Utarbeidet av Rikstrygdeverket, Familiekontoret 01.12.2002
Sist endret 27.07.2015 av Arbeids- og velferdsdirektoratet,Ytelsesavdelingen, Seksjon for ytelsesfag, Regelverkskontoret jf. overskriften:
§ 9 femte ledd - Vilkår om fremleggelse av meklingsattest for rett til utvidet barnetrygd ved samlivsbrudd mellom samboere med felles barn under 16 år
Barnetrygdloven § 9 innholder bestemmelser om stønad for ett barn mer enn det faktiske barnetall - utvidet barnetrygd.
Den utvidede stønaden har som formål å bidra til å dekke merkostnader en enslig mor, far eller annen enslig omsorgsperson, har som følge av at vedkommende bor alene med barn uten å kunne dele husholdningsutgiftene med ektefelle eller samboer.
Det er et generelt vilkår for rett til utvidet barnetrygd at den personen barnet bor fast hos, reelt sett er enslig. Det avgjørende for retten til utvidet barnetrygd er om vedkommende er ugift, skilt eller separert og samtidig kan dokumentere at hun/han bor alene med barn i en egen husholdning uten å kunne dele de økonomiske utgiftene med ektefelle eller samboer.
Av forarbeidene til bestemmelsen (Ot.prp. nr. 57 (2000-2001)), fremgår det bl.a. følgende:
"Departementet foreslår i høringsnotatet at det innføres et nytt vilkår for rett til utvidet barnetrygd, ut fra et ønske om å definere et klarere formål bak utvidet stønad enn det som er tilfellet etter gjeldende rett. Det forslås at formålet bak ordningen med utvidet barnetrygd bør være at barnetrygden for ett barn mer enn det faktiske barnetallet, skal bidra til å dekke merkostnadene en enslig forsørger har som følge av at vedkommende bor alene med barnet i en egen husholdning."
Ugift, skilt eller separert
En person som ikke har vært gift, har sivilstatus ugift. For å få sivilstatus skilt eller separert, må det foreligge en formell skilsmisse eller separasjon. Skilsmisse og lovformelig separasjon gis ved bevilling av fylkesmannen eller ved dom/kjennelse av domstolen.
Registrert partnerskap (lov 30. april 1993 nr. 40) er likestilt med ekteskap og oppløses på samme måte som ekteskap.
Norsk separasjon eller skilsmisse
For at det skal foreligge gyldig separasjon eller skilsmisse, må det være gitt bevilling av fylkesmannen eller det må foreligge dom i saken. Søkeren må fremlegge slikt dokument.
Spesielt om utenlandsk skilsmisse
I praksis er det lagt til grunn at utenlandsk skilsmisse må anerkjennes av fylkesmannen etter lov 2. juni 1978 nr. 38 for at vilkåret om sivilstatus "skilt" skal anses oppfylt.
Fylkesmannen vil på anmodning vurdere om dokumentene gir sivilstanden "skilt" i Norge. For at fylkesmannen skal kunne ta stilling til dette må følgende foreligge:
Det er ikke anledning til å dekke utgifter i forbindelse med slik anerkjennelse over barnetrygdlovens budsjett.
Ifølge den Nordiske familierettskonvensjonen av 6. februar 1931 mellom Danmark, Finland, Island, Norge og Sverige, behøver ikke nordiske skilsmisser mellom nordiske statsborgere anerkjennelse fra fylkesmannen.
Spesielt om utenlandsk separasjon
Separasjonsinstituttet forekommer i få land. Dersom søkeren hevder å være separert i et annet land, kan det derfor som hovedregel legges til grunn at det ikke dreier seg om en separasjon som kan likestilles med norsk separasjon. Vedkommende anses da som gift. Vedkommende har, på visse vilkår, jf. tvistemålsloven § 419 a, anledning til å ta opp sak om separasjon eller skilsmisse i Norge.
Dersom søkeren fastholder at den utenlandske separasjonen må likestilles med den norske, har vedkommende anledning til å få vurdert separasjonsdokumentet av fylkesmannen. Det er heller ikke her anledning til å dekke utgifter i forbindelse med slik anerkjennelse over barnetrygdens budsjett.
Dansk separasjon anses likestilt med norsk separasjon og kan derfor uten videre legges til grunn.
Etter begjæring om skilsmisse i Sverige, blir det utferdiget et dokument "Meddelande om betänketid", hvor det fremgår at partene må ha en betenkningstid på seks måneder fra utstedelsen av dokumentet før skilsmisse kan begjæres. Hvis det ikke er begjært skilsmisse innen 12 måneder, blir partene igjen å anse som gift.
"Meddelande om betänketid" anses likestilt med norsk midlertidig avgjørelse om separasjon (se nedenfor), for tiden fra dokumentet er utstedt og inntil partene etter det som er sagt ovenfor blir å anse som skilt eller gift. Stønadssaken må derfor følges opp slik at det kan bringes på det rene hvorvidt vilkåret om sivilstatus separert eller skilt fortsatt er oppfylt.
Etter den svenske ordningen er det ikke noe krav om at partene skal leve adskilt i "betänketiden" for at det skal kunne gis skilsmisse. Det er imidlertid et vilkår for å få utvidet barnetrygd at partene ikke lever sammen i den aktuelle perioden.
Betydningen av at ektefellene bor sammen en periode etter separasjonen
[Endret 6/07]
Hvis ektefellene blir separert ved dom eller bevilling, skal den berettigede som hovedregel ha utvidet barnetrygd utbetalt fra måneden etter at bevilling ble gitt eller dom avsagt.
