Utarbeidet av Arbeids- og velferdsdirektoratet, Ytelsesavdelingen 21.12.2015.
20.1.1 Generelt om EØS-reglene
Europaparlamentets og Rådets forordning 883/2004 og 987/2009 trådte i kraft for EFTA/EØS-landene Norge, Island og Liechtenstein 1. juni 2012. Forordningene erstatter tidligere Rådsforordning 1408/71 og 574/72.
Det følger av artikkel 4 i forordning 987/2009 at all utveksling av trygdeinformasjon mellom medlemslandene skal skje elektronisk og ikke i form av papirblanketter. De elektroniske blankettene kalles SED (Structured Electronic Documents). Det er laget egne serier av SED for de forskjellige fagområdene. For pensjoner anvendes SED i P-serien. Se rundskriv til kapittel 0 under Hovednr. 45 og oversikt og veiledning i vedlegg til dette rundskrivet.
Norge vil i en overgangsperiode fram til den elektroniske løsningen er på plass fortsette med å bruke E-blanketter framfor SED på pensjonsområdet.
Forordning 883/2004 gjelder for personer som er statsborgere av en medlemsstat og for flyktninger/statsløse som er eller har vært omfattet av trygdelovgivningen i en medlemsstat. Jf. artikkel 2 nr. 1. Det betyr at også ikke yrkesaktive har rettigheter etter forordningen. Dette til forskjell fra Forordning 1408/71 som kun ga direkte rettigheter til de yrkesaktive.
De nevnte gruppenes familiemedlemmer er også omfattet. Det er ikke stilt krav til at disse må være statsborgere av et EU/EØS-land. Av artikkel 2 nr. 2 fremgår det at gjenlevende etter tredjelandsborgere også er omfattet hvis de selv er statsborgere av et medlemsland.
20.1.2 Bestemmelser som gjelder for alderspensjon
Alderspensjon kommer inn under EØS-avtalens regler. Dette følger av artikkel 3 nr. 1 bokstav d i forordning 883/2004 og forskrift om inkorporasjon av trygdeforordningene i EØS-avtalen. Bestemmelser om fastsettelse av pensjoner står i kapittel 5 (artikkel 50-60) i forordning 883/2004.
Forordningens regler medfører at folketrygdlovens regler om forutgående medlemskap kan fravikes. Medlemskap i andre EØS-lands trygdeordninger kan anvendes til sammenlegging for å fylle vilkår om forutgående medlemskap for rett til pensjon, jf. artikkel 6. Det kreves som hovedregel til sammen minst ett års medlemskap i folketrygden for at sammenlegging kan gjøres. Personer som ikke har vært yrkesaktive i noe EØS-land må likevel ha vært bosatt i Norge i til sammen minst tre år for å få rett til alderspensjon. Bestemmelsene om sammenlegging har betydning for garantipensjon. Se punkt 20.2 og 20.3. Reglene som gjelder for garantipensjon vil også gjelde minstenivåtillegg individuelt etter folketrygdloven § 20-18.
Forordningen har i artikkel 52 bestemmelser om beregning av pensjoner. Det skal etter disse reglene beregnes delpensjoner fra hvert land slik at hvert land beregner sin forholdsmessige del (pro rata prinsippet). Størrelsen på pensjonen vil derfor avhenge av opptjeningstid i det enkelte land. Forordningen innskrenker imidlertid ikke pensjonsrettigheter som følger av nasjonal lovgivning. Pro rata-beregning av alderspensjon etter kapittel 20 er bare aktuelt ved overgang fra pro rata-beregnet uføretrygd til alderspensjon (garantipensjon). Se punkt 20.7. Ellers beregnes alderspensjon etter folketrygdlovens beregningsregler, jf. artikkel 52 nr. 4. Se punkt 20.4.
Pensjoner eksporteres med visse unntak fritt til EØS-land, jf. artikkel 7. Se punkt 20.9.
Inntektspensjon gis til alle personer med opptjent pensjonsbeholdning, jf. folketrygdloven § 20-4. Det er ingen krav til forutgående eller fortsatt medlemskap for å motta inntektspensjon fra folketrygden. Den beregnes heller ikke etter opptjeningstid. Forordningens bestemmelser har derfor begrenset betydning for inntektspensjon. Se likevel punkt 20.6 om opptjening fra pro rata-beregnet uføretrygd og punkt 20.9 om eksport av alderspensjon nedenfor.
