Utarbeidet av Rikstrygdeverket Familiekontoret 01.02.98
Sist endret 08.03.2010 av NAV Drift og utvikling, Pensjon og ytelser, jf. overskriften:
Forholdet til andre ytelser
[Endret 8/01]
Paragrafen gir regler om når en enslig mor eller far kan tilstås stønad til barnetilsyn. Det er en forutsetning at forsørgeren fyller de generelle vilkårene for rett til stønad til enslig mor eller far, jf. § 15‑2 til § 15‑5.
Stønad til barnetilsyn er det viktigste virkemidlet for å gjøre enslige forsørgere i stand til å opprettholde eller ta inntektsgivende arbeid eller kvalifisere seg for det. For å legge forholdene bedre til rette for arbeidssøkere skal stønaden gis i arbeidssøkerperioden. For at tilsynsordningen skal kunne opprettholdes i en sykdomsperiode, skal stønaden kunne gis i inntil ett år når forsørgeren har en forbigående sykdom.
I henhold til lovens forarbeider skal stønad til barnetilsyn spesielt ivareta stønadsbehovet for enslige forsørgere med lavere eller middels inntekt. Derfor er stønaden behovsprøvet mot inntekt.
Forholdet til andre ytelser
[Tilføyd 2/02, endret 3/10 ]
Folketrygdloven kapittel 15 inneholder ingen bestemmelser om at retten til stønad til barnetilsyn faller bort eller at stønaden skal reduseres dersom den enslige moren eller faren har rett til eller mottar andre ytelser (herunder sosialhjelp) som helt eller delvis dekker samme formål. Forsørgeren vil dermed ha rett til begge ytelser med mindre lovverket som regulerer ”den andre ytelsen” er til hinder for dette. Dette medfører for eksempel at vedkommende kan få utbetalt både hjelpestønad til barn og stønad til barnetilsyn.
Hvorvidt den enslige moren eller faren kan unnlate å benytte seg av retten til å motta stønad til barnetilsyn etter folketrygdloven kapittel 15 for i stedet å motta en annen og eventuelt høyere ytelse avhenger også av det regelverket som regulerer ”den andre ytelsen”
Paragrafens første ledd angir de spesielle vilkår for rett til stønad til barnetilsyn. Se allikevel § 15‑11 fjerde ledd hvor det fremgår at dokumentasjon av utgiftene også er et vilkår.
[Endret 2/01]
Stønad til barnetilsyn kan etter bestemmelsene i § 15‑11 første ledd bokstav a bare gis dersom tilsynet er overlatt til andre. Det er i utgangspunktet uten betydning hvem som har tilsyn med barnet. Dette gjelder selv om tilsynet utføres av nære slektninger. Dersom eldre søsken har tilsyn med yngre, legges det til grunn at stønad til barnetilsyn som hovedregel bare kan gis dersom den som utøver tilsynet er over 16 år. Det kan imidlertid ikke gis stønad til barnetilsyn hvis det er den andre av barnets foreldre som tar hånd om barnet, da dette blir å anse som samvær/omsorg i relasjon til vilkåret om å være alene om omsorgen for barn. Det vises til kommentarene til lovens § 15‑5 andre ledd.
Stønad til barnetilsyn kan tilstås i de tilfeller der stønadsmottakeren arbeider i samme barnehage, skolefritidsordning eller familiebarnehage som barnet er. I slike tilfeller anses barnehagen, skolefritidsordning eller familiebarnehagen for å ha tilsynet med barnet. Dette vil for eksempel være aktuelt for stønadsmottakere som er førskolelærere og arbeider i samme barnehage som barnet er.
Barnets skolegang anses ikke som tilsynsordning. For at stønad til barnetilsyn skal kunne tilstås når barnet er skoleelev, må tilsynet være overlatt til andre før/etter skoletid, for eksempel SFO (skolerfritidsordning).
Selv om tilsyn faktisk er etablert kan stønad bare gis dersom barnet har behov for tilsyn, jf. lovens uttrykk "nødvendig". Vilkåret om at tilsynet skal være nødvendig vurderes strengere dersom barnet har fullført fjerde skoleår, jf. § 15‑11 tredje ledd. Dersom det dreier seg om tilsyn av flere barn, skal vilkåret om nødvendig tilsyn være oppfylt for hvert enkelt barn.
