Utarbeidet av Rikstrygdeverket, Pensjonskontoret
Endret 24.02.2010 av NAV Drift og utvikling, Pensjon og ytelser, jf. overskriften:
§ 17-8 Fjerde ledd - Ytelser som likestilles med arbeidsinntekt
Paragrafen gir anvisning på en inntektsprøving av overgangsstønad/pensjon til gjenlevende. Det knytter seg en rekke spørsmål til begrepet forventet arbeidsinntekt og til fastsettingen av slik inntekt. Det er slike spørsmål vi kommenterer her.
[Endret 2/98, 8/99]
Inntekt som av ligningsmyndighetene anses som pensjonsgivende inntekt (se § 3-15 ) vil vanligvis måtte anses som arbeidsinntekt i forhold til folketrygdlovens § 17-8 . Inntekten skal være knyttet til den gjenlevendes arbeidsinnsats. Rene kapitalinntekter som f.eks. renter medregnes ikke, og heller ikke pensjonsinntekt, underholdsbidrag, stønad etter lov om sosiale tjenester og stønad i ventetid på arbeid etter forskrift hjemlet i folketrygdloven kapittel 4.
Fra 1. januar 1997 skal pensjonsgivende inntekt som er etterslep fra avsluttet virksomhet ikke tas med ved beregning av forventet arbeidsinntekt. Som eksempler kan nevnes feriepenger og inntekter for aktive aksjonærer som har sluttet å være aktive. Det vises til kommentaren til § 19-6 andre ledd.
Ikke bare kontantinntekter, men også naturalytelser kan omfattes av begrepet arbeidsinntekt. Dette gjelder når naturalytelsene er et resultat av arbeidsinnsats. Verdiansettelsen av naturalytelser (som f.eks. kost og losji), gjøres i samsvar med de satser som er fastsatt av Riksskattestyret.
Enhver inntekt som fremstår som vederlag for arbeid skal medregnes ved fastsetting av forventet arbeidsinntekt. Dette inkluderer også vederlag i form av tantieme, provisjon, honorar, royalties, godtgjørelse for deltakelse i styre, utvalg, representantskap eller råd o.l.
Leieinntekter skal også regnes som arbeidsinntekt når utleievirksomheten har et omfang som gjør at den må anses som næringsvirksomhet, f.eks. utleie av kontor/lager/industrilokaler. Slik inntekt blir som regel også regnet som pensjonsgivende inntekt etter § 3-15 . Derimot regnes ikke inntekt av bortforpaktning eller bortleie av fast eiendom eller av rettigheter til slik eiendom som pensjonsgivende inntekt, og slik inntekt skal heller ikke medregnes ved fastsetting av forventet arbeidsinntekt.
Grunnlaget for vurderingen skal være fremtidsrettet. Spørsmålet er altså hvilken arbeidsinntekt den gjenlevende har eller med rimelighet må ventes å kunne skaffe seg fremover (fremtidig inntekt).
Er den gjenlevende i fullt arbeid og har arbeidsinntekt, er det den faktiske arbeidsinntekten som skal fastsettes som forventet arbeidsinntekt (F).
Dersom den gjenlevende ikke er i arbeid når ektefellen/partneren/samboeren dør, forventes det at den gjenlevende utnytter den arbeidsevnen hun/han har og de arbeidsmuligheter som finnes. Det gis imidlertid en rimelig omstillingstid etter dødsfallet hvor forventet arbeidsinntekt kan være 0.
Hvis den gjenlevende ikke benytter sin arbeidsevne fullt ut, eller vegrer seg mot å begynne i arbeid, skal det vurderes å fastsette en forventet fremtidig inntekt som er høyere enn den vedkommende faktisk har. Slik fastsetting skjer i tilfelle på grunnlag av den arbeidsinntekten den gjenlevende ville ha hatt dersom hun/han hadde benyttet sine arbeidsmuligheter. Med andre ord blir vurderingsgrunnlaget hypotetisk og vi snakker om en fastsetting av hypotetisk forventet arbeidsinntekt. Dette kommenteres nærmere under kommentarene til “fastsetting av forventet inntekt” nedenfor.
[Endret 10/02]
[Endret 10/02]
Ved fastsetting av fremtidig forventet inntekt (F) skal det legges vekt på de personlige forutsetningene den gjenlevende har til å være i arbeid eller til å kunne komme i arbeid. Det skal også vurderes om det vil bedre den gjenlevendes arbeidsmuligheter å flytte til andre steder for å få arbeid. Det blir i denne sammenhengen viktig å motivere den gjenlevende for arbeidslivet. § 17-8 ble endret med virkning fra 1. januar 2001 slik at et nytt andre ledd ble tilføyd. Tilføyelsen innebærer at bestemmelsene i første ledd andre og tredje punktum i utgangspunktet anvendes når den gjenlevende er over 55 år. Se for øvrig kommentarene til § 17-8 andre ledd om gjenlevende under 55 år.