Trygdetid i andre EØS-land kan anvendes til sammenlegging for å fylle vilkåret om minst tre års trygdetid i folketrygdloven § 20-10 andre ledd for rett til garantipensjon. Garantipensjonen kan dermed komme til utbetaling med 1/40 eller 2/40. Se punkt 20.4 om beregning av garantipensjon.
Det er likevel en forutsetning for sammenlegging at vedkommende har vært medlem i folketrygden i til sammen minst ett år. Se punkt 20.3. Personer som ikke har vært yrkesaktive i noe EØS-land må likevel ha vært bosatt i Norge i til sammen minst tre år forut for pensjonstilfellet for å få rett til norsk alderspensjon. Flere medlemsperioder i Norge kan legges sammen for å oppfylle dette kravet. En ikke-yrkesaktiv person som fyller vilkåret om minst tre års bosetting i Norge vil også fylle vilkåret om minst tre års trygdetid for rett til garantipensjon etter § 20-10. Sammenlegging er derfor ikke aktuelt for ikke-yrkesaktive personer. Dette unntaket for Norge framgår av merknad til vedlegg XI til forordning 883/2004, gitt i vedlegg VI til EØS-avtalen.
Ved anvendelse av prinsippet om sammenlegging er det kun de trygdetidsperioder som er dokumentert av et annet medlemsland på SED P5000 som skal tas i betraktning.
Etter artikkel 57 nr. 1 er et land ikke forpliktet til å gi ytelser basert på medlemstid som samlet er kortere enn ett år, med mindre landets lovgivning gir slik rett. Andre land hvor det er opptjent pensjonsrettigheter, skal ved sin pro rata beregning av pensjon medregne slike medlemsperioder.
Folketrygdloven åpner ikke for å gi rett til garantipensjon basert på kortere medlemstid enn ett år. Det kreves derfor at vedkommende har vært medlem i folketrygden i minst ett år for at det skal kunne foreligge rett til garantipensjon etter EØS-avtalens regler. Flere medlemsperioder kan legges sammen for å oppfylle dette kravet. Det skal i denne sammenheng bare regnes med faktiske medlemsperioder. Alle medlemsperioder medregnes, også perioder før 1.1.1967. Perioder med løpende kontantytelser i form av sykepenger, foreldrepenger, omsorgspenger og pleiepenger, samt perioder med dagpenger under arbeidsløshet, likestilles med arbeidsperioder. For personer som ikke har vært yrkesaktive i noe EØS-land kreves det likevel til sammen minst tre års medlemstid i Norge for rett til garantipensjon, se punkt 20.2.
Bestemmelsene i artikkel 57 nr. 3 inneholder regler om unntak fra kravet til minst ett års medlemskap, slik at dersom vedkommende ikke har minst ett års medlemstid og/eller ingen pensjonsrett i noe EØS-land, og Norge er det landet der vedkommende sist var medlem, skal vi likevel beregne garantipensjon, forutsatt at folketrygdlovens vilkår om tre års forutgående medlemskap i folketrygdloven kan oppfylles gjennom sammenlegging av periodene i andre land. Garantipensjonen beregnes da etter folketrygdlovens regler som om all EØS-trygdetid hadde vært i Norge. Se punkt 20.5.
Selv om folketrygdloven ikke åpner for å gi rett til pensjon på grunnlag av kortere trygdetid enn ett år, er ikke forordningen til hinder for å gi slik rett. Det finnes EØS-land som har nasjonal lovgivning som åpner for dette. Saker der medlemmet har oppgitt å ha opphold i et annet EØS-land i mindre enn ett år skal således også behandles som et krav om pensjon i det andre landet, se punkt 20.11.3 .
Folketrygdlovens beregningsregler for alderspensjon er pro rata beregningsregler. Folketrygdlovens regler gir derfor vanligvis det samme resultat som beregning etter forordning 883/2004. I EØS-avtalen er det derfor gitt unntak for Norge fra å beregne alderspensjoner pro rata etter artikkel 52, jf. artikkel 52 nr. 4, som for Norge sin del åpner for å anvende nasjonale beregningsregler for alderspensjon. Dette gjelder alle alderspensjoner unntatt uføre- og gjenlevendepensjoner som går over til alderspensjon, jf. merknad til vedlegg VIII til forordning 883/2004, gitt i vedlegg VI til EØS-avtalen.
Når garantipensjonen blir beregnet etter kortere trygdetid enn tre år som følge av sammenlegging med medlemstid i andre EØS–land, beregnes garantipensjonen etter folketrygdens regler, dvs. med 1/40, 2/40 eller 3/40 trygdetid.