Det legges til grunn at barn som ikke har fullført fjerde skoleår har behov for tilsyn. I tilfeller hvor barn har behov for tilsyn etter utløpet av fjerde skoleår, vises det til kommentarene til § 15‑11 tredje ledd.
[Endret 1/05]
Tilsynsbehovet må skyldes utdanning eller arbeid, jf. lovens § 15‑11 første ledd bokstav a. Tilsyn etablert fordi barnet f.eks. har behov for kontakt med andre barn eller på grunn av militærtjeneste, gir ikke rett til stønad til barnetilsyn. Se likevel det som er sagt under kommentarene til § 15‑11 første ledd bokstav b og til § 15‑11 andre ledd.
Fra 1. januar 2005 ble reglene endret slik at det ikke lenger er et krav om at utdanningen eller arbeidet må foregå utenfor hjemmet for at rett til stønad til barnetilsyn skal foreligge. En del typer arbeid og utdanning kan i dag i stor grad foretas i hjemmet, for eksempel kompetansegivende korrespondanseskoler, kurs og lignende. Muligheten for hjemme kontor er også vanlig. Stønad til barnetilsyn kan derfor gis til enslig forsørger som er i utdanning eller arbeid i hjemmet.
Stønad til barnetilsyn gis ikke til hobbykurs, da hobbykurs ikke regnes som utdanning. Det er imidlertid ikke krav om at utdanningen skal kvalifisere for utdanningsstønad, jf. lovens § 15‑12. All ordinær utdanning gir rett til stønad til barnetilsyn.
Når det gjelder arbeid, forutsettes det at arbeidet skal gi inntekter for å gi grunnlag for stønad til barnetilsyn. Det gis imidlertid stønad til barnetilsyn når man har praksisplass, har lærlingkontrakt mv. selv om arbeidet ikke er lønnet. Det samme gjelder dersom forsørgeren er selvstendig næringsdrivende uten at dette gir inntekter, og i tilfeller hvor forsørgeren utfører ulønnet arbeid, men får overgangsstønad som er redusert med en hypotetisk forventet arbeidsinntekt.
Utdannings‑ eller arbeidsforholdet må dokumenteres.
Det forekommer at forsørgeren får avbrudd i arbeidet eller utdanningen. Dette kan skyldes permisjon, ferie mv. Forsørgeren er da ikke lenger i arbeid eller utdanning, og stønad til barnetilsyn skal opphøre ved utløpet av den kalendermåned avbruddet skjer, jf. § 22‑12. Dette gjelder også ved utløpet av et skoleår, selv om forsørgeren skal fortsette utdanningen. Se § 15‑11 andre ledd når avbruddet skyldes at forsørgeren har en forbigående sykdom.
[Endret 2/01, 1/03]
Det er et krav at forsørgeren er tilmeldt NAV som reell arbeidssøker for å ha rett til stønad til barnetilsyn etter § 15‑11 første ledd bokstav b.
[Endret 8/01, 1/03, 11/09]
Hensynet bak bestemmelsen er at forsørgeren skal kunne ta imot tilbudt arbeid fra NAV. Det legges til grunn at tilsynet med barnet også i disse tilfellene må overlates til andre, jf. det som er sagt foran under punktet "overlate nødvendig tilsyn med barnet til andre". Bekreftelse på tilsynsforholdet må derfor innhentes. Det må videre klargjøres om vedkommende er reell arbeidssøker. Det vises til kommentarene til § 15-8..
Dersom vedkommende ikke lenger er å regne som reell arbeidssøker, skal stønaden stanses.
Saker hvor den enslige moren eller faren står tilmeldt NAV for å ha rett til stønad til barnetilsyn skal følges opp på samme måte som i tilfeller hvor forsørgeren mottar overgangsstønad som reell arbeidssøker, jf § 15-8 første ledd bokstav c. Det er et vilkår også for rett til stønad til barnetilsyn at forsørgeren til enhver tid er registrert som reell arbeidssøker hos NAV. NAV forvaltning mottar hver måned rapport P43 som viser hvilken status vedkommende har. Når det gjelder oppfølging av rapporten og saksbehandlingen vises det til kommentarene til § 15-8 første ledd ”Oppfølging av rapport P43 som viser om stønadsmottakeren er aktiv eller inaktiv i Arena”. Det er lagt til grunn at det også når det gjelder stønad til barnetilsyn kan utbetales stønad i den måneden forsørgeren varsles om at vedkommende ikke lenger er registrert som aktiv arbeidssøker.