Fastsetting av F for lønnsmottakere vil som oftest være enkelt. Den gjenlevende må legge frem bekreftede lønnsopplysninger fra arbeidsgiveren. Opplysningene om lønn danner grunnlag for fastsetting av F. Ved fastsetting av F må vi imidlertid være oppmerksomme på variable tillegg som f.eks. overtidsgodtgjørelse. Har den gjenlevende regelmessig ekstra arbeid som gir inntekter i tillegg til den faste lønnen, må denne inntekten også medregnes når F fastsettes. Var den gjenlevende i tilsvarende arbeidsforhold i årene før tidspunktet for fastsetting av F, vil også opplysninger om inntekt i tidligere år kunne gi veiledning for fastsettingen.
Når en arbeidstaker har redusert arbeidstid, må det ved fastsettingen av F vurderes om det er rimelig å vente at vedkommende kan utvide sitt arbeidsforhold. Dersom det er rimelig å forvente at den gjenlevende skaffer seg arbeidsinntekt utover de inntekter vedkommende allerede har, men vegrer seg mot å utvide arbeidstiden, skal det vurderes fastsetting av “hypotetisk forventet arbeidsinntekt”. Jf. kommentarene om “hypotetisk arbeidsinntekt” nedenfor.
[Endret 2/98, 10/02]
Forventet arbeidsinntekt fastsettes som hovedregel lik den pensjonsgivende inntekt den selvstendig næringsdrivende har. Dette gjelder også pensjonsgivende inntekt på grunnlag av eierforhold i aksjeselskap.
Det vil sjelden være mulig å få et helt nøyaktig bilde av den reelle inntekten av selvstendig næringsvirksomhet. Fastsettingen må ofte bli ganske skjønnsmessig, og det må i utstrakt grad bygges på opplysninger om hva virksomheten har kastet av seg i tidligere år. Det bør tas utgangspunkt i de siste tre års næringsoppgaver. Viser disse store variasjoner fra år til år, må årsakene til dette klarlegges. Er det samsvar mellom oppgavene, legges disse til grunn for fastsettingen av forventet arbeidsinntekt. Det må tas hensyn til fradrag i pensjonsgivende inntekt for tidligere års underskudd i næring.
I tilfeller hvor gjenlevende fortsetter avdødes eller felles næringsvirksomhet, må fastsettingen av forventet arbeidsinntekt vurderes nærmere. Det må da klarlegges hvordan gjenlevende har tenkt å drive virksomheten fremover. Kanskje må det ansettes leiet hjelp for å erstatte avdødes arbeidsinnsats. Kanskje vil det være aktuelt å redusere eller å legge om driften. Her må det legges vekt på den trygdedes egen vurdering av fremtidig driftsresultat, med senere revurdering når den fortsatte driften og resultatene av denne skal vurderes av ligningsmyndighetene.
Også i tilfeller hvor den gjenlevende drev egen næringsvirksomhet før ektefellens/partnerens/samboerens død og uten avdødes deltakelse, må det vurderes om dødsfallet kan antas å ville virke inn på det fortsatte driftsopplegget. Forholdet kan f.eks. være at hensynet til omsorg for barn gjør det nødvendig med nedtrapping av driften.
I enkelte tilfeller overdrar gjenlevende sin næringsvirksomhet til barn eller andre. Dette kan bero på at den gjenlevende ikke makter å fortsette driften alene, kanskje på grunn av faglig inkompetanse, høy alder, helsesituasjon m.v. Som hovedregel bør slike overdragelser godtas i den forstand at de legges til grunn ved fastsettingen av forventet ervervsinntekt. Hvis gjenlevende derimot overdrar næringsvirksomheten uten rimelig grunn, og dermed fratar seg selv muligheten til å forsørge seg selv ved eget arbeid, kan det bli aktuelt å fastsette en hypotetisk forventet arbeidsinntekt, se kommentarene om dette.
Har gjenlevende inntekt av eget jordbruk eller skogbruk, vil det være helt nødvendig å vurdere spørsmålet om avdødes bortgang vil virke inn på driftsopplegget og driftsresultatet. Særlig store utslag vil dødsfallet kunne få dersom avdøde i det vesentlige har drevet bruket alene. Skogbruksinntekt er gjenstand for gjennomsnittsligning. Som utgangspunkt legges gjennomsnittsligningen til grunn for fastsettingen av F. Foreligger det opplysninger som tyder på at inntekten av skogen vesentlig vil fravike den gjennomsnittlige ligningen, f.eks. at det over ett eller flere år ikke skal hugges i skogen, kan dette legges til grunn. For å få sikrere holdepunkter for skjønnet, vil det ofte være hensiktsmessig å innhente uttalelse fra herredsagronom, herredsskogmester o.l.
Dersom den gjenlevende har lav pensjonsgivende inntekt, f.eks. på grunn av de gunstige reglene som gjelder for selvstendig næringsdrivende i forhold til uttak av inntekt fra egen bedrift, må det vurderes hvorvidt inntekten kan forventes å være høyere slik at det fastsettes en hypotetisk F, se kommentarene nedenfor.