Eksempler
Ola er født i 1963 og søker om uttak av alderspensjon ved 67 år i 2032. Han arbeidet i Norge fra 1.5.2002 til 1.5. 2003. For øvrig har han hele sitt yrkesaktive liv arbeidet i andre EØS-land.
Han har ett års trygdetid i Norge på uttakstidspunktet.
Han fyller inngangsvilkåret om minst tre års trygdetid i folketrygdloven § 20-10 gjennom sammenlegging med trygdetid i annet EØS-land. Han fyller også vilkåret for inntektspensjon fra Norge siden han har hatt pensjonsgivende inntekt i Norge, og opptjent en pensjonsbeholdning.
Ola får derfor innvilget 1/40 garantipensjon, samt inntektspensjon basert på opptjent pensjonsbeholdning. I tillegg må det vurderes om Ola har rett til garantitillegg etter folketrygdloven § 20-20, og sammenlikne beregningene.
Anne er født i 1966og søker om uttak av alderspensjon ved 65 år i 2031. Hun arbeidet i Norge fra 1.8.2028 til 1.8.2030, og har opptjent rett til inntektspensjon. For øvrig har hun hele sitt yrkesaktive liv arbeidet i andre EØS-land. Det forutsettes at hun fyller vilkårene for tidlig uttak, se punkt 20.8.
Hun har to år med trygdetid i Norge.
Hun fyller inngangsvilkåret om minst tre års trygdetid i folketrygdloven § 20-10 gjennom sammenlegging med trygdetid i annet EØS-land. Hun fyller også vilkåret for rett til inntektspensjon etter folketrygdloven § 20-4 fordi hun har hatt pensjonsgivende inntekt i Norge og har opptjent pensjonsbeholdning.
Ved uttak i 2031 er inntekten for 2030 ikke ferdigliknet, og trygdetid og opptjening for 2030 kan ikke medregnes. Ved uttak i 2031 får Anna 1/40 garantipensjon, og inntektspensjon beregnet på bakgrunn av opptjent pensjonsbeholdning på uttakstidspunktet. Se folketrygdloven §§ 20-4 tredje ledd og 20-10 tredje ledd om medregning av opptjening for ferdigliknet år.
Fra 1. januar 2032 får Anne 2/40 garantipensjon og hun får tilført ny opptjening fra pensjonsgivende inntekt som fører til en økning i inntektspensjonen. Når Anne fyller 67 år må også retten til garantitillegg etter folketrygdloven § 20-20 vurderes.
Bestemmelsene står i forordning 883/2004 artikkel 57.
Artikkel 57 nr. 1 fritar et land fra å tilstå ytelser på grunnlag av trygdetid på under ett år når dette ikke gir rett til ytelse etter landets nasjonale lovgivning. Bestemmelsen er også omtalt under punkt 20.3 og 20.11.3.
Slik trygdetid på under ett år skal tas med ved beregningen av det teoretiske beløp i andre lands EØS-beregninger, jf. forordning 883/2004 artikkel 57 nr. 2. Bestemmelsen er ikke aktuell for norsk alderspensjon, fordi den beregnes etter folketrygdlovens regler.
Hvis vedkommende ikke har minst ett års trygdetid i noe EØS-land, og/eller ikke rett til ytelse i noen av landene, skal det EØS-land hvor vedkommende sist var medlem yte pensjon beregnet etter sin nasjonale lovgivning som om all trygdetid i EØS-land var opptjent der, jf. artikkel 57 nr. 3. Det er en forutsetning at vilkårene for ytelse etter dette landets lovgivning er oppfylt etter sammenleggingen av trygdetid.
Bestemmelsene i artikkel 57 skal sikre medregning av trygdetid som vedkommende ellers ikke ville fått noe igjen for.
Eksempel (artikkel 57 nr. 3)
Anders har opptjent trygdetid under ett år i fire ulike EØS-land og det siste landet er Norge, og opptjeningen på under ett år gir ikke rett til ytelse etter lovgivningen i noen av landene.
Trygdetid i land 1: 9 måneder.
Trygdetid i land 2: 11 måneder.
Trygdetid i land 3: 10 måneder
Trygdetid i Norge: 6 måneder
Samlet EØS-trygdetid: 36 måneder = 3 år
Vilkåret i folketrygdloven § 20-10 om minst tre års trygdetid for rett til garantipensjon er oppfylt etter sammenlegging av periodene, og det gis garantipensjon fra Norge beregnet etter 3/40 trygdetid.
Hvis Anders har opptjent inntektspensjon i den perioden han har vært medlem i Norge, får han denne garantipensjonen i tillegg til inntektspensjonen.
