1-6. Man må være oppmerksom på at § 1-5 likestiller registrert partnerskap med ekteskap, og at folketrygdlovens regler for ektefeller også gjelder for samboerpar som har eller har hatt felles barn eller som tidligere har vært gift med hverandre.
Ved tilståelse av naturalytelser ved sykdom eller fødsel, avgjøres spørsmålet om hvem som kan betraktes som familiemedlem av lovgivningen i bostedslandet.
Av artikkel 2 fremgår det at konvensjonen får anvendelse på all lovgivning som omfattes av forordningens saksområder.
Forordningen omfatter naturalytelser og kontantytelser ved sykdom, ytelser ved svangerskap og fødsel, ytelser ved uførhet (inkludert stønad til å bevare eller forbedre ervervsevnen), ytelser ved alder, ytelser til gjenlevende, ytelser ved yrkesskade eller yrkessykdom, ytelser ved dødsfall (gravferd), ytelser under arbeidsløshet, førtidspensjon og familieytelser (barnetrygd, kontantstøtte). Se forordningens artikkel 3.
Slik konvensjonen er utformet, vil endringer i forordningens artikkel 3 også få betydning for hvilke ytelser som omfattes av nordisk konvensjon. Dette er en tilsiktet virkning i det man ved å inngå den nordiske konvensjonen nettopp ønsket å sikre at reguleringen av internordiske trygdespørsmål i framtida ikke kommer i konflikt med de europeiske reglene om koordinering av trygderettigheter.
[Endret 5/15]
Konvensjonen gjelder for personer som er omfattet av forordning 883/2004, jf. konvensjonens artikkel 3 nr. 1.
I tillegg gjelder den for personer som ikke er omfattet av forordningen, men som er eller har vært medlem av trygdelovgivningen i et nordisk land, jf. konvensjonens artikkel 3 nr. 2 bokstav a. I praksis består denne persongruppen av statsborgere fra land utenfor EØS.
Etter artikkel 3 nr. 2 bokstav b omfattes også familiemedlemmer eller etterlatte som avleder rettigheter fra en person som nevnt i bokstav a.
For Danmark, Færøyene og Grønland er personkretsen begrenset til nordiske statsborgere når det gjelder anvendelsen av visse deler av forordningen. Dette fremgår av artikkel 3 nr. 3, se Vedlegg 3 til administrasjonsavtalen. Hva gjelder Færøyene og Grønlandse også pkt. 1.5 nedenfor.
Artikkel 4 er en sentral bestemmelse i konvensjonen. Bestemmelsen sier at reglene i forordning 883/2004 og 987/2009 som hovedregel skal brukes overfor alle som inngår i konvensjonens personkrets, dvs. også for statsborgere av land utenfor EØS og deres familiemedlemmer og etterlatte, jfr. artikkel 3 nr. 2.
[Endret 5/15]
Artikkel 4 er en sentral bestemmelse i konvensjonen. Bestemmelsen sier at reglene i forordning 883/2004 og 987/2009 som hovedregel skal brukes overfor alle som inngår i konvensjonens personkrets, dvs. også for statsborgere av land utenfor EØS og deres familiemedlemmer og etterlatte, jfr. artikkel 3 nr. 2.
Konvensjonens artikkel 3 nr. 3 inneholder særskilte bestemmelser for Danmark med hensyn til artikkel 4. Bestemmelsen begrenser konvensjonens personkrets ved anvendelsen av forordningens regler om henholdsvis familieytelser (forordningens kapittel 8) og arbeidsløse som reiser til en annen medlemsstat enn den kompetente stat (forordningens artikkel 64), samt Nordisk konvensjons bestemmelser om grunnpensjon (artikkel 8 i konvensjonen).
Færøyene og Grønland har den samme reservasjonen som Danmark hva gjelder konvensjonens bestemmelser om grunnpensjon (artikkel 8 i konvensjonen).
De land som har reservert seg, anvender de aktuelle bestemmelsene kun på statsborgere av de nordiske land. En nærmere redegjørelse for betydningen av den danske reservasjonen er gitt i Vedlegg 3 til administrasjonsavtalen,
Reservasjonen gjelder bare for de land som har reserverts seg og får ikke noen betydning for hvordan de øvrige nordiske land anvender konvensjonen og forordningene.