Når den gjenlevende har inntekt både av selvstendig næringsvirksomhet og av lønnet arbeid i tjenesteforhold, skal de samlede inntektene legges til grunn for fastsettingen av forventet arbeidsinntekt. Det skal imidlertid ikke gjøres fradrag i lønnsinntekten for eventuelt underskudd i næring.
Er det rimelig å vente at den gjenlevende skaffer seg arbeidsinntekt utover den inntekten vedkommende faktisk har, eller ønsker å skaffe seg, kan det bli aktuelt å fastsette hypotetisk forventet arbeidsinntekt (hypotetisk F). Den hypotetiske F skal tilsvare den arbeidsinntekten det med rimelighet kan forventes at den gjenlevende kan skaffe seg.
Det må imidlertid tas individuelle hensyn når hypotetisk F skal fastsettes. Det må legges til grunn de forutsetninger den enkelte har for å være i arbeid eller for å kunne få arbeid. Dersom vedkommende faktisk er i arbeid, men etter eget valg har liten eller ingen inntekt av dette arbeidet, bør F fastsettes til den inntekt slikt arbeid vanligvis gir.
Det er en rekke momenter som må tas i betraktning når det vurderes å fastsette hypotetisk F:
I den første tiden etter dødsfallet er det ikke aktuelt å fastsette hypotetisk F. Vi må ta hensyn til at gjenlevende er kommet i en ny livssituasjon og befinner seg i en omstillingstid. Det er derfor ikke aktuelt å fastsette hypotetisk F med virkning fra et tidspunkt som ligger mindre enn 12 måneder etter dødsfallstidspunktet.
[Endret 10/02]
Som hovedregel aksepteres en alder på 55 år eller mer som grunn for ikke å ta arbeid, når den gjenlevende har vært hjemmeværende i en årrekke når dødsfallet skjer. Det stiller seg annerledes dersom vedkommende var i inntektsgivende arbeid ved dødsfallet - eller nær opp til dette tidspunktet - og har muligheter for å gjenoppta dette eller liknende arbeid. Det gis imidlertid en rimelig omstillingstid etter dødsfallet hvor forventet arbeidsinntekt kan være 0. Se også kommentarene til andre ledd om gjenlevende under 55 år.
[Endret 8/99]
Dersom gjenlevende ektefelle har den daglige omsorgen for barn under tre år, skal det ikke fastsettes hypotetisk F. Barn omfatter også egne barn med en annen enn avdøde.
Dette innebærer en praksisendring i forhold til tidligere da det ikke ble fastsatt hypotetisk F for gjenlevende ektefelle med daglig omsorg for barn som ikke hadde fullført tredje skoleår. Denne endringen skal gjelde for tilfeller der dødsfallet inntreffer etter 1. september 1999.
Også i tilfeller hvor barnet er eldre enn tre år, kan omsorgs-/tilsynsbehov medføre at det ikke skal fastsettes hypotetisk F. Dette gjelder dersom barnet har spesielle omsorgs-/tilsynsbehov, slik at det kan være vanskelig å kombinere yrkesarbeid med nødvendig omsorg. Det skal heller ikke fastsettes hypotetisk F når det aktuelle arbeidstilbudet er lite forenlig med nødvendig omsorg for barn, ved manglende barnetilsynsordning og lignende.
Fortsatt skal det ikke fastsettes hypotetisk forventet inntekt i en omstillingsperiode på ett år etter dødsfallet, selv om det yngste barnet har fylt tre år på tidspunktet for dødsfallet.
Dersom det er andre årsaker enn omsorgen for barn som gjør at forsørgeren ikke kan forsørge seg selv, gjelder de samme retningslinjer som for gjenlevende som ikke har omsorg for barn.
Se for øvrig rundskrivet til § 15-8 for ytterligere kommentarer.
Dersom gjenlevende slutter i arbeid på grunn av omsorgsarbeid, f.eks. for å ta seg av gamle foreldre eller andre nærstående, vil dette kunne aksepteres som grunn for ikke å fastsette hypotetisk F. Det må da foreligge bekreftelse på at det er nødvendig med pleie og tilsyn i vesentlig grad. Det må imidlertid undersøkes og avklares om gjenlevende kan kombinere omsorgsarbeidet med yrkesarbeid på deltid. Det kan være aktuelt å anse omsorgsarbeidet som “ubetalt arbeid” og fastsette hypotetisk F på dette grunnlag, se avsnittet nedenfor under overskrift “har ubetalt arbeid”.
Uregelmessig arbeidstid og/eller svært lang reisetid til og fra arbeidet vil, sammen med omstendighetene for øvrig, kunne medføre at det ikke fastsettes hypotetisk F, spesielt dersom vedkommende har barn i skolepliktig alder. Dette er også aktuelt i sammenheng med gjenlevendes alder, se ovenfor.
Gjenlevende som har de nødvendige forutsetningene for å få inntektsgivende arbeid, kan vegre seg mot å ta tilbudt arbeid fordi det dreier seg om særlig tungt og fysisk krevende arbeid. I slike tilfeller bør det legges avgjørende vekt på vedkommendes alder og helsetilstand.