Reglene her er en tilpasning til folketrygdloven § 20-7 a om pensjonsopptjening for mottakere av uføretrygd.
En mottaker av pro rata beregnet uføretrygd skal få fastsatt opptjening til pensjonsbeholdningen på bakgrunn av en antatt inntekt. Den antatte inntekten og perioden det gis opptjening fra uføretrygd for, fastsettes ulikt avhengig av om uføretrygden er en omregnet uførepensjon eller en uføretrygd fastsatt etter § 2 i forskrift om beregning av uføretrygd etter EØS-avtalen. Det kan ikke gis opptjening etter det året man fyller 61.
Hvis uføretrygden er en omregnet uførepensjon skal sluttpoengtallet i uførepensjonen omregnes til en antatt inntekt etter reglene i § 3-13. Hvis framtidig trygdetid brukt i beregningen av teoretisk beløp er redusert, skal perioden som godskrives etter § 3-17 sjette ledd reduseres tilsvarende. Perioden det godskrives opptjening for skal etter dette avkortes med pro rata-brøken for tilleggspensjonen.
Hvis beregningsgrunnlaget i uføretrygden er fastsatt etter § 2 i forskriften, skal den antatte inntekten fastsettes på samme måte som beregningsgrunnlaget. Inntektene som legges til grunn for beregningsgrunnlaget begrenses til 7,1 G for hvert år. Perioden det fastsettes opptjening for skal avkortes etter en brøk hvor vi regner med år med pensjonsgivende inntekt i Norge i telleren og summen av år med pensjonsgivende inntekt i Norge og år med arbeidsinntekt i andre avtaleland i nevneren.
Pro rata beregning av garantipensjon etter forordningen artikkel 52 nr. 1 for sammenligning er nødvendig ved overgang fra pro rata beregnet uføretrygd til alderspensjon ved 67 år.
Unntaket for pro rata beregning av alderspensjon gjelder ikke ved overgang fra uføre- eller gjenlevendeytelse til alderspensjon, jf. norsk merknad til Vedlegg VIII og IX til forordning 883/2004, gitt i Vedlegg VI til EØS-avtalen.
Uføretrygd fra folketrygden skal omregnes ved overgang til alderspensjon ved 67 år. Hvis uføretrygden er pro rata beregnet etter EØS-reglene skal det beregnes en pro rata alderspensjonsgaranti. Pro rata alderspensjonsgarantien gjelder trygdetiden i garantipensjonen. Ved overgangen skal det foretas en sammenliknende beregning mellom en garantipensjon med pro rata alderspensjonsgaranti og en beregning av garantipensjon etter folketrygdlovens regler. Den beregningen som gir det høyeste beløpet skal velges.
Siden det fastsettes opptjening til pensjonsbeholdningen etter § 20-4 fra pro rata beregnet uføretrygd, beregnes inntektspensjonen etter folketrygdlovens regler.
Ved 67 år skal det også beregnes garanti for opptjente rettigheter etter kapittel 19 pr. 31. desember 2009, jf. folketrygdloven § 20-20.
Ved vurderingen av om en person fyller vilkåret om garantipensjonsnivå ved 67 år etter folketrygdloven § 20-15, skal det om nødvendig tas hensyn til opptjening i land Norge har trygdeavtale med som gir rett til pensjon gjennom sammenlegging. Dette gjelder opptjening i EØS-land (inkl. Sveits), USA, Chile, Israel, Australia, Canada, Quebec, India og fremtidige avtaler som gir rett til pensjon etter sammenlegging av trygdetid. Det samme gjelder dersom søkeren omfattes av avtalen med Storbritannia eller Portugal.
Det er faktiske opptjeningsperioder i avtaleland som skal legges til grunn. Dette følger av regelen om fastsettelse av trygdetid i folketrygdloven § 20-10. Det kreves minst en måneds (30 dager) opptjening til sammen i det enkelte avtaleland for at opptjeningstiden i landet skal kunne anvendes ved proratisering av garantipensjonsnivå.
Reduksjonen av minstekravet gjøres ved å proratisere garantipensjonsnivå etter forholdet mellom trygdetid i Norge og samlet trygdetid i Norge og aktuelle avtaleland. Dette gjør det enklere å fylle vilkåret for tidliguttak for personer som har opptjent trygdetid i avtaleland. Regelen virker slik at jo lavere trygdetiden i Norge er i forhold til samlet trygdetid i avtaleland, jo lavere blir kravet til garantipensjonsnivå ved 67 år.