Dersom den enslige moren eller faren ikke tar i mot tilbud om arbeid eller arbeidsmarkedstiltak, får dette imidlertid ingen betydning for stønad til barnetilsyn. Det vises til at § 15-11 ikke henviser til § 15-8 andre ledd.
Kravet til yrkesrettet aktivitet skal uten nærmere vurdering anses oppfylt dersom den enslige moren eller faren etablerer egen virksomhet og dette er godkjent av NAV etter § 4‑6 tredje ledd.
[Endret 8/01]
Paragrafens andre ledd slår fast at stønad til barnetilsyn gis i inntil ett år ved forbigående sykdom hos forsørgeren. Sosialkomiteen uttalte følgende om dette i Ot prp nr 8 (1996‑97):
"Det er også sentralt at forsørgeren kan motta stønad til barnetilsyn når forsørgeren er sjuk, slik at ikke familien står i fare for å miste sin tilsynsordning når familien er i en periode med ekstraordinære påkjenninger. Om nødvendig må regelverket endres på dette området."
I tilfeller med forbigående sykdom som hindrer utdanning, arbeid og tilmelding NAV som reell arbeidssøker, kan stønad til barnetilsyn gis i inntil ett år. Det er en forutsetning at tilsynsordningen faktisk fortsetter i sykdomsperioden. Er det tvil om at tilsynsforholdet opprettholdes, må dette dokumenteres. Forbigående sykdom hos barnet gir ikke rett til fortsatt utbetaling av stønad etter denne bestemmelsen. Bestemmelsen hjemler ikke stønadsrett i tilfeller hvor tilsynsbehovet oppstår på grunn av sykdom.
Eksempel:
Forsørgeren mottar kun overgangsstønad (er ikke i arbeid, under utdanning eller registrert som reell arbeidssøker) og må innlegges på sykehus i to måneder. Vedkommende trenger av den grunn tilsyn med barnet. Stønad til barnetilsyn kan ikke gis i et slikt tilfelle.
Stønad til barnetilsyn kan komme til utbetaling selv om det ikke foreligger rett til andre ytelser som enslig forsørger.
Eksempel:
Forsørgeren har mottatt overgangsstønad i tre år pluss to år. Studiene var ikke fullført da retten til overgangsstønad opphørte. Stønad til barnetilsyn kan imidlertid fortsatt utbetales så lenge vilkårene er oppfylt, om nødvendig frem til barnet har fullført fjerde skoleår.
Stønad til barnetilsyn gis som hovedregel til barnet har fullført fjerde skoleår. Barnet er da vanligvis ca. 10 år. På dette alderstrinnet er barn normalt blitt tilstrekkelig selvhjulpne og modne slik at de klarer seg utenfor skoletiden både i hjemmet og i sitt vanlige nærmiljø i den tiden forsørgeren er fraværende på grunn av arbeid eller utdanning.
Etter fjerde skoleår kan det gis stønad når barnet trenger vesentlig mer tilsyn enn det som er vanlig for jevnaldrende. Behovet for vesentlig mer tilsyn må dokumenteres med attest fra lege, pedagogisk‑psykologisk tjeneste e.l. Omfanget av tilsynsbehovet skal fremgå av attesten, og de problemer som sykdommen eller forholdene for øvrig består av, må beskrives. Dokumentasjonen må særlig beskrive tilsynsbehov og forhold omkring dette barnet sammenlignet med barn på samme alder. Hvor grensen går for at barn trenger vesentlig mer tilsyn enn jevnaldrende, må vurderes i det enkelte tilfellet. På den ene siden er det klart at hvis barnet bare f.eks. trenger ekstra hjelp til lekselesing, er dette ikke nok. På den andre siden må det være på det rene at det ikke skal stilles like strenge krav som i § 15‑6 syvende ledd, jf. at loven her sier "særlig tilsynskrevende barn" mens bestemmelsene i § 15‑11 tredje ledd sier "vesentlig mer tilsyn". Sykdom, funksjonshemning, store sosiale problemer og psykisk belastning f.eks. ved tap av den andre av foreldrene, kan imidlertid legges til grunn for vurderingen av tilsynsbehovet.
