Utarbeidet av Rikstrygdeverket Familiekontoret 01.10.2002
Sist endret 27.05.2015 av Arbeids- og velferdsdirektoratet, seksjon fag og regelverksutvikling, jf. overskriften:
Forholdet til internasjonale konvensjoner
Barneloven § 83 regulerer spørsmålet om når en sak om bidrag kan avgjøres av norsk domstol eller forvaltningsmyndighet når en av partene har tilknytning til utlandet. Bestemmelsen er uttømmende. Dette betyr at barnebidrag ikke kan fastsettes av norske myndigheter hvis det ikke følger av denne bestemmelsen.
Barneloven § 83 gjelder med de begrensningene som følger av overenskomst med fremmed stat. Dette innebærer at norske myndigheters kompetanse i internasjonale forhold kan reguleres ved konvensjon. Luganokonvensjonen av 16. september 1988 er den konvensjonen Norge har tiltrådt som har betydning for norske myndigheters internasjonale kompetanse i spørsmål om barnebidrag.
[Endret 3/04]
Etter barneloven § 83 bokstav a kan trygdekontoret eller norsk domstol fastsette barnebidrag når spørsmålet blir tatt opp i forbindelse med sak om farskap, foreldreansvar eller samværsrett. Det er uttalt i NOU 1977:35 side 146 at spørsmålet om barnebidrag også kan tas opp i forbindelse med sak om hvem barnet/barna skal bo fast sammen med. Det er uten betydning om kravene blir reist av samme part, eller om den enkelte part reiser hver sine krav, for eksempel hvis A krever samværsrett, B motsetter seg dette, men setter fram eget krav om for eksempel forhøyelse av bidraget.
I de fleste tilfellene vil spørsmålet om barnebidrag bli avgjort samtidig og av samme myndighet som de andre spørsmålene i saken. I farskapssaker kan imidlertid dette stille seg annerledes. Her blir farskapsspørsmålet ofte avgjort av domstolene, mens bidraget fastsettes av NAV Forvaltning, og først etter at farskapet er fastslått. Bokstav a dekker imidlertid også dette tilfellet idet saken tas opp med NAV Forvaltning i første instans.
Barneloven § 83 bokstav a er i praksis en tilleggsregel som bare får selvstendig betydning ved siden av bokstav b i tilfeller der ingen av partene eller barnet er bosatt i Norge når saken tas opp eller blir avgjort. Dette vil være tilfellet i saker etter barneloven § 81 første ledd bokstav a (forutsatt at moren er flyttet fra Norge), etter barneloven § 82 første ledd bokstav c, og etter barneloven § 82 andre ledd (midlertidig bidrag etter barneloven § 76 ).
[Endret 3/04]
Barneloven § 83 bokstav b gir norske myndigheter kompetanse til å avgjøre spørsmålet om barnebidrag så fremt en av partene eller barnet er bosatt i Norge. Kravet om at en part må være ”bosatt” i landet, omtales gjerne som domisilprinsippet. Prinsippet har betydning i den internasjonale privatretten (den interlegale rett), der en persons rettstilling avgjøres etter lovgivningen i det landet der han/hun har sin bopel. I forhold til spørsmålet om norske myndigheters avgjørelseskompetanse i bidragssaker er det av den grunn avgjørende å få klarhet i om en av partene eller barnet kan anses bosatt i landet eller ikke. Det er i denne sammenheng uten betydning om noen av partene er norske statsborgere, om de har midlertidig bopel i Norge, eller om norske myndigheter tidligere har fastsatt bidrag til barnet.
Ved vurderingen av om en person kan anses bosatt i landet eller ikke, er det lagt til grunn to kriterier. For det første er det et objektivt krav om at vedkommende rent faktisk har tatt opphold i Norge, og for det andre er det et subjektivt krav om at vedkommende har til hensikt å innlede et relativt varig opphold her.
I praksis lar det seg ofte ikke fastslå om det subjektive kravet er oppfylt, da det for eksempel kan mangle opplysninger om vedkommendes hensikt, eller at opplysningene han/hun gir, er lite troverdige. Bopelsspørsmålet må da avgjøres ut fra mer objektive momenter der en må legge til grunn hvilken hensikt personer i en tilsvarende situasjon vanligvis vil ha. I tillegg til minstekravet om at vedkommende må ha tatt faktisk opphold i landet, må det foretas en helhetsvurdering av flere forhold, der det er av betydning hvor lenge oppholdet rent faktisk har vart. Dersom oppholdet allerede fra begynnelsen av var bestemt å ta slutt etter en viss tid eller når formålet med oppholdet var oppnådd, for eksempel å fullføre en bestemt utdanning, taler det imot å anse vedkommende som bosatt her. Dette stiller seg annerledes dersom oppholdet blir forlenget på ubestemt tid, eller hvis det er tale om et tidsavgrenset, men langvarig opphold over flere år. Det vil kunne ha betydning om en person fortsatt har tilknytning til et fremmed land, særlig hvis vedkommende har familie og hjem som venter der. Statsborgerforholdet kan også få en viss betydning, dersom en norsk statsborger har brutt opp fra utlandet.
I saker om barnebidrag kan det være grunn til å stille lempeligere krav til bopel enn i statussaker som saker om farskap, foreldreansvar eller samværsrett. Kravet til bopel for saksøkte bør ikke tas så strengt når saken blir reist mot den bidragspliktige. Det avgjørende er i prinsippet om noen hadde bopel i Norge da kravet ble reist, men det er også tilstrekkelig om bopelskravet er oppfylt når sakens realitet, eventuelt avvisningsspørsmålet, blir avgjort. En utenlandsk statsborger som har fast bopel i Norge, bør forholdsvis snart regnes som bosatt i landet i forhold til en sak om barnebidrag.
Når foreldrene ikke lever sammen, vil barnets bopel følge den av foreldrene det bor fast hos. Det er uten betydning om foreldreansvaret er felles eller ikke. Bor barnet vekselsvis hos begge, blir det avgjørende hvor det går på skole. Barnet anses ikke å være bosatt i et land der det bare har ferieopphold. Tilbringer barnet like lang tid hos hver av foreldrene, kan barnet unntaksvis få bopel i begge land.
I tilfeller der den ene av foreldrene uberettiget tar barnet med seg ut av landet (kidnapping), medfører ikke dette noe formelt skifte av bopel for barnet. Barnet anses fortsatt å være bosatt i det landet der det bodde før, og får etter norsk interlegal rett ikke bopel i det nye landet. Blir det imidlertid gjennom kidnappingen etablert en faktisk situasjon som varer ved, må man nok etter en viss tid si at barnet har skiftet bopel, i alle fall når det ikke bevisst holdes skjult.
[Endret 3/04, 4/10, 5/10, 5/15]
Barneloven § 83 gjelder med de begrensningene som følger av konvensjoner Norge har inngått med andre land. Dette betyr at kompetansebestemmelser i konvensjoner Norge har tiltrådt, går foran kompetanseregelen i barneloven § 83 .
Luganokonvensjonen av 30. oktober 2007 og Haagkonvensjonen av 23. november 2007 er konvensjonene Norge har tiltrådt som har betydning for spørsmålet om norske myndigheters kompetanse i saker om barnebidrag.
Luganokonvensjonen (ny overskrift 5/15)
Luganokonvensjonen er en konvensjon inngått mellom EU og Norge, Island og Sveits om domsmyndighet og fullbyrding av dommer i sivile og kommersielle saker. Konvensjonen regulerer både når et lands domstoler er kompetente til å avsi dom, og den gir regler om at dommer avsagt av en kompetent domstol skal respekteres av domstolene i et annet land, og at de eventuelt kan fullbyrdes der.
Som det går fram ovenfor, gjelder Luganokonvensjonen som utgangspunkt ikke for saker som avgjøres av forvaltningsmyndigheter. Etter artikkel 62 i konvensjonen likestilles danske, islandske og norske forvaltningsorganer med domstoler i saker om barnebidrag. Dette innebærer at administrative avgjørelser i disse tilfellene må likestilles med en dom.
I forhold til barnebidrag er Luganokonvensjonens viktigste funksjon at den slår fast hvilket land som har myndighet til å fastsette og endre bidrag. Etter hovedregelen i Luganokonvensjonen artikkel 2 har enhver krav på å bli saksøkt i sitt bostedsland. I bidragssaker er det gjort unntak fra denne hovedregelen i artikkel 5 andre punktum (alternativ vernetingsregel) hvor det fremkommer at en bidragsmottaker kan anlegge sak mot en bidragspliktig i sitt eget bostedsland. Det følger videre av artikkel 24 i konvensjonen at en domstol i en konvensjonsstat blir kompetent når saksøkte møter fram for den, uten å bestride kompetansen. Dette innebærer at en bidragssak som hovedregel skal avgjøres i landet hvor bidragsmottakeren bor. En bidragsmottaker kan imidlertid velge enten selv å fremme et krav i, eller samtykke til at et krav fra den bidragspliktige behandles i den bidragspliktiges bostedsland. Etter en samlet vurdering tolker Arbeids- og velferdsdirektoratet bestemmelsene slik at dersom bidragsmottakeren som bor i utlandet gir skriftlig samtykke, kan en søknad fra den bidragspliktige som bor i Norge behandles av norske myndigheter. NAV Internasjonalt skal i slike tilfeller være behjelpelig med å innhente samtykke fra bidragsmottakeren. Dersom bidragsmottakeren ikke samtykker må kravet fra den bidragspliktiges avvises.
Haagkonvensjonen (Ny overskrift 5/15
Oppdaterte opplysninger om medlemsland finnes til enhver tid på www.hcch.net. Kompetansebestemmelsene i Haag-konvensjonen finnes i artikkel 18.
Etter hovedregelen i artikkel 18, 1 kan en bidragspliktig bosatt i Norge ikke reise krav om endring eller fastsettelse av bidrag i Norge dersom bidraget tidligere er fastsatt eller avtalt i landet hvor bidragsmottakeren fortsatt er bosatt.
