Utarbeidet av Rikstrygdeverket, Familiekontoret 01.10.2002.
Sist endret 01.07.2015 av Arbeids- og velferdsdirektoratet, Ytelsesavdelingen, Regelverkskontoret, jf. overskriftene:
Samvær, underoverskrift "Skille før og etter 1. januar 2009" er tatt vekk
§ 9 første ledd – Fastsettelse av samvær
§ 9 tredje ledd - Konsekvensen av at unntaksregelen i andre ledd blir gjort gjeldende
[Endret 6/03, 3/04, 12/08, 7/15]
Når den bidragspliktige har samvær med bidragsbarnet, og samværet er skriftlig eller muntlig avtalt eller offentlig fastsatt, gir det rett til samværsfradrag når samværet utgjør minst to dager pr. måned.
Barne- og familiedepartementet har uttalt følgende i punkt 7.4.1 i Ot.prp. nr. 43 (2000-2001):
”Grunntanken bak kostnadsmodellen tilsier etter departementets oppfatning at samvær bør få betydning for bidraget. Det er de antatte utgiftene ved å ha barn som skal fordeles mellom foreldrene. Samvær medfører at den bidragspliktige må dekke utgifter til underhold av barnet i tillegg til løpende bidrag, samtidig som bidragsmottaker vil spare en del utgifter i samværsperiodene…Dersom bidragspliktige ikke gis fradrag i det ordinære bidraget for utgiftene ved samvær, vil bidraget inneholde bidragspliktiges forholdsmessige andel av alle daglige utgifter, samtidig som samværsutgiftene (både bidragsmottakers og bidragspliktiges andel) blir betalt av bidragspliktige under samværet.”
Reisekostnader ved samvær reguleres i barneloven § 44, og administreres av fylkesmannen.
§ 9 første ledd – Fastsettelse av samvær
Det er det ikke noe krav til at en samværsavtale skal være skriftlig. Både skriftlige og muntlige avtaler eller offentlig fastsatt samvær danner grunnlag for et fradrag i det bidraget som er utregnet etter forskriften §§ 1 til 7 og § 10 første ledd. Det gjelder også dersom den bidragspliktige har samvær med barnet etter at det er fylt 18 år. Omfanget av samværet og alderen på barnet har betydning for størrelsen på samværsfradraget, jf. nedenfor under forskriften § 9 fjerde og femte ledd.
Både tidligere skriftlige avtaler og offentlige avgjørelser kan endres gjennom en muntlig avtale.
NAV Forvaltning skal uten nærmere vurdering legge til grunn avtalen mellom foreldrene, eller avgjørelsen fra fylkesmannen (fra før 1. april 2004) eller domstolen. Det samme gjelder når partene har inngått rettsforlik om samværet, og når fylkesmannen har stadfestet en avtale om samvær. Dette gjelder uansett når avgjørelsen (inkl. rettsforlik) eller avtalen ble inngått så lenge ingen av partene opplyser at avgjørelsen eller avtalen ikke følges opp. Se kommentarene til § 9 andre ledd om uenighet om samvær som oppstår senere.
Det er ikke nødvendig at partene uttrykkelig bekrefter at de har inngått en muntlig avtale. Det avgjørende er at de gjennom sin adferd viser at de har akseptert en samværsordning av et visst omfang. I slike tilfeller kan det legges til grunn at det foreligger en avtale om samvær, og deretter må spørsmålet om det faktiske omfanget av avtalen fastslås.
Selv om det ikke er noe krav at det må foreligge et skriftlig avtaledokument undertegnet av både den bidragspliktige og bidragsmottakeren, bør det fortrinnsvis forsøkes innhentet skriftlig bekreftelse på at de har en avtale om samværet og omfanget av denne. Dette bør fortrinnsvis oppgis på tilleggsblanketten som hver av dem fyller ut og skriver under i forbindelse med kravet om fastsettelse
Noen foreldre har fleksible avtaler, det vil si at den bidragspliktige og barnet har samvær i uregelmessige perioder. Foreldrene bør da oppfordres til å angi et gjennomsnittlig samvær som kan legges til grunn for samværsfradraget.
Har partene en skriftlig avtale, bør denne i utgangspunktet kreves framlagt. Hvis dette likevel ikke gjøres, må opplysningene som foreldrene gir om samværet, legges til grunn.
Dersom foreldrene bekrefter skriftlig, eller gir muntlige opplysninger som nedtegnes i et forvaltningsnotat, at de har en muntlig eller skriftlig avtale, men er uenige om omfanget av samværet, det vil si hva avtalen går ut på, skal det minste oppgitte samværet legges til grunn for samværsfradraget. Dette gjelder selv om opplysningene tilsier forskjellig samværsklasse.
Dersom en av foreldrene ikke gir noen opplysninger om omfanget av samværet, legges opplysningene fra den andre av foreldrene til grunn for samværsfradraget. Dette gjøres uavhengig av om det er en førstegangssøknad eller om NAV tidligere har fastsatt barnebidrag i saken og benyttet en annen samværsklasse. Det er ikke relevant hvordan endringen i samvær kommer til uttrykk. Det vil si at forskriften § 9 første ledd skal benyttes uavhengig av om parten opplyser at partene har inngått en ny avtale, at samværet har endret seg eller at samværsavtalen ikke følges. Formålet med bestemmelsen er at den parten som ikke medvirker til å opplyse saken, heller ikke skal dra fordel av å forholde seg passiv. Partens passivitet kan være et uttrykk for enighet.
Parten har en sterk oppfordring til å belyse samværssituasjonen dersom vedkommende er uenig i den andres opplysninger. Resultatet av passivitet er at NAV legger til grunn at partene er enige. Den som har unnlatt å gi opplysninger om samværet, kan likevel klage på vedtaket med den begrunnelsen at det er lagt feil samværsfradrag til grunn.
Definisjon av ”vanlig samvær”
[Tilføyd 11/10]
Definisjonen av hva som ligger i begrepet ”vanlig samvær” ble endret fra 1. juli 2010. Fra denne datoen lyder barneloven § 43 andre ledd fjerde punktum slik:
”Vert det avtala eller fastsett ”vanleg samværsrett”, gjev det rett til å vere saman med barnet ein ettermiddag i veka med overnatting, annakvar helg, til saman tre veker i sommarferien, og annankvar haust-, jule-, vinter- og påskeferie”.
Dette innebærer at fra 1. juli 2010 har samværsforelderen rett til å ha barnet
Samværsavtaler eller dommer som er inngått i tråd med den nye definisjonen fra og med 1. juli 2010, vil gi samværsfradrag i bidraget etter samværsklasse 3.
Arbeids- og velferdsdirektoratet understreker at endringen bare gjelder avtaler eller domsavgjørelser som er inngått fra og med 1. juli 2010. Den nye definisjonen medfører ikke noen automatisk endring av avtaler eller domsavgjørelser som er gjort før denne datoen. Foreldre som ønsker samvær etter den nye definisjonen, må i tilfelle inngå en ny samværsavtale fra 1. juli 2010. For at denne avtalen eventuelt skal få betydning for barnebidrag som betales, må foreldrene enten inngå en (ny) avtale om bidraget eller sette fram søknad overfor NAV om å få endret bidraget.
§ 9 første ledd - Samværet gjenopptas
[Tilføyd 8/05, endret 1/08, 12/08]
Barne- og familiedepartementet har uttalt følgende i punkt 7.4.2.1 i Ot.prp. nr. 43 (2000‑2001):
"En bidragspliktig, som har mistet samværsfradraget i medhold av unntaksbestemmelsene for dette, må også i en endringssak kunne påberope seg/dokumentere at avtalt/fastsatt samvær på et senere tidspunkt følges opp. Ovennevnte må ansees som ”særlege grunnar” for endring."
Dersom partene legger fram en ny samværsavtale eller en ny offentlig avgjørelse, legges denne til grunn. Av og til vil imidlertid den bidragspliktige hevde at samværet er gjenopptatt og at den gamle avtalen/avgjørelsen skal legges til grunn i tilknytning til et krav om endring av bidraget.
Eksempel:
Partene har et rettsforlik fra 2002 som tilsier samværsklasse 3. Samværsfradraget falt bort da bidragsmottakeren beviste at det ikke var samvær lenger. Den bidragspliktige hevder i februar 2009 at samværet er gjenopptatt og søker om å få bidraget satt ned. Bidragsmottakeren bekrefter skriftlig at samværet er gjenopptatt, men angir samtidig at samværet tilsvarer samværsklasse 2.
Partene er enige om at det har kommet i gang en samværsordning igjen, og etter § 9 første ledd anses de å ha en muntlig avtale om dette. De gir imidlertid forskjellige opplysninger om omfanget av samværet, og etter første ledd andre punktum gir NAV Forvaltning fradrag etter samværsklasse 2.
§ 9 andre ledd - Uenighet om samvær som oppstår senere
[Tilføyd 12/08, endret 4/10, 9/12, 10/13, 10/14]
Dersom faktisk samvær avviker fra avtalt eller offentlig fastsatt samvær, herunder et rettsforlik om samværet, kan det være urimelig dersom avtalen, fastsettelsen eller rettsforliket fortsatt skal legges til grunn for samværsfradraget. På denne bakgrunn er det gitt en unntaksregel i forskriften § 9 andre ledd. Unntaksregelen sier at dersom en av partene hevder at avtalen eller offentlig fastsatt samvær eller rettsforlik ikke blir overholdt, må den som setter fram påstanden, klart bevise at dette er tilfelle. Det vil i praksis være bidragsmottakeren (eller barnet når dette har fylt 18 år) som vil ha bevisbyrden der vedkommende hevder at det er mindre eller ikke noe samvær.
Unntaksregelen i forskriften § 9 andre ledd regulerer reduksjon av samværsfradraget. Bestemmelsen regulerer ikke tilfeller der den bidragspliktige hevder at samværet er økt i forhold til det som kommer fram i samværsavtalen, i avgjørelsen eller i et rettsforlik og bidragsmottaker ikke er enig i bidragspliktiges opplysninger. For at samværsfradraget skal kunne økes i forhold til avtalen/avgjørelsen, må partene endre samværsavtalen (muntlig eller skriftlig), eller få en offentlig avgjørelse om samværet (herunder inngå rettsforlik om samværet).
Det vil ofte være vanskelig for bidragsmottakeren å klart bevise eller dokumentere at den bidragspliktige ikke følger opp samværsavtalen/-avgjørelsen i den grad at samværet med barnet hører inn under den samværsklassen som følger av avtalen/avgjørelsen. Det som skal bevises etter andre ledd, er at en tidligere inngått avtale eller fastsettelse ikke følges. Selv om forskriften bruker uttrykket klart beviser, gjelder det alminnelige overvektsprinsippet, dvs. at avgjørelsen må bygge på det som etter en samlet vurdering framstår som mest sannsynlig. Det kan etter omstendighetene være klart bevist at avtalen ikke følges, men være problematisk å fastslå hva som er faktisk samvær, eller om det er noe samvær i det hele tatt.
I tilfeller der bidragsmottakeren hevder at den bidragspliktige ikke overholder samværsavtalen, vil det være naturlig for ham/henne å legge fram uttalelser/bekreftelser fra hans/hennes familie eller andre privatpersoner som kjenner godt til forholdet. Arbeids- og velferdsdirektoratet vil understreke at slike uttalelser/bekreftelser ikke er tilstrekkelig til å oppfylle beviskravet. Det vil være vanskelig for NAV å vite om en privatperson er en slektning/venn eller en nøytral utenforstående. Bevisene må komme fra nøytralt hold. I praksis vil det si fra offentlige eller private instanser som barnehage, skole og lignende. Et eksempel kan være der bidragsmottakeren legger fram dokumentasjon fra barnehagen/skolen om at det er hun/han som kjører og henter barnet i barnehagen/skolen på tidspunkter da barnet i henhold til samværsavtalen/-avgjørelsen skulle vært hos den bidragspliktige. I et slikt tilfelle må det kunne anses at beviskravet er oppfylt. NAV Forvaltning må i alle tilfeller foreta en konkret vurdering av de opplysningene/bevisene som bidragsmottakeren legger fram.
Eventuelt kan et nøytralt bevis som alene kan virke litt for svakt, kunne forsterkes med andre bevis slik at opplysningene sett under ett anses tilstrekkelig til å bli avgjørende i saken. De sistnevnte bevisene må da ikke være svekket av motbevis fra den andre parten.
Selv om det er bidragsmottaker som har bevisbyrden, så har NAV en selvstendig plikt til å opplyse saken så godt som mulig før vedtak fattes, jf forvaltningsloven § 17 første ledd. NAV plikter derfor å be bidragspliktige redegjøre for samværet. Dersom bidragspliktige ikke er villig til å forklare seg om samværet etter direkte spørsmål fra NAV, vil det i bevisvurderingen tale i vedkommende disfavør.
I mange saker vil situasjonen være slik at en part ikke klarer å legge fram gode nok bevis til å oppnå det vedkommende ønsker. Det er et faktum som arbeids- og velferdsetaten må forholde seg til, og vedtak må da bli gjort ut fra hvordan saken står. Det er partene selv som har ansvaret for å legge fram avtaler eller eventuelle avgjørelser som beskriver den faktiske situasjonen med hensyn til samværet.
Når barnet fyller 18 år, blir barnet selv part i saken slik at det da er barnet og den bidragspliktige som er parter.
Av FNs barnekonvensjon artikkel 12 fremgår det at barn, som er i stand til å danne seg egne synspunkter, har rett til fritt å gi uttrykk for disse i alle forhold som vedrører barnet, og at slike synspunkter skal gis vekt i samsvar med barnets alder og modenhet. Backer har i sin kommentarutgave til barneloven (vedr. § 70 side 662 i andre utgave år 2008) uttalt at artikkel 12 «bør neppe forstås slik at den medfører en alminnelig plikt til å høre barn i bidragssaker.»
Når det gjelder uttalelser fra barn under 18 år bør det vises forsiktighet ved bruken av disse som bevis for eller mot samvær. Barn kan i denne sammenheng være i en lojalitetskonflikt mellom foreldrene. Ved å legge avgjørende vekt på barns uttalelser vil presset på barna i slike situasjoner kunne øke. En uttalelse fra barnet kan tillegges økende vekt etter som barnet nærmer seg myndighetsalderen. Denne praksisen er i tråd med Sivilombudsmannens uttalelser i sak 2011/901. Der uttalte ombudsmannen blant annet:
«I en tidligere sak (2010/1851) har jeg uttalt at jeg mener barnets uttalelser må kunne tillegges bevisverdi når barnet nærmer seg alderen der det selv får partsstatus i saken. Med henvisning til at en skriftlig bekreftelse fra bidragsbarn over 18 år i henhold til Arbeids- og velferdsdirektoratets rundskriv anses som tilstrekkelig bevis, mente jeg at også bidragsbarnets mening må tillegges økende vekt jo nærmere det kommer denne alderen.
Barnet i sak 2010/1851 var på tidspunktet for uttalelsen om samværet 17 år gammelt. I sak 2011/901 var barnet 15 år da uttalelsen om samværet ble gitt og uttalelsen ble ikke vektlagt i samme grad.
Det har i tillegg betydning i hvilken sammenheng uttalelsen er gitt. En uttalelse om samværet gitt til en offentlig person/instans bør tillegges mer vekt enn en uttalelse som er sendt inn som vedlegg til bidragsmottakers eller bidragspliktiges klage.
§ 9 tredje ledd - Konsekvensen av at unntaksregelen i andre ledd blir gjort gjeldende
[Tilføyd 12/08. Endret 7/15]
Forskriften er endret fra 1. juli 2015.
Når forskriften § 9 andre ledd kommer til anvendelse kan det etter regelverk gjeldende fra 1. juli 2015 gis samværsfradrag dersom den andre parten (i praksis den bidragspliktige) klart beviser at det blir praktisert samvær etter en lavere samværsklasse. Resultatet av forskriftsendringen er at den bidragspliktige ikke lenger er avhengig av en skriftlig bekreftelse fra bidragsmottakeren om at det utøves samvær, men selv kan fremlegge bevis på at det fortsatt forekommer samvær. Begrepet «klart beviser» skal forstås tilsvarende som etter andre ledd i forskriften. En bekreftelse fra den andre parten vil her, som ellers i praksis, anses som et klart bevis.
Etter regelverk gjeldende før 1. juli 2015 måtte parten som påberopte seg endringen, gi skriftlig bekreftelse på at det ble praktisert samvær etter en lavere samværsklasse for at det skullel bli gitt fradrag. Alternativt kunne NAV Forvaltning skrive notat om muntlige opplysninger.
[Endret 6/03, 1/08, 12/08, 11/09]
Barne- og familiedepartementet har bestemt at samværsfradraget skal beregnes ut fra samværsklasser. Departementet har foretatt en inndeling i fire klasser.
Barne- og familiedepartementet har uttalt følgende i punkt 7.4.2.2 i Ot.prp. nr. 43 (2000-2001):
”Departementet foreslår at det fastsettes samværsklasser i stedet for at det gis fradrag per avtalt/fastsatt samværsdag. En slik løsning vil skape mindre detaljdiskusjon med tilhørende fare for konflikter, enklere fastsettelse, færre endringssaker og større forutsigbarhet”.
For samværsklassene 2, 3 og 4 er det antall netter som den bidragspliktige har samvær med barnet, som er avgjørende for hvilken samværsklasse som skal legges til grunn. For samværsklasse 1 får både antall dager og netter betydning.
Barne- og familiedepartementet har uttalt følgende i punkt 7.4.2.3 i Ot.prp. nr. 43 (2000-2001):
”I høringsnotatet foreslo departementet en beregningsmåte hvor døgnet ble delt inn i fire. Som en forenkling foreslår vi nå en løsning som i hovedsak er basert på telling av netter… Hyppigheten og varigheten av de enkelte samværsperioder i en avtale/avgjørelse kan variere. For eksempel er ofte samværet mer langvarig i ferier enn ellers i året. Avtalen regulerer som regel samværet langt fram i tid. Det synes derfor mest naturlig at det månedlige samværsfradraget i barnebidraget er gjennomsnittlig beregnet ut fra totalt antall samværsnetter to år fram i tid, slik at en får med samværet i jul- og påskeferier og andre ferier i løpet av en toårsperiode. Dersom ikke samværet er avtalt så langt fram i tid, brukes en kortere gjennomsnittstid.”
Uttalelsen fra departementet gjelder i forhold til samværsklassene 2, 3 og 4. Samværsklasse 1 legges til grunn dersom gjennomsnittlig månedlig samværet utgjør 2 - 3,99 netter. Men fordi de som har minst samvær, ofte ikke har barnet hos seg om natten, kan også samvær utelukkende på dagtid gi rett til fradrag etter klasse 1. Ved telling av antall dager har departementet bestemt at dagen skal deles inn i fire, se forskriften § 9 femte ledd tredje punktum. Det er naturlig å knytte hver fjerdedel av dagen til dagens måltider. Det regnes fire måltider: Frokost, formiddagsmat, middag og kveldsmat. Den av foreldrene som står for det enkelte måltid, godskrives den fjerdedelen. Det vil si at dersom bidragsmottakeren sørger for frokost, og den bidragspliktige deretter henter barnet og sørger for formiddagsmat, middag og kvelds, godskrives den bidragspliktige ¾ dag. Dersom telling av ¼ dager fører til at den bidragspliktige har et månedlig samvær som utgjør to eller flere dager, skal samværsklasse 1 legges til grunn. Dersom den bidragspliktige har mindre samvær enn to dager/netter pr. måned, gis det ikke samværsfradrag.
Dersom samværet utgjør 4 - 8,99 netter pr. måned, skal samværsklasse 2 legges til grunn ved beregning av størrelsen på samværsfradraget. Utgjør samværet 9 – 13,99 netter pr. måned, skal samværsklasse 3 legges til grunn. Samværsklasse 4 legges til grunn dersom samværet utgjør 14-15 netter pr. måned. Det skal ikke foretas avrunding når omfanget av samværet skal regnes ut.
Innenfor hver samværsklasse er størrelsen på samværsfradraget differensiert etter alderen på barnet. Det er foretatt fire inndelinger med hensyn til barnets alder, 0-5 år, 6-10 år, 11-14 år og 15 år og eldre. Samværsfradraget øker med alderen på barnet. Ved fradrag for samvær med barn som har fylt 18 år, skal Nav forvaltning legge til grunn beløpene for aldersgruppen 15 år og eldre.
Skifte av aldersgruppe skjer 1. juli det året barnet fyller 6, 11 eller 15 år, jf. tilsvarende bestemmelse når det gjelder underholdskostnaden (forbruksutgiftene).
I vedlegg til dette rundskrivet er det gitt en oversikt over de ulike samværsklassene og størrelsen på samværsfradraget.
Ved beregning av størrelsen på kronefradraget innenfor de ulike samværsklassene er det tatt utgangspunkt i de samme forbrukskostnadene som i forskriften § 3 andre ledd. De kostnadene som tas med for alle samværsklassene, er transportutgifter og de individspesifikke utgiftene minus utgifter til klær og sko og spebarnsutstyr. For samværsklassene 3 og 4 regnes også barnets andel av samværsforeldrens boutgifter med. Husholdsspesifikke utgifter tas ikke med. Satsene for samværsfradrag vil være gjenstand for årlige reguleringer.
Eksempel på utregning av samværsfradrag
[Endret 9/03, 1/08]
Den bidragspliktige har samvær med barnet en ettermiddag hver uke. I tillegg har han samvær med barnet annenhver helg. Han henter barnet fredag ettermiddag. Søndag kveld leverer han barnet til bidragsmottakeren.
Barnet er hos den bidragspliktige 10 netter annenhver påske. Foreldrene veksler på å ha barnet annenhver jul og nyttårshelg. Barnet er 5 netter hos den bidragspliktige annenhver jul, og 5 netter annenhver nyttårshelg.
I sommerferien har hver av foreldrene samvær med barnet i 3 uker (21 netter). Annenhver høst- og vinterferie er barnet hos den bidragspliktige i 7 netter, mens bidragsmottakeren har barnet de andre høst- og vinterferiene.
Ved utregningen av det månedlige samværsfradraget skal NAV Forvaltning ta utgangspunkt i samværet over en toårsperiode. På denne måten får en med samværet som utøves i ferier og lignende, og tilsvarende perioder når barnet er sammen med bidragsmottakeren.
NAV Forvaltning må beregne samværsfradraget i to bolker. Først må NAV Forvaltning regne ut hvor mange døgn det uregelmessige samværet utgjør. Den tiden dette pågår, trekkes fra i det totale antallet uker (eventuelt døgn) over toårsperioden. I samme regnestykke trekker NAV Forvaltning også fra den tiden bidragsmottakeren har barnet i ferier m.v. Deretter må NAV Forvaltning regne ut hvor mange døgn det regelmessige samværet utgjør. Når dette er gjort, summerer NAV Forvaltning det uregelmessige og det regelmessige samværet, og dermed kan antall netter med samvær bli fastslått. Til slutt beregnes det gjennomsnittlige månedlige samværet.
Beregning av det uregelmessige samværet over en toårsperiode:
Den bidragspliktiges samvær med barnet over en toårsperiode:
Annenhver jul: |
23.12 — 28.12 |
5 netter |
Annenhver nyttårshelg: |
28.12 — 02.01 |
5 netter |
Annenhver påske: |
Fredag før palmesøndag — 2. påskedag |
10 netter |
Annenhver høstferie: |
1 uke |
7 netter |
Annenhver vinterferie: |
1 uke |
7 netter |
Hver sommerferie: |
3 uker hvert år |
42 netter |
Sum: |
|
76 netter |
Beregning av det vanlige samværet over en toårsperiode:
Antall netter i løpet av to år: |
730 netter |
Fradrag for netter med uregelmessig samvær: |
76 netter |
Fradrag for den tiden bidragsmottakeren har barnet i ferier mv. (3 uker hver sommer, annenhver høst-, vinter-, påske- og juleferie): |
76 netter |
Antall netter med regelmessig samvær og regelmessig tid hos bidragsmottakeren : |
578 netter |
Annenhver uke har den bidragspliktige samvær med barnet som går over to netter. Antall 14 dagersperioder med slikt samvær blir:
578 netter : 14 = 41,29 fjortendagersperioder
Antall netter med regelmessig samvær:
41,29 fjortendagersperioder x 2 netter = 82,58 netter
Gjennomsnittlig månedlig samvær over en toårsperiode:
76 netter (uregelmessig samvær) + 82,58 netter (regelmessig samvær) = 158,58 netter
158,58 netter : 24 = 6,61 netter pr. måned
Dette tilsvarer samværsklasse 2.