Det kan også gis stønad til barnetilsyn etter fjerde skoleår når forsørgeren er borte fra hjemmet på grunn av arbeid eller utdanning og fraværet er mer langvarig eller uregelmessig enn det en vanlig arbeidsdag medfører.
Behovet for tilsyn vurderes i forhold til barnets alder og fraværets karakter og omfang. Det er lagt til grunn at stønad til barnetilsyn på grunn av uregelmessig eller langvarig fravær fra hjemmet vanligvis ikke kan gis ut over det tidspunkt barnet har fullført tiårig skole. Det kan likevel forekomme tilfeller hvor fraværet er av en slik karakter at stønad til barnetilsyn kan gis, f.eks. til sjømenn, nordsjøarbeidere o.l.
For at fraværet skal anses som mer langvarig enn vanlig, må det overstige ti timer pr. dag. Som uregelmessig fravær regnes fravær om kvelden og natten, skiftarbeid, helgearbeid, turnustjeneste, pendlerforhold, arbeid til sjøs mv. Arbeidsforholdet må dokumenteres.
[Endret 2/01]
Det er et vilkår for rett til stønad at faktiske tilsynsutgifter blir dokumentert. Dokumentasjon er nødvendig for at det skal bli mulig å praktisere en ordning med prosentvis dekning av faktiske utgifter innen visse rammer. Utgifter til kost, utført husarbeid eller lignende, skal ikke regnes som tilsynsutgifter.
Den enkelte kommune fastsetter betalingssatsen pr. måned for barns opphold i kommunale tilsynsordninger. Stønad til barnetilsyn beregnes ut i fra det beløpet som forsørgeren faktisk betaler for tilsynet med barnet/ barna.
[Endret 1/02, 1/03, 12/03, 1/05, 7/05, 3/06, 11/09]
Stønad til barnetilsyn gis med 64 % av faktiske utgifter opptil de maksimalbeløp som fastsettes av Stortinget. Maksimalbeløpene fastsettes i tre satser - en sats for ett barn, en sats for to barn og en sats for tre eller flere barn.
Stønaden er skattefri.
Stønaden faller helt bort når inntekten er over seks ganger grunnbeløpet. I følge lovens forarbeider er det Regjeringens syn at stønadsordningen bør rettes mot enslige forsørgere med lavere og middels inntekter. Når arbeidsinntekten er av en slik størrelse at overgangsstønaden faller bort, legges alltid aktuell arbeidsinntekt til grunn, uavhengig av bestemmelsen om 10 % inntektsendring, jf. § 21‑6. Se kommentarene om fastsetting av arbeidsinntekt under § 15‑9.
Det må alltid innhentes dokumentasjon på inntekt slik at det kan kontrolleres at den ikke overstiger seks ganger grunnbeløpet.
Denne dokumentasjonen skal fremgå av saken. Dersom stønadsmottakeren også mottar overgangsstønad, skal inntektsdokumentasjonen
også benyttes for å kontrollere om det er samsvar med den inntekten overgangsstønaden eventuelt er redusert etter. Det vises
for øvrig til kommentarene til § 15-9 under punktet ”Spesielt om saksbehandlingen – dokumentasjon og kontroll av inntekt”.
Eksempler (2005-satser):
Stønad til barnetilsyn utbetales fra og med den måneden vedkommende fyller vilkårene, jf. § 22‑12.
Dersom tilsynsutgiftene endrer seg skal stønaden reguleres fra og med den måneden endringen skjer, uavhengig av om dette medfører en høyere eller lavere utbetaling. Det følger av særbestemmelsen i § 15-11 femte ledd at” ...stønaden er 64 % av utgiftene...”. Denne bestemmelsen går foran de generelle bestemmelsene om utbetaling i § 22-12. Stønad til barnetilsyn er en direkte utgiftsdekning og den enslige moren eller faren har derfor til enhver tid bare krav på 64 % av de dokumenterte tilsynsutgiftene.
Stønaden gis for ett år om gangen. Tilsynsbehovet og utgiftene kan endre seg og det er derfor praktisk å ta saken opp til ny vurdering årlig, eventuelt oftere i tvilstilfeller. Spørsmål om fortsatt stønad ut over det aktuelle året blir alltid å anse som et nytt krav om stønad til barnetilsyn.
Det er i denne forbindelse følgende to alternativer: