Utarbeidet 07.02.2014 av Arbeids- og velferdsdirektoratet, Ytelsesavdelingen, Regelverkskontoret.
Sist endret 04.05.2015 av Regelverkskontoret, jf. overskriftene:
4. Saksbehandlingen i saker om morskap
4.1.1 Skriftlig henvendelse til barnets far – forskriften § 2 første ledd
4.2 Innhenting av opplysninger fra andre enn barnets far
4.3.1 Uttalelse fra kvinnen som er opplyst å være barnets mor – forskriften § 3 første ledd
4.3.2.1 Etterarbeid
4.4.1.1 Etterarbeid
4.5.1.1 Etterarbeid
Reglene som gir det offentlige et ansvar for å klargjøre hvem som er barnets mor ble innført med virkning fra 1. januar 2014 og følger av lov av 8. april 1981 nr. 7 om barn og foreldre (barneloven). Barneloven er underlagt Barne-, likestillings- og inkluderingsdepartementet. Aktuelle forskrifter fastsatt i medhold av barneloven:
Andre forskrifter
Forskrift om folkeregistrering, fastsatt av skattedirektoratet 9. november 2007 – i medhold av Lov om folkeregistrering.
Dette rundskrivet omhandler bestemmelsene om morskap generelt og saksbehandlingen i NAV.
Når det i barneloven snakkes om hvem som er barnets mor, siktes det til det juridiske morskapet. Dette utløser en rekke rettigheter og plikter som vedrører foreldreansvar, samværsrett, underholdsplikt, arverett osv.
I henhold til barneloven § 2 er det kvinnen som har født barnet som skal regnes som barnets juridiske mor. Dette gjelder selv om barnet har blitt til med egg donert fra en annen kvinne. Det er videre uten betydning om det er avtalt at en annen kvinne skal overta den faktiske omsorgen etter fødselen. En avtale om å føde et barn for en annen kvinne er ikke bindende, jf. barneloven § 2 andre ledd. En eventuell overføring av det juridiske morskapet kan i Norge bare skje ved adopsjon.
Det offentlige har i henhold til barnelovens § 5 tredje ledd et selvstendig ansvar for å klargjøre hvem som er barnets mor når dette ikke er kjent. Det er folkeregistermyndigheten, NAV og eventuelt domstolene som ivaretar denne oppgaven. I de fleste tilfeller blir spørsmålet om hvem som er barnets juridiske mor avklart uten at NAV er involvert. Når barnet blir født i Norge sender fødeinstitusjonen fødselsmelding til folkeregistermyndigheten. I tilfeller hvor barnet er født i utlandet, vil folkeregistermyndigheten i henhold til lov om folkeregistrering og tilhørende regelverk ta stilling til registrering av hvem som er barnets mor.
Det er lagt til rette for en gjennomføring av det offentliges ansvar for å ta opp spørsmål om morskap av eget tiltak ved å innføre en meldeplikt fra folkeregistermyndigheten til bidragsfogden (NAV). Meldeplikten og dermed det offentliges ansvar for å ta opp spørsmål om morskap av eget tiltak er begrenset til tilfeller hvor barnet er eller skal registreres bosatt i Norge og hvor en av foreldrene var bosatt i Norge da barnet ble født. Meldeplikten fra folkeregistermyndigheten til NAV er forskriftsfestet i forskrift om folkeregistrering § 9-7, i kraft 1. januar 2014 når det gjelder morskap.
Det offentliges ansvar for å klargjøre morskap i barneloven § 5 er ikke begrenset til tilfeller som omfattes av meldeplikten fra folkeregistermyndigheten. Det fremgår av forarbeidene til loven at ansvaret også gjelder tilfeller hvor barnet ikke lenger er mindreårig, men det forutsettes da at barnet selv begjærer at morskap skal klarlegges. Det offentliges ansvar gjelder i utgangspunktet også for hittebarn. I slike tilfeller vil det imidlertid være vanskelig å få opplysninger om barnets mor, ettersom barnets far heller ikke er kjent.
Domstolenes hjemmel for å avsi dom i slektskapssak, herunder morskap, følger av barneloven kapittel 4 a. Som en følge av at det offentlige har fått ansvar for å klargjøre morskap, har NAV fått myndighet til å reise sak om hvem som er barnets mor, jf. barneloven § 29 b tredje ledd. Det er også vedtatt en ny bestemmelse som fastslår når saker om morskap kan behandles av norsk domstol eller forvaltningsorgan – barneloven § 81 a. Saker om morskap kan etter dette behandles i Norge når barnet er bosatt i Norge, moren var bosatt i Norge da barnet ble født eller moren senere har bosatt seg i Norge.