Imidlertid forekommer det at ektefellene ikke flytter fra hverandre straks separasjonsbevillingen er gitt. I andre tilfeller flytter separerte sammen igjen for så å flytte fra hverandre etter en tid.
I disse tilfellene foreligger ikke rett til utvidet barnetrygd så lenge ektefellene bor i samme boenhet. Etter at ektefellene har flyttet fra hverandre, oppstår spørsmålet om separasjonsbevillingen skal anses som gyldig eller om det skal kreves en faktisk separasjonstid på seks måneder før utvidet stønad kan tilstås.
I utgangspunktet er det fylkesmannen som avgjør hvorvidt en bevilling fortsatt er gyldig eller ikke. Da det i praksis har vist seg at fylkesmennene som oftest ikke vurderer spørsmålet om separasjonens gyldighet før ved skilsmissesaken, finner Arbeids- og velferdsdirektoratet at NAV kan legge følgende til grunn:
Arbeids- og velferdsdirektoratet har i ovenstående retningslinjer bygget på fremstillingen av gjeldende rett i NOU 1986:2, innstilling til ny ekteskapslov Del 1. Det er likevel lagt noe videre rammer for å anse en separasjon som gyldig. Det vises til at trygdemyndighetene bare skal vurdere separasjonsspørsmålet i forhold til stønadsretten.
Gjenlevende ektefelle
Det kan gis utvidet barnetrygd til en gjenlevende ektefelle. Dødsfallet skal være dokumentert. Vilkåret anses også oppfylt hvis den ene av foreldrene er forsvunnet, og det foreligger dødsformodningsdom eller dødeformodningskjennelse jf. kapittel 3 i lov av 23. mars 1961 om forsvunne personer mv.
Samme boenhet - felles husholdning
[Endret 6/07]
I tillegg til kravet om å være ugift, skilt eller separert for rett til utvidet barnetrygd er det samtidig et vilkår om at foreldrene ikke bor i samme boenhet. Utvidet barnetrygd skal være til hjelp for en enslig omsorgsperson som bor alene med barn og som ikke kan dele utgiftene med ektefelle eller samboer.
Med samme boenhet menes samme leilighet eller hus som ikke er delt opp i egne enheter med separat husholdning. Dersom foreldrene bor i samme boenhet, legges det til grunn at de også har felles husholdning. Det er uten betydning om partene har atskilt økonomi.
Vilkåret om at foreldrene ikke kan bo i samme boenhet, innebærer at foreldrene kan bo i samme hus så lenge de bor i atskilte deler av huset og det er dokumentert at de har hver sin husholdning.
Departementet uttalte bl.a. følgende i Ot.prp. nr. 57 (2000-2001):
"Gifte og samboere forutsettes å ha felles husholdningsøkonomi. Det sentrale vilkår for rett til utvidet stønad kan da være at foreldrene har flyttet fra hverandre, eventuelt aldri har bodd sammen, og har hver sin husholdning. Det vil derfor kunne foreligge rett til utvidet barnetrygd selv om foreldrene bor i nærheten av hverandre for eksempel ved at de bor i hver sin leilighet i samme bygning eller blokk.
Også ved nære boforhold og i situasjoner der ugifte foreldre tilbringer relativt mye tid sammen, men der det er klart at foreldrene har hver sin husholdning, vil det kunne foreligge rett til utvidet barnetrygd. Dette vil kunne føre til at noen flere vil kunne få rett til utvidet stønad enn etter gjeldende regelverk.
I de aller fleste tilfeller vil det ikke være noe problem å fastslå hvorvidt barnets foreldre er etablert i hver sin boenhet. Det mest vanlige er at en av foreldrene etter brudd flytter til annet hus eller annen leilighet. Avgrensningsproblemer vil oppstå der for eksempel det som tidligere var felles bolig deles opp til flere boenheter, og der foreldrene bosetter seg i hver sin etasje og lignende. I disse tilfellene foreslås det at NAV må kunne kreve at foreldrene dokumenterer at de bor i en egen boenhet i forhold til retten til utvidet barnetrygd. De må kunne dokumentere at det foreligger en ny utgiftsprofil.
Forslaget åpner for rett til utvidet stønad i de tilfeller der en omsorgsperson reelt sett er etablert i egen husholdning sammen med barnet. Det avgjørende blir da om foreldrene har flyttet fra hverandre, eller aldri har bodd sammen, og har etablert hver sin husholdning."
Dokumentasjon på egen husholdning
I tilfeller hvor foreldrenes boforhold er av en slik art at det må dokumenteres at de faktisk bor i hver sin boenhet, må stønadsmottakeren selv dokumentere at hun/han bor alene med barnet. Departementet uttalte bl.a. følgende i Ot.prp. nr. 57 (2000-2001):
"De må kunne dokumentere at det foreligger en ny utgiftsprofil. Dokumentasjon på dette kan for eksempel gå ut på at det fremlegges kvitteringer fra telefonselskap (eget telefonabonnement), NRK (egen TV-lisens), Posten, Folkeregisteret (melding om flytting), aviser m.m. og at summen av dokumentasjon må sannsynliggjøre at vedkommende har etablert en ny husholdning. Departementet forslår at det innføres et vilkår om at det er stønadsmottaker som skal dokumentere/ sannsynliggjøre at vilkårene for rett til utvidet stønad er oppfylte."