Forbigående eller varig sykdom/uførhet vil kunne være akseptabel grunn for ikke å ta arbeid. Det må da foreligge uttalelse fra lege om helsetilstanden og om i hvilken grad helsetilstanden påvirker vedkommendes muligheter til å være i arbeid, eventuelt søke arbeid.
At den gjenlevende er under utdanning må normalt aksepteres som grunn for ikke å ta arbeid. Unntak er aktuelt dersom vedkommende må anses å være i stand til å forsørge seg selv med den utdanningen hun/han allerede har. Videre vil det måtte overveies å fastsette hypotetisk F dersom utdanningsopplegget er klart urealistisk eller når det er lite sannsynlig at utdanningen vil bedre den gjenlevendes arbeidsmuligheter.
Forutsetningen for å fastsette en hypotetisk F er at arbeidsmulighetene er et reelt tilbud til den gjenlevende i den forstand at vedkommende har de nødvendige individuelle forutsetningene for å utføre arbeidet. Det vil si at vedkommende har den nødvendige utdanning og praksis som det aktuelle arbeidet fordrer. Hvis den gjenlevende har et konkret tilbud om arbeid, som vedkommende er kvalifisert for, og velger å la være å benytte seg av dette arbeidstilbudet, skal det fastsettes en hypotetisk F tilsvarende den inntekt det tilbudte arbeid hadde gitt.
Kan ikke den gjenlevende skaffes arbeid uten å flytte fra sitt hjemsted, må dette som regel aksepteres som grunn for ikke å ta arbeid. Når den gjenlevende er ung og barnløs og det synes urimelig at vedkommende ikke bruker arbeidsmulighetene utenfor hjemstedet, kan det imidlertid være rimelig å fastsette F som om de reelle arbeidsmulighetene utenfor hjemstedet ble utnyttet. Fastsetting av hypotetisk F er også aktuelt hvis vedkommende har forutgående og langvarig yrkesaktivitet og/eller god utdanning.
En liberal praksis i saker der inntektsgivende arbeid forutsetter flytting, skal kombineres med aktiv oppfølging med sikte på å motivere til å ta arbeid også i saker hvor dette må medføre at vedkommende flytter. Den gjenlevende skal kontakte arbeidsformidlingen og melde seg som arbeidssøker. Det ventes også at vedkommende tar nødvendig utdanning for å bedre sine muligheter dersom de individuelle forutsetningene er tilstede for å ta utdanning. Vi viser også til muligheten for å få utdanningsstønad, jf. § 17-9 .
Dette kan ikke uten videre aksepteres som grunn for ikke å fastsette hypotetisk F, men må sammenholdes med forholdene for øvrig. Dvs. at det må foretas en vurdering av de reelle mulighetene vedkommende har til å få inntektsgivende arbeid og sammenholde dette med de eventuelle reelle årsaker til at vedkommende ikke er i slikt arbeid.
Dette kan ikke aksepteres, selv om skattetrekk, avgifter, reiseutgifter m.v. fører til at den samlede disponible inntekten ikke blir vesentlig høyere enn uredusert pensjon. Hypotetisk F må fastsettes.
Det kan forekomme at den gjenlevende hevder at hun/han har nok med hjem, foreningsliv, tillitsverv o.l. og derfor ikke ønsker å ta inntektsgivende arbeid, selv om vedkommende har mulighet til å få slikt arbeid. Dette kan ikke aksepteres og hypotetisk F må fastsettes.
At den gjenlevende arbeider for andre uten å motta betaling for dette, er i prinsippet ikke til hinder for å medregne verdien av arbeidet ved fastsetting av F. Arbeidets art vil imidlertid være av betydning i denne sammenheng. Det må foreligge arbeidsinnsats av et visst omfang dersom det skal bli aktuelt å redusere overgangsstønaden/pensjonen. Slik kan det f.eks. forholde seg når den gjenlevende regelmessig passer sine barnebarn mens foreldrene er i arbeid (selv om det opplyses at det ikke mottas betaling for arbeidet). F må da fastsettes til det som er vanlig betaling for slikt arbeid, antall barn, den tiden som går med og arbeidets omfang for øvrig.
Det samme gjelder når den gjenlevende utfører husarbeid for en annen voksen person og dennes barn. Flytter den gjenlevende inn i samme husstand, må det tas hensyn til verdien av kost og/eller losji. Det må imidlertid foretas en konkret vurdering av arbeidets omfang. Dersom samboerens behov for bistand er så omfattende at vedkommende ellers ville måtte knytte til seg leid hjelp, vil den normale lønnen for slikt arbeid være grunnlag for en hypotetisk F. Slik vil det f.eks. kunne stille seg dersom samboeren har egne mindreårige barn. F skal da fastsettes i samsvar med verdien av det arbeidet som faktisk utføres, forutsatt at den som arbeidet utføres for har økonomisk evne til å yte vederlag på slikt nivå. At den gjenlevende bor sammen med en annen voksen person, er ikke i seg selv tilstrekkelig grunnlag til å fastsette en hypotetisk F. Vurderingen må alltid være basert på de muligheter den gjenlevende faktisk har for å få inntektsgivende arbeid og de forhold som er nevnt foran.