Legens eller jordmorens plikter i forbindelse med fødselen følger av barnelovens § 1 og § 4 samt “forskrift om melding av fødsler, erkjennelse av farskap og melding om valg av navn” fastsatt av Statistisk Sentralbyrå 25. oktober 1982 i medhold av lov om folkeregistrering.
Barnets mor har i henhold til barnelovens § 1 den samme plikten til å gi melding om fødsel dersom hun føder uten at lege/jordmor er til stede.
Lege/jordmor skal sende fødselsmelding til folkeregistermyndigheten ved alle fødsler.
Folkeregistermyndigheten skal på bakgrunn av fødselsmeldingen registrere barnet og opprette mor/barn-relasjonen i folkeregisteret.
I forbindelse med bostedsregistrering av et barn født i utlandet, skal folkeregistermyndigheten sende melding til bidragsfogden (NAV) dersom morskap ikke er lagt til grunn i overenstemmelse med reglene i barneloven. Meldeplikten er begrenset til tilfeller hvor en av barnets foreldre var bosatt i Norge da barnet ble født.
Meldeplikten er forskriftsfestet i forskrift om folkeregistrering § 9-7.
NAVs oppgaver følger av barneloven § 5 tredje ledd og forskrift om å klargjere morskap, fastsatt av Barne-, likestillings- og inkluderingsdepartementet 17. desember 2013, samt barneloven § 29 b tredje ledd.
Domstolens oppgaver følger av barneloven kapittel 4 a om rettergang i andre slektskapssaker enn farskapssaker, herunder saker om morskap.
NAV kan reise sak når dette er nødvendig for å oppfylle det offentliges ansvar for å klargjøre hvem som er barnets mor.
Barneloven og tilhørende forskrift må ses i sammenheng med og suppleres med reglene i forvaltningsloven.
Forvaltningslovens bestemmelser om saksforberedelse forutsetter at det skal fattes et vedtak i saken. De fleste saker om morskap behandles uten at man tar sikte på vedtak. Selv om det ikke er aktuelt å fatte vedtak, kommer forvaltningslovens bestemmelser til anvendelse så langt de passer.
I saker hvor det må fattes vedtak om henleggelse, skal dette skje i samsvar med reglene i forvaltningslovens kapittel 5. Vedtaket skal være skriftlig og avgjørelsen skal begrunnes. Partene skal underrettes om det vedtaket som er fattet, begrunnelsen for det, klageadgang, klagefrist og retten til å se sakens dokumenter.
NAV-kontoret har ikke avgjørelsesmyndighet i saker om morskap. NAV-kontoret skal bistå NAV Forvaltning når det er nødvendig med personlig fremmøte.
NAV Forvaltning har i henhold til barneloven myndighet til å
NAV Klageinstans er delegert myndighet til å behandle klager over vedtak fattet av NAV Forvaltning – her klage over vedtak om henleggelse av sak om morskap.
[Endret 5/15]
Når barnet er født i utlandet og senere er/skal registreres bosatt i Norge, vil NAV Forvaltning motta melding fra folkeregistermyndigheten dersom det ikke er kjent hvem som er barnets mor i henhold til barneloven § 2. Meldeplikten til NAV er begrenset til saker hvor en av barnets foreldre var bosatt i Norge da barnet ble født. Det vises til punkt 1.3 og 1.4.2 ovenfor.
Det er tatt utgangspunkt i at NAV mottar melding fra folkeregistermyndigheten. Selv om det ved beskrivelsen av saksbehandlingen er tatt utgangspunkt i dette, vil tilsvarende gjelde så langt det passer også i tilfeller hvor spørsmålet om å klargjøre morskap kommer opp i forbindelse med at et myndig barn begjærer at morskap skal klarlegges, jf. punkt 1.3 ovenfor. Saksbehandlingen fremgår i stor grad av forskrift om å klargjere morskap.