Dokumentasjon på egen husholdning i de tilfeller der foreldrene flytter inn og ut av tidligere felles bolig
[Tilføyd 9/14]
I noen tilfeller blir barna boende i foreldrenes tidligere felles bolig, men foreldrene veksler på å bo sammen med barna. Det må gjøres en konkret vurdering av om den som søker utvidet barnetrygd har dokumentert at han/hun har merutgifter som følge av at vedkommende bor alene med barnet i en egen husholdning, se TRR-2010-2279. Det er for eksempel ikke tilstrekkelig at foreldrene bor gratis hos venner/familie den tiden de ikke bor i det tidligere felleshjemmet sammen med barna.
Dersom foreldrene kun har etablert en ny bolig i tillegg til det tidligere felleshjemmet der barna bor, og foreldrene veksler på å bo sammen med barna og alene i den nye boligen, så kan dette være tilstrekkelig for å få rett til utvidet barnetrygd. Dette beror på om den som søker utvidet barnetrygd kan dokumentere at vedkommende har en ny utgiftsprofil, som omfatter utgifter tilsvarende en husholdning inkludert forelder og barn. Som det fremgår av TRR-2010-2279, så må det stilles visse krav til både omfanget av utgiftene og notoriteten på dokumentasjonen.
Forskjellen mellom vilkårene for rett til utvidet stønad etter barnetrygdloven og stønad til enslig mor eller far etter folketrygdloven
Formålet med den utvidede barnetrygden er å bidra til å dekke merutgifter en enslig mor eller far har som følge av at vedkommende bor alene med barnet i en egen husholdning.
Formålet med stønad til enslig mor eller far etter folketrygdloven kapittel 15 er å sikre inntekt for denne gruppen og gi disse midlertidig hjelp til selvhjelp, slik at de kan bli i stand til å forsørge seg selv ved eget arbeid. Ytelsen er en stønad til livsopphold som skal kompensere for manglende mulighet for å delta i inntektsgivende arbeid.
Vilkårene for stønad til en enslig mor eller far etter folketrygdloven kapittel 15 er knyttet til om vedkommende har aleneomsorg for barnet.
Både på grunn av at formålet med stønadene er forskjellig og på grunn av noe ulike vilkår, vil dette kunne medføre at en enslig mor eller far kan ha rett til utvidet barnetrygd, men ikke rett til stønad etter folketrygdloven kapittel 15.
Eksempel:
[Endret 1/07]
Lene og Lars er samboere. Etter fire års samliv blir det brudd mellom partene, og Lars flytter opp i husets loftsetasje, som er innredet til hybelleilighet. Lene blir boende i parets tidligere leilighet i samme huset. Paret har to barn, og de skal etter bruddet ha et barn hver boende fast hos seg.
Partene dokumenterer, ved fremleggelse av ulike regninger, samt med fremleggelse av meklingsattest, at de har hver sin husholdning. Begge setter fram krav om utvidet barnetrygd og stønad til enslig forsørger.
I et tilfelle som dette vil utvidet barnetrygd kunne tilstås til begge foreldrene, da det er godtgjort at hver av dem har egen husholdning og bor alene med barn. Når det imidlertid gjelder stønad til enslig forsørger etter folketrygdloven kapittel 15, fyller ingen av foreldrene vilkårene for denne stønaden på grunn av manglende aleneomsorg for barnet på grunn av nære boforhold.
§ 9 andre ledd bokstav a) - Faktisk separasjon
[Endret 12/11, 2/14]
Utvidet barnetrygd kan tilstås fra det tidspunkt det er godtgjort at samlivet mellom ektefellene har vært hevet i minst seks måneder. Utvidet barnetrygd vil i disse tilfellene kunne innvilges med virkning fra og med den syvende måneden etter samlivsbruddet. Bestemmelsen regulerer tilfeller som normalt leder til lovformelig separasjon eller skilsmisse, men der foreldrene av ulike grunner ikke kan få, eller vil ha (for eksempel på grunn av religiøse forhold) separasjon eller skilsmisse. Vilkåret om at den faktiske separasjonen må ha vært virksom i minst seks måneder, er satt av bevishensyn.
Det er imidlertid ikke et vilkår, verken i lovteksten eller i forarbeidene, at foreldrene må godtgjøre at det foreligger en særlig grunn til at skillsmisse eller separasjon ikke er tatt ut. Det vises til kjennelse fra Trygderetten TRR-2009-456 som omhandler et tilfelle hvor ankemotparten stilte krav om at det måtte foreligge en særlig grunn for å kunne tilstå utvidet barnetrygd etter denne bestemmelsen. Trygderetten uttaler: "Retten har etter dette kommet til at loven må forstås slik at det er tilstrekkelig at søkeren godtgjør at et faktisk samlivsbrudd har vart i mer enn seks måneder. Det er ikke nødvendig å godtgjøre særlige grunner til at formell separasjon ikke er tatt ut."
Det er et vilkår for rett til utvidet barnetrygd på dette grunnlaget at det foreligger et reelt brudd på samlivet og ikke bare et brudd i boforholdet. Søkeren må godtgjøre at ektefellene har levd atskilt i minst seks måneder og må så vidt mulig fremlegge bevitnet skriftlig erklæring undertegnet av begge ektefellene som bekrefter dette. Kan søkeren ikke skaffe slik bekreftelse fra den andre ektefellen, må vedkommende fremlegge en egenerklæring som bekrefter dette. Dersom det dokumenteres at det er foretatt forgjeves forliksmegling eller at det er reist sak om separasjon/skilsmisse, må samlivsbruddet anses for godtgjort. Det er ikke et vilkår for rett til utvidet barnetrygd at søkeren i slike tilfeller fremlegger meklingsattest, da den bestemmelsen kun gjelder for samlivsbrudd mellom samboere med fellesbarn under 16 år, og ikke ved brudd i samlivet mellom ektefeller, jf. § 9 femte ledd.