Regelen om proratisering av garantipensjonsnivå er nærmere beskrevet i rundskriv til folketrygdloven § 20-15.
20.9.1 Generell kommentar
Artikkel 7 i forordning 883/2004 opphever bostedsvilkår gitt i nasjonal lovgivning. Dette medfører at folketrygdlovens krav om fortsatt medlemskap i trygden i § 20-10 femte ledd fravikes, idet kontantytelser skal utbetales uavhengig av hvilket EØS-land vedkommende bor i. Det kan gjøres unntak for såkalte "ikke - avgiftsbaserte ytelser" etter artikkel 70 i forordningen. For alderspensjon påvirker unntaksreglene eksport av inntektspensjonen, se punkt 20.9.3.
20.9.2 Pensjon som eksporteres fritt
Forordning 883/2004 artikkel 7 medfører” fri eksport” av alderspensjon til andre EØS-land for personer som kommer inn under forordningens personkrets (EØS-borgere). Personkretsen som har rett til eksport utvides imidlertid p.g.a. bestemmelser i Nordisk konvensjon, slik at retten til eksport er uavhengig av statsborgerskap.
Nordisk konvensjon om trygd av 12.juni 2012 artikkel 8 gir rett til fri eksport av grunnpensjon innenfor hele EØS-området. Dette skal også gjelde garantipensjon. Dette gjelder alle som omfattes av personkretsen i nordisk konvensjon, også statsborgere fra land utenfor EØS-området (tredjelandsborgere), jf. artikkel 3 i konvensjonen. Se rundskriv til Nordisk konvensjon.
20.9.3 Pensjon som ikke kan eksporteres
Alderspensjon med rettighet som ung ufør
Artikkel 70 i forordning 883/2004 bestemmer at visse ytelser som kommer inn under forordningen likevel skal være unntatt fra regelen om opphevelse av bostedsvilkåret i artikkel 7. Dette gjelder bestemte såkalte "ikke-avgiftsbaserte ytelser". Slike ytelser skal være oppført i vedlegg X til forordningen. Unntak fra fri eksport for Norges del er tatt inn i merknad til Vedlegg X, gitt i Vedlegg VI til EØS-avtalen. Merknaden gjelder de særlige ikke avgiftsavhengige ytelser nevnt i forordningen artikkel 70.
Det er i merknaden gitt unntak for Norge for «garantert minste tilleggspensjon etter folketrygdlovens regler til personer som har blitt uføre i ung alder». Dette gir eksportforbud for garantert tilleggspensjon til unge uføre eller etter avdød ung ufør med rettigheter gitt etter folketrygdlovens tidligere § 3-21 og etter § 3-22. Eksportforbudet skal også gjelde når uføretrygd er gitt som minste årlige ytelse til unge uføre etter folketrygdloven § 12-13 tredje ledd.
Eksportforbudet gjelder også rettigheter etter reglene for unge uføre som er videreført i beregningen av en alderspensjon.
Alderspensjonen skal ved eksport til EØS-land beregnes uten rettighetene som ung ufør. Det vil si at opptjening fastsatt på grunnlag av slike ytelser må trekkes ut av pensjonsbeholdningen ved eksport. For øvrig beregnes pensjonen som om personen bodde i Norge, i samsvar med forordningen artikkel 7.
Flyktninger
For personer som har fått alderspensjon etter særreglene for flyktninger i folketrygdloven gjelder eksportforbudet i folketrygdloven § 20-10 fjerde ledd også ved flytting til EØS-land. Slike ytelser anses ikke å være omfattet av EØS-reglene. Se rundskrivet til folketrygdloven § 20-10 om omregning ved eksport.
20.10 SED som anvendes i alderspensjonssaker
Følgende SED i P-serien er aktuelle for alderspensjon:
P2000 |
Krav om alderspensjon (landsspesifikke SED) |
P5000 |
Trygdetid |
P4000 |
Opplysninger om trygdetid (Opplysninger som gis på denne SED skal være gitt av søkeren) |
P6000 |
Melding om vedtak om pensjon |
P7000 |
Samlet melding om vedtak |
Se for øvrig vedlegg til hovednr. 45 Oversikt over P-SED.
Norge vil i en overgangsperiode, fram til den elektroniske løsningen er på plass fortsette med å bruke E-blanketter framfor SED på pensjonsområdet. Norge vil i overgangsperioden kunne motta SED fra andre medlemsland.
Veiledning til SED i P-serien er gitt i vedlegg til dette rundskrivet.