Etter artikkel 18, 2 gjelder hovedregelen ikke dersom bidragsmottakeren godtar en annen stats jurisdiksjon enten uttrykkelig eller indirekte. Hovedregelen gjelder heller ikke dersom bidragsmottakerens bostedsland ikke kan/vil behandle kravet fra den bidragspliktige, eller dersom den utenlandske avgjørelsen ikke kan anerkjennes i Norge.
Arbeids- og velferdsdirektoratet tolker bestemmelsen slik at en søknad fra en bidragspliktig bosatt i Norge kan behandles av norske myndigheter dersom bidragsmottakeren gir et skriftlig samtykke. NAV Internasjonalt skal i slike tilfeller være behjelpelig med å innhente samtykke fra bidragsmottakeren. Dersom en bidragsmottaker ikke samtykker må kravet fra den bidragspliktige avvises. NAV Internasjonalt kan også som sentralmyndighet oversende en søknad om endring fra en bidragspliktig i Norge til bidragsmottakerens bostedsland for behandling. Den bidragspliktige må i slike tilfeller informeres om at han/hun selv må dekke eventuelle kostnader til oversettelse av dokumenter samt alle øvrige kostnader i mottakerlandet.
Haagkonvensjonen er i motsetning til Luganokonvensjonen en særkonvensjon for bidragsområdet. Dersom det oppstår konflikt mellom kompetansebestemmelsene er det derfor bestemmelsen i Haagkonvensjonen som kommer til anvendelse. Bestemmelsen i Luganokonvensjonen gjelder imidlertid også når bidraget tidligere er fastsatt i Norge og har derfor større praktisk betydning i saksbehandlingen
[Endret 3/04, 4/10]
USA og Norge har inngått en gjensidighetsavtale som trådte i kraft den 10. juni 2002. Denne avtalen går ut på at USA og Norge gjensidig skal innkreve bidrag som er fastsatt i avsenderlandet, men den sier ikke noe om hvilket land som har kompetanse til å avgjøre saker om endring av bidrag.
Etter barmeloven § 83 bokstav b) har norske myndigheter kompetanse til å behandle sak om barnebidrag dersom en av partene er bosatt i Norge. Den føderale lovgivningen i USA inneholder imidlertid bestemmelser om hvilken stat / hvilket land som anses kompetent til å fastsette og endre bidrag, og disse prinsippene er videreført til også å gjelde overfor utenlandske myndigheter. Etter den føderale loven i USA er det den staten som først har utferdiget en bidragsavgjørelse, som har myndighet til å foreta senere endringer i den samme saken. Jurisdiksjonen følger med andre ord førstegangsavgjørelsen. Dette innebærer at når for eksempel staten California har fastsatt et bidrag, må senere krav om endring ifølge den føderale lovgivningen i USA også settes fram overfor staten California, selv om en av partene har flyttet. USA anser det her slik at andre stater mangler den nødvendige jurisdiksjonen. Det samme vil være tilfelle overfor Norge. Dersom Norge mottar et krav om endring i en sak der bidraget tidligere er fastsatt i USA, og avgjør endringssaken i henhold til kompetanseregelen i § 83 , vil denne avgjørelsen trolig bli underkjent av USA som her vil påberope seg egen jurisdiksjon.
Selv om USA tolker sin lovgivning slik, vil norske myndigheter likevel etter barneloven § 83 bokstav b) formelt ha kompetanse til å endre et bidrag som er fastsatt i USA. På grunn av den føderale lovgivningen i USA er det viktig å gjøre partene kjent med mulige konsekvenser ved at norske myndigheter endrer bidraget. En norsk avgjørelse vil trolig bli underkjent i USA. Det vil si at en bidragspliktig som for eksempel er a jour med sine bidragsbetalinger i Norge etter at norske myndigheter har satt ned bidraget, fortsatt kan ha bidragsgjeld i USA.
Eksempel:
Den bidragspliktige flytter fra USA til Norge. Bidragsmottakeren bor i USA. Bidraget er fastsatt av en domstol i USA. Inntektsforholdene til den bidragspliktige endrer seg, og han/hun setter fram et krav om endring overfor norske myndigheter. NAV Internasjonalt behandler kravet, og bidraget settes ned. På grunn av at myndigheten i USA ikke godkjenner den norske avgjørelsen vil den bidragspliktige opparbeide seg bidragsgjeld i USA etter den amerikanseke avgjørelsen. Myndighetene i USA ser alvorlig på betalingsmislighold, og når den bidragspliktige drar på besøk til USA, kan han/hun stå i fare for å bli arrestert.
Eksempelet viser at det er viktig å være klar over disse tilfellene og derfor gi nødvendig informasjon til den bidragspliktige som har satt fram krav om endring i Norge. NAV Internasjonalt / NAV Forvaltning må derfor være observant i slike saker. NAV Internasjonalt vil være behjelpelig med å sette fram krav om endring av bidraget overfor riktig myndighet i USA hvis parten ønsker det.