Atskillelse i boforholdet på grunn av sykdom/institusjonsopphold, arbeid, utdanning, fengselsopphold e.l. omfattes ikke av denne bestemmelsen, jf. også § 9 tredje ledd. Det faktum at søkeren rent faktisk bor alene med barnet, og at vedkommende ikke på noen måte blir forsørget av sin ektefelle, er ikke tilstrekkelig til at det kan sies å være brudd i samlivet mellom barnas foreldre. Dette gjelder også der atskillelsen i boforholdet må anses å være av varig karakter, for eksempel dersom en av foreldrene blir innlagt i institusjon for varig opphold.
§ 9 andre ledd bokstav b) - Forsvunnet ektefelle
Det kan foreligge rett til utvidet barnetrygd i tilfeller hvor ektefellen har vært forsvunnet i minst seks måneder og det ikke har vært mulig å oppspore vedkommende.
Hvis det godtgjøres at ektefellen har vært forsvunnet i minst seks måneder, kan utvidet barnetrygd utbetales fra og med kalendermåneden etter at ektefellen forsvant.
Bestemmelsen gjelder tilsvarende for forsvunnet samboer eller partner.
Dersom dødsformodningsdom eller kjennelse blir avsagt, foreligger det rett til utvidet barnetrygd. Hvis slik beslutning enda ikke er fattet, stilles det av bevishensyn krav om at vedkommende må ha vært forsvunnet i minst seks måneder, før det treffes vedtak om utvidet stønad. I praksis bør det kreves at politiet er varslet om at vedkommende er forsvunnet og at politiet har foretatt undersøkelser/etterforskning.
Forsvunnet ektefelle til flyktninger og tidligere asylsøkere
[Endret 6/07, 4/14]
Dersom et barn er kommet til Norge som flyktning eller asylsøker sammen med en av sine foreldre, og forelderen ikke vet hvor ektefellen er og ikke kan komme i kontakt med vedkommende, har Arbeids- og velferdsdirektoratet funnet å kunne likestille slike tilfeller med "forsvunnet", slik at utvidet barnetrygd kan tilstås. Dette vil for eksempel kunne være tilfelle hvis ektefellen ikke kan oppspores i et land med krig og unntakstilstand. Det må stilles krav om at det er gjort konkrete forsøk på å oppspore ektefellen, for eksempel gjennom UDI, det internasjonale Røde Kors, Flyktninghjelpen eller Frelsesarmeen. Hvis søkeren har hatt kontakt med sin ektefelle, selv om denne er sporadisk, kan ikke ektefellen regnes for å være forsvunnet.
Det må også undersøkes med Utlendingsdirektoratet (UDI) om det er søkt om familiegjenforening/oppholdstillatelse for ektefellen. Dersom der er søkt om familiegjenforening, vil det normalt bety at vedkommende ikke er å anse som forsvunnet.
Hvis det godtgjøres at ektefellen har vært forsvunnet i minst seks måneder, kan utvidet barnetrygd utbetales fra og med kalendermåneden etter at ektefellen forsvant.
§ 9 andre ledd bokstav c - Midlertidig separasjon
Det kan gis utvidet barnetrygd i tilfeller hvor ektefellene er midlertidig separert ved kjennelse etter ekteskapsloven § 92.
Midlertidig avgjørelse om separasjon gir stønadsrett på samme måte som separasjon gitt ved bevilling eller dom. Denne type avgjørelse tas av retten i visse tilfeller enten mens sak verserer eller uten at sak er reist. Avgjørelsen er som navnet sier, midlertidig, og stønadssaken må derfor følges opp. Utvidet barnetrygd på dette grunnlag gis bare så lenge kjennelsen er virksom.
I tilfeller der sak om skilsmisse/separasjon er reist, kan resultatet av saken bli at det enten gis eller ikke gis ordinær formell separasjon. Partene kan dessuten alltid frafalle saken underveis. Dersom det gis formell separasjon, vil rett til utvidet barnetrygd kunne foreligge etter § 9 første ledd. I de to andre tilfellene vil søkeren igjen bli å anse som gift, og retten til utvidet barnetrygd bortfaller.
Dersom den midlertidige avgjørelsen om separasjon er truffet uten at sak er reist, vil dommeren ha satt en frist for å reise sak. Dersom det ikke blir reist sak innen fristens utløp, vil den midlertidige avgjørelsen om separasjon falle bort. Det samme er tilfelle hvis det er reist sak innen fristens utløp, men saken frafalles før avgjørelse foreligger. I begge tilfeller vil søkeren igjen være å anse som gift.
§ 9 andre ledd bokstav d - Ektefellen/samboeren/partneren innsatt i fengsel, idømt forvaring, overføring til tvungent psykisk helsevern eller tvungen omsorg, eller utholdt varetekt i minst 6 måneder
[Tilføyd 6/07]
Denne bestemmelsen trer i kraft 1. juli 2007.