20.11.1 Generelt
Et krav om pensjon i et EØS-land er samtidig et krav om pensjon i andre EØS-land hvor vedkommende har opptjent pensjonsrettigheter. Kravet skal behandles i alle de aktuelle landene. Om kravfremsettelse, se punkt 21.2 i rundskrivet til kapittel 21 under Hovednr. 45.
Behandlingen av kravet koordineres av trygdeinstitusjonen i det landet der søkeren bor, forutsatt at vedkommende har opptjent rettigheter i dette landet. I Norge er det NAV Pensjon som har denne koordineringsoppgaven og er kontaktinstitusjon i alderspensjonssaker. Krav fremsatt til NAV skal sendes videre til andre berørte EØS-land, slik at det kan bringes på det rene hvilke pensjonsrettigheter vedkommende har der. Andre land skal ha underretning om Norges vedtak i alderspensjonssaken både ved innvilgelse, avslag og endring.
Når det gis alderspensjon fra Norge, kan det føre til at pensjon som allerede er gitt fra andre land blir endret.
Selv om alderspensjon fra Norge gis etter full opptjening (40 års trygdetid), kan søkeren i tillegg ha rett til pensjon fra annet EØS-land der han eller hun har opptjent pensjonsrettigheter.
20.11.2 Fleksibel alderspensjon
For personer bosatt utenfor Norge som søker om alderspensjon fra Norge er det i samråd med Arbeidsdepartementet besluttet at NAV kan innvilge hel alderspensjon, dersom bruker ikke har angitt ønsket uttaksgrad. Dersom bruker ikke har rett til hel alderspensjon innvilges høyeste mulige grad. Bakgrunnen for dette er at NAV unngår ekstra saksbehandling for å avklare ønsket grad. Dersom NAV av andre årsaker i forbindelse med kravet har kontakt med bruker, bør ønsket grad likevel avklares før vedtaket fattes.
20.11.3 Framsettelse av krav
Krav fra en person som er bosatt i Norge skal settes fram for NAV. Dette kan skje ved henvendelse til NAV, enten i Din pensjon eller ved å ringe til NAV Kontaktsenter pensjon. . Krav om alderspensjon der bruker har vært eller er bosatt i et avtaleland skal behandles av NAV Pensjon.
Vanligvis starter en EØS-sak samtidig med den norske pensjonssaken, og det skal fremgå av den norske kravblanketten hvorvidt vedkommende har vært bosatt eller arbeidet utenfor Norge etter fylte 16 år. Andre indikasjoner på at det kan være rettigheter i andre land kan f.eks. være utenlandsk navn/statsborgerskap. Opptjeningsregisteret og folkeregisteret kan også gi indikasjoner på utenlandsopphold. Dersom krav fremsettes gjennom Din Pensjon, og bruker har oppgitt å ha vært bosatt utenfor Norge, vil kravet bli delvis manuelt og delvis automatisk behandlet.
Det er også mange saker som oppstår/oppdages på andre måter. Eksempler på hvordan EØS-alderspensjonssaker oppdages/oppstår kan være:
For ytterligere opplysninger om kravframsettelse og kravdato, se punkt 21.2 i rundskrivet til kapittel 21 under Hovednr. 45.
Etter artikkel 50 nr. 3 kan en person anmode om at alderspensjonen i et annet EØS-land stilles i bero. Dersom en person i forbindelse med framsettelse av krav om norsk pensjon uttrykkelig ber om at alderspensjon fra ett eller flere land stilles i bero, må dette angis på P2000 ved oversendelse av kravet. Dette følger av at andre land kan ha lignende bestemmelser som Norge om gradvis økning av pensjonen ved utsatt uttak, men slik at det forutsetter at det er satt fram et krav, for eksempel prosentvis økning av pensjonen ved utsatt uttak så lenge søknad er satt fram ved pensjonsalderen i landet.
Opphold i andre EØS-land på mindre enn ett år
SED skal fylles ut og sendes til berørte land i alle tilfeller der søkeren har opplyst å ha bodd og/eller arbeidet i et annet EØS-land. Selv om landene i henhold til forordningen ikke er pålagt å tilstå pensjoner for medlemskapsperioder som har vart kortere enn tolv måneder, er det enkelte land som har nasjonal lovgivning som innebærer at pensjon kan tilstås for kortere perioder, og det er da viktig at disse kravene oversendes. Se også punkt 20.3 og 20.5.
I enkelte tilfeller kan det vurderes om det er tilstrekkelig å sende en forenklet forespørsel på SED P5000 og P4000, for eksempel der medlemmet mener at han/hun ikke har opptjent rettigheter i det aktuelle landet. NAV fyller da ut en P5000 og P4000. En slik forenklet rutine bør bare brukes i tilfeller der det er svært korte opphold i det andre landet (mindre enn ett år). Har oppholdet vært av lengre varighet, bør NAV sende over saken etter retningslinjene gitt nedenfor.
Saker der pensjonisten ikke ønsker at kravet sendes det andre landet
Det kan oppstå tilfeller der søkeren ikke ønsker å fremsette krav om pensjon i det andre landet. I slike saker skal NAV orientere søkeren om at kravet om pensjon fra folketrygden også er et krav om pensjon fra det andre landet, jf. artikkel 45 i forordning 987/2009 og artikkel 50 i forordning 883/2004, og at saken må sendes til det berørte landet. Dersom søkeren fremdeles ikke ønsker dette, bør NAV få en skriftlig bekreftelse på dette fra bruker som legges ved saken når den sendes til berørt land.
I slike tilfeller kan det også vurderes om det er tilstrekkelig å sende en forenklet forespørsel på SED P5000 og P4000. Denne rutinen er beskrevet i punktet ovenfor, ”Opphold i andre EØS-land på mindre enn ett år”.
20.11.4 Behandling av krav om alderspensjon som skal oversendes institusjoner i andre EØS-land
Oversendelsen skal inneholde:
Andre land kan ha andre vilkår for rett til alderspensjon og andre krav til dokumentasjon enn vi har. I noen tilfeller ber derfor andre land om tilleggsopplysninger. P9000 brukes til å besvare forespørsler sendt i P8000.
I tilfeller hvor NAV som kompetent institusjon skal oversende tilleggsopplysninger til berørte institusjoner, uten å ha mottatt en forespørsel om det, skal SED P10000 brukes
Om utfylling av SED i P-serien, se SED-veiledningen i vedlegg til dette rundskrivet.
Personer som ikke har vært medlem i folketrygden
Personer som bor i Norge, men ikke har vært medlem i trygden her, kan sette fram krav om pensjon fra andre EØS-land gjennom NAV. I disse tilfellene sendes SED P2000 og P4000.
Videre behandling av kravet
Krav om alderspensjon etter EØS-reglene avgjøres av NAV Pensjon.
Når folketrygdlovens vilkår om forutgående medlemskap er oppfylt
Foreløpig vedtak
Når vilkårene om alderspensjon er oppfylt etter folketrygdlovens regler uten sammenlegging, skal det utbetales en foreløpig ytelse. Det fattes derfor et foreløpig vedtak om utbetaling av alderspensjon. NAV sitt vedtak er foreløpig inntil alle berørte land har behandlet søknaden og NAV har fattet endelig vedtak gjennom sluttbehandling av saken.
Bestemmelsen om utbetaling av foreløpig ytelse står i forordning 587/2009 artikkel 50 nr. 1.
Endelig vedtak
Når NAV har mottatt vedtak fra alle berørte land, fattes det endelige vedtaket. P7000 fylles ut og sendes berørte land. Det portable dokumentet P1 (tilsvarer P7000) sendes bruker.
Når folketrygdlovens vilkår om forutgående medlemskap ikke er oppfylt
Det kan ikke avgjøres om inngangsvilkårene for rett til pensjon er oppfylt dersom:
a) Det ikke er opptjent rett til inntektspensjon etter folketrygdloven § 20-4,
b) og inngangsvilkår for rett til garantipensjon etter folketrygdloven § 20-10 ikke er oppfylt,
c) og det på vedtakstidspunktet ikke er mottatt bekreftede opplysninger om at vedkommende har forutgående trygdetid i annet avtaleland
NAV vil i slike tilfeller måtte fatte et foreløpig vedtak om avslag hvor det fremgår hvorvidt de øvrige vilkår for pensjon er oppfylt.
Trygderetten har avvist anke på tilsvarende foreløpig avslag i uføresak, fordi det ikke er et fullbyrdelsesvedtak. Dvs. at et slikt foreløpig avslag på alderspensjon ikke anses som et vedtak som kan påklages.
Foreløpig vedtak om forskudd
Når det foreligger bekreftede opplysninger om trygdetid i andre avtaleland som tilsier at vilkårene for garantipensjon er oppfylt ved sammenlegging, skal det utbetales et forskudd.
Bestemmelsen om utbetaling av forskudd står i forordning 587/2009 artikkel 50 nr. 2.
Endelig vedtak
Når NAV har mottatt vedtak fra alle berørte land, fattes det endelige vedtaket. P7000 fylles ut og sendes berørte land. Det portable dokumentet P1 (tilsvarer P7000) sendes bruker.
Når folketrygdlovens krav til garantipensjonsnivå for rett til uttak før fylte 67 år ikke er oppfylt
Dersom kravet til garantipensjonsnivå ved fylte 67 år ikke er oppfylt med norsk trygdetid, kan garantipensjonsnivå proratiseres, jf. punkt 20.7. I slike saker må NAV innhente trygdetid fra berørte EØS-land og andre aktuelle avtaleland slik at man kan proratisere garantipensjonsnivå etter folketrygdloven § 20-15 (proratabrøken anvendes kun i vilkårsprøving og ikke i pensjonsberegningen). Dette gjelder uavhengig av om brukeren er bosatt i Norge eller i et annet EØS-land. Se rundskrivet til folketrygdloven § 20-15.
Det kan være aktuelt å gjøre en eller flere mellombehandlinger før endelig vedtak fattes, for eksempel dersom flere avtaleland er involvert og opptjening/trygdetid i ett avtaleland ikke er nok for å få innvilget graden det er søkt om. Siden minstekravet til pensjonens størrelse ved 67 år reduseres forholdsmessig med trygdetiden i Norge og avtaleland, økes sannsynligheten for å nå opp på minstekravet, jo flere avtaleland vi har fått dokumenterte trygdetidsopplysninger fra. For EØS-land er det kun opptjeningstid/trygdetid dokumentert på P5000 som kan anvendes i proratisering av garantipensjonsnivå.
20.11.5 Behandling av krav som fremsettes før fylte 62 år
Dersom søkeren henvender seg til NAV før det er aktuelt å søke om alderspensjon fra folketrygden, skal NAV oversende aktuelle SED’er til berørte land. Bruker behøver ikke fremsette krav om norsk alderspensjon.
Personer som har fått pensjon fra et annet EØS-land før de får alderspensjon fra folketrygden
I en del tilfeller blir pensjon tilstått fra andre land før medlemmet har fylt 62 år.Når medlemmet får alderspensjon fra Norge, må det meldes fra til det andre pensjonslandet om at norsk pensjon er innvilget. NAV skal oversende følgende til berørte land:
Det andre landet vil vurdere pensjonen på nytt etter EØS-reglene, jf. artikkel 50 nr. 4. I noen tilfeller kan dette medføre reguleringer i den utenlandske pensjonen, og medlemmet kan i noen tilfeller få melding om dette direkte fra det andre landets pensjonsordning.
20.11.6 Klage og anke
NAV anser at vedtak om foreløpig ytelse og forskudd som utbetales etter forordning 587/2009 artikkel 50 nr. 1 og 2 kan påklages i sin helhet, jf. artikkel 50 nr. 3 og folketrygdloven § 21-12 om klage og anke i trygdesaker. Det samme gjelder endelig vedtak omtalt under punkt 20.11.4
20.11.7 Krav om ny vurdering etter samlet melding om vedtak
Når personen har mottatt samlet melding om endelige vedtak om pensjon fra kontaktinstitusjonen kan det settes fram et krav om ny vurdering dersom søkeren mener at hans/hennes rettigheter er blitt forringet fordi vedtak fra to eller flere institusjoner har innvirket på hverandre. Jf. forordning 587/2009 artikkel 48 nr. 2 som er kommentert i rundskriv til kapittel 21, punkt 21.6.3 under Hovednr.45. Orientering om ordningen til søker framgår av den portable blanketten P1 som sendes søker samtidig med samlet melding om vedtak på P 7000 til institusjonene.
Klagefristen løper fra endelig vedtak ble fattet. Når kontaktinstitusjonen er i Norge vil fristen for klage på det norske endelige vedtaket normalt være sammenfallende med fristen for krav om ny vurdering.
Krav fra personer bosatt i annet EØS-land skal behandles av NAV Pensjon Oslo. NAV Pensjon Oslo er kompetent institusjon i Norge for saken. Disse kravene mottas fra kontaktinstitusjonen som koordinerer kravet. Dette vil være institusjonen i bostedslandet eller det landet hvor vedkommende sist var medlem.
Når NAV har fattet vedtak om norsk pensjon skal følgende oversendes kontaktinstitusjonen:
Dersom NAV ser at det vil ta tid å behandle saken skal P5000 oversendes kontaktinstitusjonen så snart som mulig, og uavhengig av om norsk vedtak er fattet.