På samme måte som i saker om farskap, skal bestemte originaldokumenter oppbevares i papirarkiv i tillegg til innskanning i BISYS. I påvente av omskriving av rutinen for mottak av post/ «Originaldokumenter til farskapsarkiv», må NAV-kontoret oversende alle originaler og bekreftede kopier i saker om morskap til NAV Forvaltning Hordaland – Bergen. NAV Forvaltning må, i påvente av at nye rutiner innarbeides, ta ansvar for at originaldokumenter/bekreftede kopier ikke makuleres hvis de ved en feil har blitt sendt til skanning. Originaldokumenter/bekreftede kopier som ikke oversendes Skattedirektoratet/domstolen, jf. nedenfor skal, som i saker om farskap, oppbevares i farskapsarkivet etter at saken er ferdigbehandlet. Det samme gjelder dersom slike dokumenter returneres fra Skattedirektoratet/domstolen.
[Endret 5/15]
Det er i forskriften § 2 første ledd lagt til grunn at NAV i første omgang skal skrive til barnets far og pålegge han å gi opplysninger om identiteten til kvinnen som har født barnet og fremlegge eventuell dokumentasjon som viser at hun har født barnet. Det er selve fødselen som faktum, som er avgjørende for å plassere morskapet. Dersom han ikke allerede har dokumentasjon som viser hvem som har født barnet, bør han oppfordres til å innhente dette. Slik dokumentasjon vil for eksempel være dokumenter fra sykehus, avtale om surrogati, rettslige dokumenter om overføring av foreldreskap mm.
Det vil kunne forekomme saker hvor opplysninger om kvinnens identitet og eventuelt også dokumentasjon allerede foreligger i BISYS, f.eks. i tilfeller hvor NAV Internasjonalt har behandlet sak om anerkjennelse av utenlandsk farskap og hvor det er fremlagt opplysninger/dokumentasjon om kvinnen som har født barnet. Tilsvarende dersom NAV har vært involvert i forbindelse med fastsettelse av farskap etter norske regler. I slike tilfeller skal opplysningene om barnets mor og eventuell dokumentasjon forelegges barnets far til uttalelse.
Svaret fra barnets far med hans originale underskrift, samt eventuell original dokumentasjon/bekreftede kopier skal oppbevares i farskapsarkivet når saken er ferdigbehandlet, jf. punkt 4.
Barnets far skal gis en frist til å uttale seg. Dersom barnets far ikke gir opplysninger innen fristen, skal han innkalles til samtale, jf. forskriften § 2 andre ledd
[Endret 1/15]
NAV Forvaltning har ansvaret for å kalle inn barnets far til samtale. NAV-kontoret skal bistå forvaltningsenheten når det er nødvendig med personlig fremmøte.
Oppgaven som sendes NAV-kontoret skal tilpasses saken, slik NAV-kontoret kan forberede seg til samtalen med far. Det bør videre fremgå hva som forventes av NAV-kontoret i den aktuelle saken
4.1.2.1 Fremmøte på NAV-kontoret
[Endret 1/15]
FNs barnekonvensjon artikkel 7 fastslår at barn har rett til å kjenne sine foreldre. I forbindelse med endringer i barneloven med virkning fra 1. januar 2014 er det i forarbeidene lagt til grunn at NAV, på samme måte som i saker om farskap, skal orientere om viktigheten av at det klargjøres hvem som er barnets mor og oppfordre far til å navngi barnets mor.
Det er utarbeidet en «Samtaleveileder for sak om morskap/farskap på NAV-kontoret». Veilederen skal gi NAV-kontoret bakgrunnskunnskap før samtalen med far.
Barnets far skal spesielt informeres om at det er kvinnen som har født barnet som regnes som barnets mor etter norsk rett. Det vises til punkt 1.3 ovenfor.
NAV-kontoret skal videre informere om:
Videre skal han veiledes om rettsvirkningene av at det avklares hvem som er barnets mor og hvordan saken vil bli behandlet videre.
Fars forklaring skal nedtegnes på skjema NAV 55-00.16 «Opplysningsskjema til bruk i saker om morskap». Dersom far opplyser hvem som er barnets mor, men ikke kan dokumentere at hun har født barnet, må han gi opplysninger om hvordan NAV kan få bekreftet dette. Dette kan for eksempel være aktuell offentlig myndighet i utlandet eller sykehuset hvor barnet er født.
Barnets far og NAV-kontorets saksbehandler skal underskrive i felt 5.
Originalskjema skal sendes NAV Forvaltning sammen med eventuell dokumentasjon.
4.1.2.2 Barnets far møter ikke etter innkalling
Dersom barnets far ikke møter etter førstegangsinnkalling, sendes ytterligere innkalling. Ved annengangsinnkalling gjøres han kjent med at det offentlige har ansvar for å klargjøre hvem som er barnets mor og gis en orientering om hvordan saken vil bli behandlet videre.
[Endret 5/15]
Det vil kunne forekomme tilfeller hvor barnets far gir opplysninger om kvinnens identitet, men det foreligger ingen dokumentasjon som viser at det er hun som har født barnet.
Det offentliges plikt til å klargjøre morskap innebærer i tillegg til å klargjøre kvinnens identitet også en plikt til å avklare om hun har født barnet. Det må forutsettes at barnets far vil være i besittelse av eller kan innhente dokumenter som viser hvem som har født barnet. Det vises til punkt 4.1.1. Dersom han ikke kan det, men opplysninger gir en pekepinn på hvordan NAV kan få bekreftet dette, må dokumentasjon forsøkes innhentet.
Dersom kvinnen som er opplyst å være barnets mor er bosatt i utlandet, kan det være aktuelt å be norsk ambassade eller fagstasjon i mors hjemland om bistand. Det vises til punkt 4.1.2.2 nedenfor.
Eventuelle originaldokumenter/bekreftede kopier som mottas skal oppbevares i farskapsarkivet når saken er ferdigbehandlet, jf. punkt 4.
Dette vil være saker hvor barnets far har gitt opplysninger og det er fremlagt/innhentet dokumentasjon og også saker hvor NAV i forbindelse med farskap har opplysninger om hvem som har født barnet og det er (forsøkt) innhentet uttalelse fra barnets far, jf. 4.1.
[Endret 5/15]
Dersom det er opplyst hvem som er barnets mor og dette er dokumentert, skal kvinnen gis anledning til å uttale seg til dette. Hun skal på samme måte som barnets far gis opplysninger om barneloven regler om hvem som er barnets mor etter norsk rett og at det offentlige har ansvar for å klargjøre hvem som er barnets mor. Hun skal også orienteres om barnets rett til å kjenne sine foreldre, jf. FNs barnekonvensjon § 7, rettigheter og plikter som følger av morskap og om den videre saksgangen.
I de aller fleste saker hvor det er aktuelt å klargjøre morskap, vil barnets mor være bosatt i utlandet. Med mindre det fremstår som enkelt å kontakte mor direkte, kan NAV Forvaltning på samme måte som i saker om farskap, be aktuell norsk utenriksstasjon om bistand til å få innhentet uttalelse fra barnets mor. Henvendelsen til barnets mor, med fars forklaring og dokumentasjon sendes norsk ambassade eller fagstasjon i mors hjemland med anmodning om bistand til å innhente uttalelse, eventuelt via underliggende utenriksstasjoner/honorære konsuler. Dersom Norge ikke har utenriksstasjon i det aktuelle land, kan anmodningen sendes til ambassade/fagstasjon i det land som er sideakkreditert.
Oversikt over adresser til de norske utenriksstasjonene ligger på Utenriksdepartementets nettsider, www.regjeringen.no/nb/dep/ud/dep/org/utenriksstasjoner.
Den videre saksbehandlingen er ikke avhengig av kvinnens uttalelse. Barnets mor og eventuelt utenriksstasjonen må gjøres oppmerksom på dette og at saken vil bli behandlet videre på bakgrunn av de opplysninger som allerede foreligger dersom uttalelse ikke er mottatt innen en gitt frist. NAV Forvaltning må på bakgrunn av sakens art vurdere fristens lengde.
Uttalelsen fra kvinnen som er opplyst å være barnets mor med hennes originale underskrift, samt eventuell original dokumentasjon/bekreftede kopier skal oppbevares i farskapsarkivet når saken er ferdigbehandlet, jf. punkt 4.
Dersom det er opplyst og dokumentert hvem som har født barnet og NAV Forvaltning vurderer dette som tilstrekkelig til å klargjøre morskapet, skal de originale dokumentene oversendes folkeregistermyndigheten for registrering. Eget brev vedlagt dokumentene skal sendes Skattedirektoratet, Rettsavdelingen, PB 9200 Grønland, 0134 Oslo. Folkeregistermyndigheten vil på selvstendig grunnlag og i henhold til gjeldende regelverk ta stilling til om morskap kan registreres. Dokumentasjonen skal oversendes folkeregistermyndigheten selv om det ikke har lykkes å innhente morens uttalelse. Den skal også oversendes dersom moren har uttalt seg, med mindre uttalelsen innebærer at hun benekter å ha født barnet og gir en forklaring som bør utredes nærmere. At hun ikke ønsker eller mener at det er uriktig at hun blir registrert som barnets mor, er uten betydning. Dersom hun benekter å ha født barnet, må NAV Forvaltning på bakgrunn av begrunnelsen vurdere om det bør reises sak for domstolen for å få dom for morskapet, jf. punkt 4.4.1 nedenfor.