Bakgrunn
Barn av innsatte er en gruppe barn som ofte har det vanskelig, ikke bare rent menneskelig, men også økonomisk. I forbindelse med en levekårsundersøkelse blant innsatte ble det slått fast at fire av ti innsatte befinner seg under fattigdomsgrensen, og over halvparten av de innsatte har barn. Dette tilsier at barn av innsatte bør være en av gruppene som det fokuseres på i arbeidet med å bedre forholdene for fattige barn i Norge. Innføring av rett til utvidet barnetrygd for disse barna fra 1. juli 2007 kan sees på som et ledd i bekjempelsen av fattigdom. Det vises til Ot.prp. nr. 46 (2006-2007) fra Barne- og likestillingsdepartementet.
Generelt
Hensikten med denne bestemmelsen er å likestille de som i realiteten er blitt enslige forsørgere fordi ektefellen/samboeren/partneren er i fengsel m.v., med de som blir enslige forsørgere etter samlivsbrudd. Dette betyr at bestemmelsen omfatter tilfeller der foreldrene er gift, samboere eller partnere og bor sammen før den ene kommer i fengsel.
Det er den forelderen som bor igjen med barnet som kan få utvidet barnetrygd som enslig forsørger.
I noen tilfeller kan det være stønadsmottaker av barnetrygden som kommer i fengsel m.v.. Dersom forelderen får ubetinget fengselsstraff av en viss varighet, vil vedkommende ikke lenger oppfylle vilkåret om at barnet må bo fast hos den som skal motta barnetrygden. Det vil derfor heller ikke være aktuelt å gi vedkommende utvidet stønad. Den som kan søke om utvidet barnetrygd etter denne bestemmelsen, vil være den ektefellen eller samboeren som bor igjen alene med barnet.
Ved inngåelse av ekteskap eller ved samboerskap av minst ett års varighet opphører retten til utvidet barnetrygd for eventuelle særkullsbarn. Rett til utvidet barnetrygd ved fengselsopphold m.v. gjelder tilsvarende for særkullsbarn som for fellesbarn.
Fengselsopphold
Gifte og samboende foreldre som blir alene om omsorgen for barn fordi ektefellen eller samboeren kommer i fengsel, gis rett til utvidet barnetrygd. Retten gjelder i tilfeller der vedkommende er innsatt i fengsel og har fått en dom hvor den ubetingede delen av straffen er av minst seks måneders varighet.
Rett til utvidet barnetrygd for barn av innsatte inntrer fra det tidspunktet soningen starter. Utvidet stønad gis dermed fra og med måneden etter dette tidspunktet.
Selv om det viser seg at fengselsoppholdets varighet blir kortere enn seks måneder, vil retten til utvidet barnetrygd være i beholdt i soningsperioden, så lenge den ubetingede delen av dommen ikke er lavere enn seks måneder.
Dersom den innsatte innvilges prøveløslatelse etter for eksempel fem måneder, opphører retten til utvidet barnetrygd når vedkommende kommer ut fra fengselet.
Varetekt
De samme hensyn til familien gjør seg også gjeldende i tilfeller der vedkommende sitter i varetekt som ved soning av fengselsstraff. Det er lagt til grunn at varetektsfengslingen må ha vart i minst seks måneder før utvidet barnetrygd kan tilstås.
Utvidet barnetrygd vil da kunne gis fra og med syvende måned etter at varetektsfengslingen startet.
Forvaring og strafferettslige særreaksjoner
Sikringsordningen ble i 2002 erstattet av innføringen av straffen forvaring og særreaksjonene overføring til tvungent psykisk helsevern og tvungen omsorg. Den økonomiske situasjonen for den som blir igjen alene, er den samme om det gjelder ordinær fengselsstraff eller en forvaringsstraff eller en særreaksjon.
Dersom vedkommende blir idømt forvaring, overføring til tvungent psykisk helsevern eller tvungen omsorg og av den grunn ikke kan bo sammen med ektefellen/samboeren/partneren, vil denne har rett til utvidet barnetrygd.
Utvidet barnetrygd vil da kunne gis fra måneden etter at forvaring/overføring til tvungent psykisk helsevern eller tvungen omsorg tar til.
Dokumentasjon og oppfølging
Lovendringen omfatter alle nye tilfeller etter 30. juni 2007. Det vil også foreligge rett til utvidet barnetrygd for den gjenværende del av fengslingstiden der ektefellen/samboeren på ikrafttredelsestidspunktet soner en dom der den ubetingede delen av straffen ikke er lavere enn seks måneder, har utholdt varetekt i minst seks måneder eller er i en av de andre situasjoner som omfattes av endringen.
Dokumentasjon for dommen og tidspunktet for når soningen starter skal forelegges NAV sammen med krav om utvidet barnetrygd. Er det tvil om hvorvidt vilkårene er oppfylt, må den som har satt fram kravet framskaffe nødvendige opplysninger om dette.
Alle mottakere av barnetrygd har plikt til å melde fra til NAV lokalt om endringer i forhold som kan ha betydning for retten til barnetrygd og størrelsen på denne. Dette medfører for eksempel at mottakeren må melde fra hvis ektefellen prøveløslates eller fengselsoppholdet opphører. Det er likevel behov for en visse kontroll fra NAV med hensyn til fra hvilket tidspunkt vedkommende kommer ut av fengsel m.v. Kriminalomsorgen kan løslate domfelte på prøve når vedkommende, medregnet varetektsopphold har gjennomført to tredjedeler av straffen, jf. § 42 i lov 18. mai 2001 nr. 21 om gjennomføring av straff mv. NAV lokalt bes derfor lage faste rutiner for slik oppfølging. Som et minimum må sakene kontrolleres i forbindelse med at vedkommende har sonet to tredjedeler av straffen. Dette må følges opp ved at saken settes på framlegg.
Det foreligger ikke rett til utvidet barnetrygd i tilfeller der foreldrene midlertidig bor atskilt på grunn av arbeid, utdanning e.l. Det må fra foreldrenes side godtgjøres at det foreligger et brudd i forholdet mellom dem.
Departementet uttalte følgende i Ot.prp. nr. 57 (2000-2001):
"Det foreslås også at det tas inn en presisering i loven om at midlertidig atskillelse som følge av arbeid, utdanning m.v. ikke utløser rett til utvidet stønad. Tilsvarende vil gjelde i de tilfeller der den ene ektefellen er varig innlagt i institusjon. Egen husholdning er i seg selv ikke nok så lenge foreldrene fremdeles må sies å være et par."
Bestemmelsen angir at også andre omsorgspersoner enn barnets foreldre har rett til utvidet barnetrygd hvis de har barnet boende fast hos seg og fyller de øvrige vilkårene for ordinær og utvidet barnetrygd.
Eksempel:
Ida og Per er gift og er fosterforeldre til Lars. Det inntreffer brudd i samlivet mellom ektefellene, og Ida flytter til nabokommunen. Lars skal bli boende hos Per. Det dokumenteres fra partene at samlivet har vært hevet i seks måneder, og partene vil nå søke om separasjon. I dette tilfellet kan Per få utvidet barnetrygd, etter bestemmelsene om faktisk separasjon, fra og med den sjuende måneden etter at bruddet er dokumentert.
Retten til utvidet barnetrygd gjelder imidlertid ikke der barnet bor i en barnevernsinstitusjon. I slike tilfeller kan det bare gis ordinær barnetrygd.
[Endret 1/07, 2/14, 7/15]
Nytt femte ledd i barnetrygdloven § 9 fra 1. januar 2007. Tidligere femte ledd i barnetrygdloven § 9 er blitt nytt sjette ledd.
I Ot.prpr. nr. 103 (2004-2005) fra Barne- og familiedepartementet står det bl.a. følgende:
"Samfunnet har et selvstendig ansvar for å fremme barnets beste og gi barn rettsvern. Et viktig mål er at barn født av samboende foreldre ikke skal diskrimineres i forhold til barn født av gifte foreldre. Dagens meklingsordning fanger ikke i tilstrekkelig grad opp samboende foreldre som skiller lag. Samboere med felles barn under 16 år har siden 1995 hatt mulighet til å få mekling dersom begge parter ønsker det. Samboere har imidlertid ikke plikt til å mekle, slik ektepar som skiller lag har. Barn behov må behandles likt uavhengig av om foreldrene har valgt ekteskap eller samboerskap. På samme måte som for ektepar, bør mekling være obligatorisk også ved samlivsbrudd for samboere med felles barn. Plikten til å mekle bør gjelde samboerpar med felles barn under 16 år. Dagens regler for ektepar er også begrenset til par med felles barn under 16 år.
En særlig utfordring på dette området er å få samboerne til å møte til mekling, ettersom samboere kan flytte fra hverandre uten formaliteter. Gifte foreldre kan riktignok også flytte fra hverandre uten formaliteter, men for å få separasjons- og skilsmissebevilling må de ha meklingsattest. Det er behov for et virkemiddel som sikrer at den obligatoriske delen av meklingen kan gjøres gjeldende overfor samboerparene.
Departementet foreslår å gjøre utbetaling av utvidet barnetrygd til personer som blir enslig forsørger etter oppløsning av samboerskap, betinget av at det fremlegges meklingsattest,……."
Utbetaling av utvidet barnetrygd til personer som blir enslige etter oppløsning av samboerskap, er betinget av at det fremlegges en meklingsattest. Dette er et tilleggsvilkår for rett til utvidet barnetrygd som gjelder ved samlivsbrudd mellom samboere, og som har felles barn under 16 år. Bestemmelsen innebærer at rett til utvidet barnetrygd først inntrer når meklingsattest er utstedt, og utvidet barnetrygd kan først utbetales fra kalendermåneden etter, jf barnetrygdloven § 11 første ledd.
Det skal ikke innvilges utvidet barnetrygd for tiden før barnet fylte 16 år, uten at det foreligger meklingsattest. Dersom samlivsbruddet skjedde før barnet fylte 16 år og krav om utvidet barnetrygd settes frem etter fylte 16 år, så kan utvidet barnetrygd tidligst etterbetales med virkning fra måneden etter at barnet fylte 16 år.
I noen tilfeller vil den som søker utvidet barnetrygd ha særkullsbarn i tillegg til fellesbarn med tidligere samboer. Dersom den som søker stønad fyller vilkårene for rett til utvidet barnetrygd for særkullsbarnet, men ikke fremlegger meklingsattest for fellesbarnet, har vedkommende rett til utvidet barnetrygd for særkullsbarnet. I en slik situasjon er det viktig at det gis informasjon i vedtaket om hvilket barn som har utløst retten til utvidet barnetrygd. Dersom særkullsbarnet på et senere tidspunkt flytter til en annen omsorgsperson, må det fremlegges meklingsattest for fellesbarnet for å få rett til utvidet barnetrygd for dette barnet, med mindre fellesbarnet har fylt 16 år
Når en ugift forelder setter fram krav om utvidet barnetrygd, kan det foreligge tvil om hvorvidt vedkommende har vært samboer med den andre av barnets foreldre, og således må legge fram meklingsattest. I slike tilfeller må NAV foreta en konkret vurdering. Utgangspunktet for vurderingen må være opplysninger fra stønadsmottaker på kravskjemaet. Det må videre tas utgangspunkt i at et krav om utvidet barnetrygd som fremsettes på et senere tidspunkt enn i forbindelse med barnets fødsel, normalt betyr at stønadsmottakeren har vært gift eller samboende forut for kravfremsettelsen.
Dersom stønadsmottaker oppgir å ha vært samboer med den andre av foreldrene, må dette derfor kunne legges til grunn. Foreldrene skal i så fall møte fram til obligatorisk mekling før retten til utvidet barnetrygd inntrer. Dersom vedkommende opplyser at han/hun ikke har bodd sammen med den andre av barnets foreldre forut for kravfremsettelsen, og krav fremsettes på et senere tidspunkt enn i forbindelse med barnets fødsel, må NAV foreta en nærmere vurdering. Hvis barnets foreldre har hatt felles adresse i folkeregisteret forut for kravfremsettelsen, kan det normalt legges til grunn at foreldrene har vært samboere og at meklingsattest er nødvendig.
§ 9 sjette ledd bokstav a) - Inngåelse av ekteskap
[Endret 1/07]
På grunn av innføring av nytt femte ledd i barnetrygdloven § 9 fra 1. januar 2007, er tidligere femte ledd blitt nytt sjette ledd i barnetrygdloven § 9.
Det foreligger ikke rett til utvidet barnetrygd for særkullsbarn hvis søkeren er gift på ny. En stønadsmottaker som inngår ekteskap regnes ikke lenger som enslig. Dette gjelder selv om ekteskapet er inngått med en som ikke er barnets mor eller far. Likestilt med ekteskap er registrert partnerskap etter partnerskapsloven.
§ 9 sjette ledd bokstav b) - Opphør av retten til utvidet barnetrygd for samboere med bare særkullsbarn
[Endret 1/06, 1/07, 6/07, 12/08, 5/15]
Det foreligger ikke rett til utvidet stønad hvis søkeren har bodd sammen med en annen person i et ekteskapslignende forhold i en felles husholdning i 12 av de siste 18 måneder. Bestemmelsen gjelder på tilsvarende måte for homofile og lesbiske samboere med særkullsbarn.
Foreligger det i utgangspunktet rett til utvidet stønad, bortfaller den på samme måte som ved samboerskap med varighet på 12 måneder eller mer i løpet av de siste 18 måneder.
Eksempel
Kari og Knut flyttet sammen 1. september. Paret har bodd sammen i 12 måneder per 1. september påfølgende år. Den utvidede barnetrygden skal da omregnes til ordinær barnetrygd fra måneden etter vilkåret om 12 måneder samboerskap er oppfylt, det vil si fra 1. oktober.
Dersom vedkommende ved kravfremsettelsen av utvidet barnetrygd allerede har levd i et ekteskapsliknende forhold i minst 12 av de siste 18 månedene, skal den utvidede stønaden avslås.
Varighetskravet knytter seg til forholdet mellom samboerne og ikke hvor lenge eventuelt barnet/barna har bodd sammen med dem. En stønadsmottaker som har vært samboende i minst 12 av de siste 18 månedene mister retten til utvidet barnetrygd selv om barnet ikke har bodd sammen med stønadsmottakeren hele denne tiden.
Alle som setter fram krav om utvidet barnetrygd gi opplysninger om eventuelt samboerskap og fra hvilken dato, jf. skjema NAV 33-00.08 (Søknad om barnetrygd), pkt. 2.2 på s. 3 i skjemaet. Mottakere av utvidet barnetrygd som inngår samboerforhold etter at utvidet barnetrygd er tilstått skal gi NAV lokalt melding om dette og fra hvilken dato.
Opplysninger om samboerskap skal følges opp av NAV. Med utgangspunkt i oppgitt dato for inngått samboerskap, skal det settes framlegg om omregning av utvidet barnetrygd til ordinær barnetrygd fra måneden etter at samboerforholdet har vart i 12 måneder. Dersom stønadsmottakeren ikke har gitt beskjed om at samboerforholdet er oppløst, skal NAV fatte vedtak om omregning av utvidet barnetrygd til ordinær barnetrygd. Se for øvrig avsnittene om "Midlertidig adskillelse" og "Kortvarige brudd i samboerforhold etter at utvidet barnetrygd er omregnet til ordinær barnetrygd på grunnlag av barnetrygdloven § 9 sjette ledd bokstav b".
"Ekteskapslignende forhold"
[Endret 1/07, 6/07, 5/15]
Samboere som i tillegg til særkullsbarn også har fellesbarn (jf. loven § 9 sjette ledd bokstav c), må anses for å leve i ekteskapslignende forhold.
"Felles husholdning"
Kravet om felles husholdning anses oppfylt så lenge paret bor under samme tak. Det er uten betydning om de faktisk har atskilt økonomi.
Nærmere om sammenhengen mellom vilkårene om "ekteskapslignende forhold" og "felles husholdning"
For at retten til utvidet barnetrygd til samboere som ikke har fellesbarn skal falle bort, må de fylle vilkårene om både ekteskapslignende forhold og om felles husholdning. Det er således ikke tilstrekkelig grunnlag for omregning av stønaden at de fyller vilkåret om felles husholdning (bor under samme tak) hvis de ikke lever i et ekteskapslignende forhold.
Utover kravet til ekteskapslignende bofellesskap og kravet til varighet er det ikke stilt andre krav til slikt bofellesskap. Dette innebærer at andre bofellesskap, f.eks. nære slektninger som bor sammen, bokollektiv hvor partene ikke har et ekteskapslignende forhold etc., ikke medfører tap av retten til utvidet barnetrygd.
Når det gjelder hvordan de samboende i ekteskapslignende forhold ordner økonomien seg imellom, har dette ingen betydning i denne sammenheng. En må anta at selv i forhold med atskilt økonomi, vil det falle rimeligere for partene å ha en husholdning hvor de deler på utgiftene, enn to atskilte husholdninger.
Barne- og familiedepartementet uttalte bl.a. følgende i Ot. prp. nr. 57 (2000-2001):
"Når enslige forsørgere etablerer samboerforhold av varig karakter, samtidig som utvidet barnetrygd beholdes, må en kunne si at en har fjernet seg fra ordningens historiske utgangspunkt. En må anta at husholdningens samlede økonomiske situasjon har store likhetstrekk med situasjonen i familier der foreldrene bor sammen og mottar ordinær barnetrygd".
Midlertidig atskillelse
Det er lagt til grunn en likebehandling av samboere med fellesbarn og samboere med særkullsbarn når det gjelder midlertidig atskillelse, dvs. at midlertidig atskillelse på grunn av arbeid, utdanning, verneplikt o.l. ikke gir rett til utvidet barnetrygd.
Dersom partene forut for den midlertidige atskillelsen ikke har levd sammen i ekteskapslignende forhold i felles husholdning i minst 12 av de siste 18 månedene, opphører imidlertid ikke retten til utvidet barnetrygd så lenge partene lever midlertidig atskilt.
Kortvarige brudd i samboerforhold etter at utvidet barnetrygd er omregnet til ordinær barnetrygd på grunnlag av barnetrygdloven § 9 femte ledd bokstav b
[Endret 1/06, 1/07]
I en del tilfeller flytter samboere fra hverandre etter at stønaden er omregnet til ordinær stønad, for så å flytte sammen igjen etter kort tid. For samboere som har fått omregnet barnetrygden på grunnlag av § 9 sjette ledd bokstav b, og som senere flytter fra hverandre, for så å flytte sammen igjen, skal barnetrygden omregnes til ordinær barnetrygd fra og med måneden etter at de igjen flytter sammen. Det er en forutsetning for denne praktiseringen at bruddet ikke har vart i mer enn seks måneder, da de ellers ikke vil fylle varighetskravet om samboerskap i minst 12 av de siste 18 måneder.
Tidspunkt for omregningen
[Endret 1/06, 1/07]
Fra 1. januar 2006 skal utvidet barnetrygd omregnes til ordinær barnetrygd fra måneden etter at vilkåret om samboer minst 12 av 18 måneder er oppfylt. Se ovenfor under overskriften § 9 sjette ledd bokstav b) - Opphør av retten til utvidet barnetrygd for samboere med bare særkullsbarn.
Stønadsmottaker får ny samboer
Varigheten av samboerforholdet skal vurderes i forhold til èn samboer. Hvis stønadsmottaker får ny samboer, vurderes varighetskravet i forhold til den nye samboeren.
§ 9 sjette ledd bokstav c) - Opphør av retten til utvidet barnetrygd for samboere med både fellesbarn og særkullsbarn
Bestemmelsen omhandler samboere med særkullsbarn som også har eller får fellesbarn.
Dersom partene lever i et ekteskapslignende forhold i en felles husholdning (jf. kommentarer ovenfor) og i tillegg til særkullsbarn også får fellsbarn, faller retten til utvidet barnetrygd bort fra måneden etter at fellesbarnet er født, eventuelt fra måneden etter at barnets foreldre flytter sammen. Det er ikke noe krav til varighet av samboerforholdet for par som har fellesbarn i tillegg til særkullsbarn.
Samboere som, i tillegg til særkullsbarn, også har fellesbarn anses for å leve i ekteskapslignende forhold.
Utbetaling av barnetrygd for samboere som har fått omregnet barnetrygden fra utvidet til ordinær barnetrygd
[Endret 6/07]
For de stønadsmottakere som får eller har fått barnetrygden sin omregnet fra utvidet til ordinær stønad på grunn av langvarig samboerforhold eller samboerforhold med både fellesbarn og særkullsbarn, er det anledning til å betrakte alle barn (særkullsbarn og eventuelle fellesbarn) som ett barnekull. Bare én person kan da stå som stønadsmottaker for alle barna, og det må foreligge skriftlig samtykke fra den som tidligere har stått som stønadsmottaker. Melding om ny mottaker kan få virkning fra måneden etter at den er gitt til NAV.
Forholdet mellom barnetrygdloven § 9 sjette ledd bokstav c og § 9 første ledd
[Endret 1/07]
Vi gjør oppmerksom på at samboere med bare fellesbarn ikke er omfattet av barnetrygdloven § 9 sjette ledd bokstav c, men av barnetrygdloven § 9 første ledd. Kravet til ekteskapslignende forhold og felles husholdning gjelder altså bare de samboerne som i tillegg til fellesbarn også har særkullsbarn.