For å sette F høyere enn svarende til verdien av det arbeidet som faktisk utføres, må det være rimelig å vente at den gjenlevende tar annet betalt arbeid. At den gjenlevende foretrekker det ubetalte arbeidet, er i seg selv ikke noen akseptabel grunn for ikke å ta arbeid.
Når en selvstendig næringsdrivende over flere år har 0 eller tilnærmet 0 i netto næringsinntekt og arbeider gratis for bedriften for å bedre virksomhetens økonomi e.l., må det vurderes om det arbeid den gjenlevende faktisk utfører burde vært avlønnet, slik at det er grunnlag for å fastsette en hypotetisk F. Slik F kan da settes tilsvarende en alminnelig lønn for arbeidet. Dersom vedkommende i stedet for lønn tar ut et vesentlig kontantbeløp til privat forbruk, kan F alternativt fastsettes tilsvarende det faktiske kontantuttaket.
At vedkommende slutter frivillig i arbeid uten å ha sikret seg nytt arbeid - f.eks. flytter til samboer e.l. i annen kommune - kan ikke uten videre godtas. Heller ikke om vedkommende slutter i godt betalt arbeid for å begynne i annet usikkert og/eller dårligere betalt arbeid uten rimelig grunn.
Det aksepteres ikke at vedkommende lar være å melde seg som arbeidssøker dersom trygdekontoret i samarbeid med arbeidskontoret finner at det foreligger muligheter for passende arbeid.
Dersom vedkommende står som arbeidssøker, men avslår tilbud om passende arbeid uten å kunne oppgi rimelig grunn, skal det fastsettes hypotetisk F i samsvar med den inntekten det tilbudte arbeid ville ha gitt.
I tilfeller hvor gjenlevende overtar f.eks. gårdsbruk eller annen bedrift og er kvalifisert til å drive virksomheten videre, men foretrekker å overdra den til barn eller andre, skal den inntekten den selvstendige næringsvirksomheten ville ha gitt fastsettes som hypotetisk F.
[Tilføyd 10/02]
Fra 1. januar 2002 blir reglene for fastsettelse av forventet inntekt skjerpet og det ble tilføyd et nytt andre ledd i § 17-8. Formålet med regelendringen er å motivere til økt selvforsørging blant gjenlevendepensjonister.
Dette gjøres ved at en i loven legger til grunn at en gjenlevende ektefelle under 55 år forventes å skaffe seg en arbeidsinntekt på to ganger folketrygdens grunnbeløp hvis vedkommende ikke har en rimelig grunn til ikke å kunne være i arbeid. Det forutsettes at en gjenlevende som ikke er i arbeid ved dødsfallet, får en rimelig omstillingstid (se rundskrivet til § 17-8).
Hovedregelen skal nå være at pensjon for gjenlevende ektefeller under 55 år skal reduseres ut fra en inntekt som minst tilsvarer to ganger grunnbeløpet.
Endringen i § 17-8 innebærer således automatisk reduserte ytelser. Det innføres med dette et eksplisitt krav til forventet inntekt.
Det kan imidlertid tas individuelle hensyn, slik at det kan gjøres unntak fra denne hovedregelen. Forutsetningen for å gjøre unntak er at den gjenlevende har en rimelig grunn til å ha en lavere inntekt. For at det skal fastsettes en lavere forventet inntekt enn to ganger folketrygdens grunnbeløp, skal det gis en særskilt begrunnelse. Dette innebærer at gjenlevende som av ulike grunner ikke kan forventets å ha en arbeidsinntekt lik to ganger grunnbeløpet, fortsatt vil kunne motta en full gjenlevendeytelse (se punktet nedenfor).
[Tilføyd 10/02]
Hovedregelen for personer under 55 år er at det skal fastsettes en forventet inntekt, enten på grunnlag av faktisk arbeidsinntekt, eller på grunnlag av en forventet hypotetisk inntekt på minimum to ganger grunnbeløpet.
Ved vurderingen av om hovedregelen kan fravikes skal man ta hensyn til den gjenlevendes situasjon. Det vil si at det, som etter første ledd, skal legges vekt på alder, evner, utdanning, yrkeserfaring, arbeidsmuligheter, arbeidets art og omfang, helse, omsorg og pleie av nærstående. Personer som har mulighet til arbeid, men som velger å avstå skal derimot, som regelen er i dag, få fradrag i pensjonen.
[Tilføyd 10/02]
Det skal gjøres unntak for gjenlevende som ville fylle vilkårene for overgangsstønad etter § 17-6 .
[Tilføyd 10/02]
Lovendringen trer i kraft fra 1. januar 2002. Lovendringen skal gjelde for både nye og løpende pensjonstilfeller. Det er imidlertid gitt en overgangsperiode på opptil ett år for de løpende pensjonstilfellene, slik at pensjonsmottakere som blir berørt av regelendringen får en rimelig tid til å innrette seg. Rikstrygdeverket vil informere de som allerede mottar pensjon om endringen i regelverket i løpet av første kvartal 2002.