4.3.2.1 Etterarbeid
[Endret 5/15]
Dersom folkeregistermyndigheten ikke finner å kunne registrere morskap på bakgrunn av den foreliggende dokumentasjon, vil saken bli returnert til NAV. NAV Forvaltning må da vurdere om det bør reises sak for domstolen, jf. punkt 4.4.1 nedenfor eller om saken må henlegges, jf. punkt 4.5.1 nedenfor.
Originaldokumenter/bekreftede kopier som returneres til NAV, skal oppbevares i farskapsarkivet etter at saken er ferdigbehandlet, jf. punkt 4.
Dette omfatter saker hvor det foreligger opplysninger om kvinnes identitet, men
Dersom kvinnens identitet er kjent, skal opplysningen om at hun er opplyst å være mor til det aktuelle barnet sendes henne til uttalelse selv om det ikke foreligger klar dokumentasjon. Det vises til punkt 4.3.1. Dersom hun har aktuell dokumentasjon må hun oppfordres til å fremlegge denne.
Det vil også være saker hvor
I disse tilfellene kan det være aktuelt å forsøke å innhente ytterligere opplysninger/dokumentasjon.
NAV Forvaltning vil ellers ha valget mellom å reise sak for retten eller å henlegge saken.
NAV Forvaltning bør reise sak for retten i alle tilfeller hvor kvinnens identitet er kjent, og det foreligger opplysninger eller noe dokumentasjon som tilsier at det er hun som har født barnet. Retten vil være egnet til bevisdømming og ha kompetanse til å avsi dom for morskap eller dom for at kvinnen ikke er barnets mor i henhold til norsk rett.
4.4.1.1 Etterarbeid
[Endret 5/15]
Når det er avsagt dom i en sak om morskap, vil NAV Forvaltning motta saken i retur sammen med en kopi av dommen. Partene vil ha fått melding direkte fra domstolene.
Dommen er endelig rettskraftig så snart ankefristen er utløpt. Fristen for anke er en måned i henhold til tvisteloven § 29-5.
NAV Forvaltning må la saken ligge i bero til ankefristen er løpt ut.
Når ankefristen er utløpt uten at melding om anke er mottatt, bør NAV Forvaltning få bekreftet av tingretten at dommen ikke er påanket.
Dersom det er avsagt dom for at den aktuelle kvinnen er barnets mor, skal folkeregistermyndigheten (Skattedirektoratet, jf. punkt 4.3.2) orienteres om dette.
Dersom det er avsagt dom for at den aktuelle kvinnen ikke er barnets mor, må saken henlegges. Det vises til punkt 4.5.1 nedenfor.
Eventuelle originaldokumenter/bekreftede kopier som returneres til NAV, skal oppbevares i farskapsarkivet etter at saken er ferdigbehandlet, jf. punkt 4.
Henleggelse av en sak hvor det er opplyst hvem som er barnets mor, vil bare være aktuelt dersom de foreliggende opplysningene ikke er tilstrekkelig til å fylle vilkårene til stevning i tvisteloven § 9-2. Det vises til punkt 4.5.1 nedenfor.
Dette omfatter saker hvor
Dersom identiteten til kvinnen som har født barnet er ukjent eller dersom opplysningene ikke er tilstrekkelig til å fylle vilkårene til stevning i tvisteloven § 9-2, må saken henlegges. Det samme gjelder dersom det er avsagt dom for at den aktuelle kvinnen ikke er barnets mor og det ikke foreligger noen opplysninger om hvem som da kan være moren. NAV Forvaltning fatter vedtak om henleggelse tilsvarende som i saker om farskap. Det bør fremgå av vedtaket at saken kan tas opp igjen dersom det fremkommer nye opplysninger om hvem som er barnets mor.
4.5.1.1 Etterarbeid
[Endret 5/15]
Folkeregistermyndigheten (Skattedirektoratet, jf. punkt 4.3.2) skal underrettes i eget brev om at saken er henlagt. Kopi av vedtaket vedlegges. Barnets far orienteres ved en kopi.
Originaldokumenter/bekreftede kopier som returneres til NAV, skal oppbevares i farskapsarkivet etter at saken er ferdigbehandlet, jf. punkt 4.