F fastsettes tilsvarende arbeidsinntekten på årsbasis, dvs. forventet arbeidsinntekt pr. måned x 12. Beløpet avrundes ned til nærmeste hele tusen kroner pr. år.
[Endret 10/02]
Dersom inntekten er lavere enn halvparten av folketrygdens grunnbeløp (se § 1-4 ), skal det ikke gjøres fradrag i pensjonen/overgangsstønaden, og F settes lik 0. Med Grunn beløp = 54.170 kroner, blir minstegrensen for fastsetting av F som skal føre til reduksjon av pensjon/overgangsstønad 27.000 kroner, jf. avrundingsregelen ovenfor.
[Endret 10/02]
Når arbeidsinntekten er høyere enn halvparten av grunnbeløpet på årsbasis, skal pensjon/overgangsstønad reduseres med 40 prosent av den overskytende inntekten.
[Endret 08/02, 9/08]
Forventet arbeidsinntekt (F) = 170 400 kroner på årsbasis (månedsinnt. x 12)
Grunnpensjon pr. måned= |
70 256 : 12 = |
5 855 kroner |
Tilleggspensjon pr. måned= |
|
3 870 kroner |
Særtillegg pr. måned= |
|
1 633 kroner |
Brutto pensjon/overgangsstønad pr. måned = |
11 358 kroner |
Forventet arbeidsinntekt (F) = |
170 400 kroner |
- fribeløp 1/2 G = |
35 128 kroner |
Overskytende inntekt 135 272 x 0,40) / 12= |
4 509 kroner |
Netto pensjon/overgangsstønad pr. måned |
6 849 kroner |
Fradraget fordeles slik :
Grunnpensjon: Kr. 5 855 x 4 509 / 11 358= |
2 324 kroner |
Tilleggspensjon: Kr. 3 870 x 4 509 / 11 358 = |
1 536 kroner |
Til sammen |
3 860 kroner |
Fradrag i særtillegget: Kr. 4 509 — 3 860 = |
649 kroner |
Beløp til utbetaling: |
|
Grunnpensjon: Kr. 5 855 — 2 324= |
3 531 kroner |
Tilleggspensjon: Kr. 3 870 — 1 536 = |
2 334 kroner |
Særtillegg: Kr. 1 633 — 649= |
984 kroner |
Til sammen: |
6 849 kroner |
Endring av tidligere fastsatt f
Når grunnbeløpet blir endret, skjer det en automatisk forhøyelse av F, tilsvarende den prosentvise forhøyelsen av grunnbeløpet. Den omregnede F blir automatisk avrundet ned til nærmeste 100 kroner.
En F som ikke endres manuelt, vil på denne måten følge den generelle inntektsutviklingen i den grad grunnbeløpet gjør det.
Når en gjenlevende som mottar uredusert pensjon/overgangsstønad (dvs. har F = 0) begynner i arbeid, skal ytelsen reduseres dersom inntekten tilsvarer en årsinntekt over halvparten av grunnbeløpet. Ny F fastsettes med virkning fra og med måneden etter at vedkommende begynte i arbeid, jf. § 22-12 fjerde ledd.
F settes lik månedsinntekten x 12, selv om vedkommende skal arbeide i et kortere tidsrom enn 12 måneder. Når arbeidsforholdet opphører og gjenlevende blir uten arbeidsinntekt, settes F ned til 0 fra og med den måneden arbeidsforholdet tar slutt, forutsatt at det ikke kan være aktuelt å fastsette en hypotetisk F, jf. kommentaren foran om dette.
Dersom den gjenlevende etter utløpet av en 12 måneders-periode fra siste fradragsgivende F-fastsetting ikke har tjent over halvparten av grunnbeløpet sammenlagt, og det ikke er grunnlag for fastsetting av hypotetisk F, skal det fradraget som er gjort i denne 12 måneders-perioden etterbetales.
[Endret 2/98]
I tilfeller der det allerede er fastsatt en F høyere enn fribeløpet (1/2 G), skal F settes opp dersom den nye arbeidsinntekten er minst 10 prosent høyere enn den tidligere fastsatte F etter en eventuell forhøyelse ved endring i grunnbeløpet, se avsnittet ovenfor om dette. Dette anses som en “vesentlig endring”, jf. § 21-6 første ledd andre punktum. Endring som utgjør mindre enn 10 %, regnes ikke som “vesentlig endring” og gir ikke grunnlag for endring av F.
1. Ytelsen løper med fradrag for F = 100.000 kroner. Den gjenlevende får et lønnstillegg på 9.500 kroner og tjener etter dette 109.500 kroner pr. år. Lønnstillegget er mindre enn 10 prosent av F og fører ikke til ny F-fastsetting.
2. Ytelsen løper med fradrag for F som etter siste grunnbeløpsendring utgjør 93.400 kroner pr. år. Den gjenlevende får et lønnstillegg og tjener etter dette 102.900 kroner pr. år. Lønnstillegget fører til at differansen mellom aktuell arbeidsinntekt og F utgjør 10,17 % av gjeldende F, og ny F skal fastsettes tilsvarende aktuell, samlet årsinntekt avrundet ned til nærmeste hele 1000 kroner, dvs. F = 102.000 kroner med virkning fra måneden etter lønnsforhøyelsen.
F skal settes ned når den nye arbeidsinntekten er minst 10 prosent lavere enn
den tidligere fastsatte F. Endring som utgjør mindre enn 10 % av fastsatt F, regnes ikke som “vesentlig endring” og gir ikke grunnlag for endring av F.
Er den nye arbeidsinntekten minst 10 prosent lavere enn tidligere fastsatt F, og det ikke foreligger grunnlag for å opprettholde tidligere fastsatt F på hypotetisk grunnlag (se kommentaren om dette), skal ny, lavere F fastsettes med virkning fra og med måneden da inntekten ble redusert, jf. § 22-12 tredje ledd.
Gjenlevende har en lønnsinntekt på 102.900 kroner pr. år og en F = 101.700 kroner. På grunn av helsemessige forhold vil vedkommende ikke lenger arbeide overtid og går dermed ned 12.500 kroner i lønn pr. år. Denne reduksjonen er større enn 10 % av fastsatt F, og ny F fastsettes tilsvarende den nye arbeidsinntekten på 90.400 kroner pr. år, dvs. F = 90.000 kroner med virkning fra den måneden lønnsreduksjonen trådte i kraft.
Dersom den gjenlevende slutter i inntektsgivende arbeid og det ikke er rimelig grunn til å fastsette hypotetisk forventet arbeidsinntekt (se kommentaren om dette), settes F = 0 fra og med måneden da arbeidsforholdet opphører, forutsatt at vedkommende ikke mottar andre trygdeytelser som nevnt i § 17-8 tredje ledd som kompensasjon for inntektsbortfallet.
Når den gjenlevende, uten å avslutte sitt arbeidsengasjement, får en avbruddsperiode uten arbeidsinntekt, kan det være aktuelt å endre F til 0 i denne perioden dersom
• det ikke gis andre trygdeytelser som kompensasjon for inntektsbortfallet (jf. § 17-8 tredje ledd),
• det er en rimelig grunn til avbruddet (jf. reglene om hypotetisk F), og
• avbruddsperioden ikke er helt kortvarig og får en vesentlig betydning for inntektsnivået sett over en 12 måneders periode. Som hovedregel vil dette si at avbruddet må strekke seg over minst 5 uker.
Er avbruddsårsaken utdanning, vil det som hovedregel være grunnlag for å sette F lik 0 fra og med den måneden utdanningen tar til, med mindre den gjenlevende har permisjon med lønn, lærlingelønn e.l. Dette gjelder også når utdanningsstønad ikke gis.
Annerledes blir det dersom den gjenlevende må anses å være i stand til å forsørge seg selv med den utdanning/yrkeserfaring vedkommende allerede har. Da vil det være aktuelt å opprettholde den tidligere fastsatte F i utdanningsperioden. Det må imidlertid tas hensyn til at omsorgen for barn ofte lettere kan kombineres med utdanning enn med fast arbeid. Det må også tas i betraktning om utdanningen vil bidra til en vesentlig forbedring av trygdedes fremtidige arbeids- og inntektsmuligheter.
Opprettholdes tidligere fastsatt F i utdanningsperioden, er grunnlaget for opprettholdelsen hypotetisk.
Fastsatt F fastholdes under streik. Streikende får skattefritt streikebidrag, og det er for øvrig ingen grunn til at gjenlevende skal gis noen særfordeler i en streikesituasjon.
Fortsetter imidlertid streiken i så lang tid at det på årsbasis vil medføre en vesentlig nedgang (mer enn 10 %) i inntekten, kan F omregnes med virkning fra den måneden streiken begynte og settes lik den samlede inntekt som kan forventes i 12 måneder fremover. Det vil da være aktuelt å ta F opp til ny vurdering når det er gått 12 måneder.
Dersom den gjenlevende blir innsatt i fengsel og derfor mister sin arbeidsinntekt, skal F endres dersom inntektstapet blir så stort at det på årsbasis medfører en vesentlig nedgang (mer enn 10 %) i inntekten. F fastsettes på samme måte som ved streik.
Mottar gjenlevende samordningspliktig tjenestepensjon, skal overgangsstønad/pensjon etter folketrygdlovens kapittel 17 reduseres på grunnlag av F på vanlig måte. Er tjenestepensjonen før samordning større enn gjenlevendepensjonen fra folketrygden, vil reduksjonen for F i mange tilfeller ikke få noen beløpsmessig betydning for den gjenlevendes samlede pensjonsytelser. Vedkommende vil få en forhøyelse av sin tjenestepensjon tilsvarende det fradraget som gjøres for F i folketrygdytelsen, dersom tjenestepensjonen ytes uavhengig av egen arbeidsinntekt.
Fastsetting av F skal alltid foretas med basis i stønadsmottakerens aktuelle situasjon. Saken må imidlertid følges opp ved fremleggsrutiner og på annen måte. Det er en sentral målsetting å bidra til at den gjenlevende kommer i inntektsgivende arbeid, og det er viktig at vedkommende blir gjort kjent med de tilbudene som stønadsformene utdanningsstønad og stønad til barnetilsyn representerer. Har den gjenlevende bare forbigående akseptable grunner for ikke å ta inntektsgivende arbeid, eventuelt for å la være å utvide sitt yrkesmessige engasjement, må det opplyses om at vedkommende ikke kan regne med å få uredusert ytelse/lite redusert ytelse når grunnene ikke lenger er til stede (jf. reglene om hypotetisk F). Det må tas hensyn til dette i den oppfølgende virksomheten.
[Endret 1/05]
Mange mottakere av gjenlevendepensjon unnlater å gi melding til trygdekontoret om endringer i sin arbeidsinntekt. Dette kan medføre at det blir utbetalt for lave eller for høye trygdeytelser.
De kontrollmulighetene som foreligger må utnyttes. Aktuelle hjelpemidler ved kontroll er:
• Kontrollistene
• Sykepengeregisteret
• Poengregisteret
• A/A registeret
Standardbrev i saksbehandlingsrutinen .
[Endret 11/03, 12/03, 2/10]
De ytelser som er nevnt i § 17-8 tredje ledd likestilles med arbeidsinntekt slik at F fastholdes når den gjenlevende mottar sykepenger ved egen eller ved barns eller andre nære pårørendes sykdom, arbeidsavklaringspenger eller mottar svangerskapspenger, fødselspenger eller adopsjonspenger.(Fra 1. mars 2010 arbeidsavklaringspenger som erstatter tidsbegrenset uførestønad, rehabiliteringspenger og attføringspenger.)
Dersom disse ytelsene avviker vesentlig (mer enn 10 %) fra den F som ytelsen etter kapittel 17 er redusert etter, skal F endres og fastsettes i samsvar med ytelsen etter kapittel 8, 9,10, 11, 12 eller 14 (avrundet ned til nærmeste hele 1000 kroner).
Når den gjenlevende går over på dagpenger under arbeidsløshet etter kapittel 4, skal F settes ned til beløpet for dagpenger pr. år. Dette er en endring i forhold til bestemmelsene som gjaldt forut for 1. mai 1997. Stønadi ventetid på arbeid gis etter forskrift hjemlet i folketrygdloven kapittel 4 (Dagpenger under arbeidsløshet). I motsetning til vanlige dagpenger er ytelsen ikke skattepliktig og gir heller ikke grunnlag for opptjening av pensjonspoeng. Slik inntekt kan betraktes som en slags etterlønn for personer som ikke lenger har rett til dagpenger, og skal derfor ikke gi grunnlag for fradrag i gjenlevendepensjon.
[Tilføyd 10/02]
Fra 1. januar 2002 gjelder det nye beregningsregler for rehabiliteringspenger og attføringspenger etter folketrygdloven kapittel 10 og 11. De nye reglene medfører at rehabiliterings- og attføringspenger blir pensjonsgivende inntekt fra 2002, og beskattes som dette.
[Tilføyd 10/02]
Fra 1. januar 2002 skal rehabiliteringspenger og attføringspenger være pensjonsgivende inntekt. Dette innebærer at rehabiliteringspenger og attføringspenger skal likestilles med arbeidsinntekt i bestemmelsene om reduksjon av gjenlevendeytelser mot arbeidsinntekt .
[Tilføyd 10/02]
Tilståelse av rehabiliteringspenger eller attføringspenger førte etter de tidligere bestemmelsene i § 17-8 tredje ledd ikke til bortfall av rett til ytelser som gjenlevende etter kapittel 17. Ved rett til rehabiliterings-/ attføringspenger ved siden av pensjon/overgangsstønad som gjenlevende fra folketrygden, ble rehabiliterings-/attføringspengene redusert krone for krone i forhold til gjenlevendeytelsen.
[Tilføyd 10/02]
Lovendringen trer i kraft fra 1. januar 2002.
Søknader om rehabiliteringspenger og attføringspenger som fremmes etter at endringen er trådt i kraft, vil bli behandlet etter de nye bestemmelsene.
For å sikre at de foreslåtte endringene ikke fører til at enkeltpersoner som har søkt om eller mottar ytelser skal gå nevneverdig ned i ytelser når de nye reglene trer i kraft, er det nødvendig med overgangsregler. Disse vil bli fastsatt i egne forskrifter.
Personer som mottar rehabiliterings-/attføringspenger før de nye reglene trår i kraft vil ikke bli umiddelbart berørt at endringen. Omleggingen vil imidlertid få virkning for tilfeller der rehabiliteringspengene fremdeles løper pr. 31. desember 2002. Når det gjelder mottakere av attføringspenger vil overgangsreglene gjelde ut attføringsperioden slik at de nye reglene ikke får betydning.
[Endret 10/02]
Det er foreløpig ikke fastsatt slik forskrift.