Utarbeidet av Arbeids- og velferdsdirektoratet, Ytelsesavdelingen, Regelverkskontoret
Sist endret 10.03.2015 av Arbeids- og velferdsdirektoratet, Ytelsesavdelingen, Regelverkskontoret, jf. overskriften:
§ 12-3 Andre ledd andre punktum - Mindre enn 20 års botid
Innhold
Generell kommentar
Eksport av tillegg til uføretrygd
Medlemskap og opphold i utlandet
Trygdeavtaler
§ 12-3 Første ledd - Hovedvilkår om å være medlem i trygden
§ 12-3 Andre ledd første punktum - Minst 20 års trygdetid (botid)
§ 12-3 Andre ledd andre punktum - Mindre enn 20 års botid
§ 12-3 Tredje ledd - Ytelser som ikke kan eksporteres
§ 12-3 Fjerde ledd - Tillegg til uføretrygd for gjenlevende ektefelle (gjenlevendetillegg)
Flytting tilbake til Norge
Flyktningerettigheter
Uførepensjoner gitt etter regler som gjaldt før 1991
Det er i utgangspunktet et vilkår for rett til uføretrygd at man fortsatt er medlem i folketrygden. Det er likevel gjort enkelte unntak fra denne hovedregelen. Bestemmelsen inneholder regler om i hvilken utstrekning en person som ikke lenger er medlem i folketrygden har rett til å få beholde uføretrygden. Reglene er aktuelle først og fremst når en person som mottar uføretrygd flytter til utlandet og ikke lenger er medlem i folketrygden (eksportregler).
Vær oppmerksom på at uføretrygd etter § 12-2 fjerde ledd til personer med lang botid i Norge, i visse tilfeller kan innvilges til en person som ikke er medlem i trygden, se rundskrivskommentaren til § 12-2 fjerde ledd om medlemskap i avtaleland på uføretidspunktet.
Dersom uførheten skyldes yrkesskade, gjelder ikke kravet om fortsatt medlemskap i trygden, jf. § 12-17. Hvis uførheten bare delvis skyldes yrkesskade, gjelder vilkårene i § 12-3 for den delen av uføretrygden som ikke er gitt på grunn av yrkesskade.
Dette rundskrivet inneholder også et avsnitt om hvilke regler som gjelder når en person som har mottatt eller fortsatt mottar uføretrygd flytter tilbake til Norge.
Reglene i § 12-3 gjelder også for personer som har fått omregnet uførepensjon til uføretrygd fra 1. januar 2015. Dette går fram av § 7-5 og § 7-6 i forskrift om uføretrygd fra folketrygden. Ved omregning av ytelsen etter § 12-3 andre ledd vil beregningsgrunnlaget for de som har fått omregnet uførepensjon til uføretrygd, være beregningsgrunnlaget fastsatt etter forskrift om omregning av uførepensjon til uføretrygd fastsatt 3. juli 2014, med mindre det senere er fastsatt et nytt uføretidspunkt etter § 12-8.
Forskriften gir også regler om hvordan personer som på omregningstidspunktet 1. januar 2015 ikke var medlem i trygden, skal få uføretrygden omregnet ved flytting tilbake til Norge. Disse reglene gjelder også personer som ved flytting til avtaleland blir omfattet av EØS-forordningen eller andre trygdeavtaler. Forskrift om uføretrygd fra folketrygden § 7-5 og § 7-6 er kommentert i rundskriv til lov 16. desember 2011 nr. 59 om endringer i folketrygdloven (ny uføretrygd og alderspensjon til uføre) del II fjerde ledd. Rundskrivet finnes under generelle rundskriv til dette kapitlet.
Eksport av tillegg til uføretrygd
Barnetillegg utbetales i utlandet sammen med uføretrygden, og beregnes etter den samme trygdetiden som er lagt til grunn i uføretrygden, jf.§ 12-15 andre ledd. Hvis trygdetiden i uføretrygden blir redusert ved eksport, må barnetillegget derfor også omregnes.
Gjenlevendetillegg til uføretrygd etter § 12-18 skal endres forholdsmessig hvis uføretrygden reduseres ved eksport, jf.§ 12-3 fjerde ledd. Det samme gjelder gjenlevendetillegg som er fastsatt etter forskrift om omregning av uførepensjon til uføretrygd, jf. forskriften § 7.
Ektefelletillegg fastsatt etter forskrift om omregning av uførepensjon til uføretrygd § 8, skal ikke omregnes ved eksport av uføretrygd. Hvis uføretrygden bortfaller ved flytting til utlandet, bortfaller også ektefelletillegget.
Medlemskap og opphold i utlandet
For personer som oppholder seg i utlandet, må det vurderes konkret i hver sak om vedkommende fortsatt kan anses som medlem i folketrygden. Personer som er bosatt i Norge er som hovedregel medlem i folketrygden, jf. § 2-1. Hovedreglene er som følger:
Regler om opphør av pliktig medlemskap står i § 2-14.
Trygdeavtaler med andre land har regler som gir fortsatt rett til uføretrygd ved bosetting i avtalelandet utover det som følger av folketrygdlovens eksportregler. Slike regler finnes i EØS-avtalens trygdedel (forordning 883/2004), i Nordisk konvensjon om trygd, og i en rekke andre trygdeavtaler. Se trygdeavtalene og rundskrivene til disse under Hovednummer 45, 41 og 42.
Som utgangspunkt kreves det at en person fortsatt er medlem i folketrygden for å beholde retten til uføretrygd når vedkommende bosetter seg i utlandet. I § 12-3 andre ledd er det imidlertid gitt regler om unntak fra dette vilkåret (eksportregler).
Vilkåret om fortsatt medlemskap i folketrygden gjelder ikke dersom uførheten skyldes yrkesskade, se § 12-17.
En uføretrygdet som ikke er medlem i folketrygden får beholde uføretrygden dersom hun eller han har minst 20 års trygdetid (botid) etter § 12-12 andre ledd. Dette gjelder hele uføretrygden, men med unntak av de ytelsene som er nevnt i tredje ledd.
Trygdetid etter § 12-12 andre ledd som regnes som botid vil være tid som medlem i trygden fra fylte 16 år, eller fra det tidspunkt vedkommende ble medlem og fram til vedkommende flytter til utlandet uten fortsatt å være medlem i trygden. Vilkåret om minst 20 års botid kan derfor tidligst være oppfylt ved fylte 36 år (20 år etter fylte 16 år).
Hvis den uføretrygdede har mindre enn 20 års botid ytes uføretrygden på grunnlag av beregningsgrunnlaget etter § 12-11, men slik at år før uføretidspunktet da vedkommende ikke har hatt pensjonsgivende inntekt over grunnbeløpet, ikke regnes som trygdetid ved beregningen av ytelsen.
Dette vil si at i de tilfeller det er fastsatt et beregningsgrunnlag etter § 12-11, skal den faktiske tygdetiden fram til uføretidspunktet fastsettes slik at bare trygdetid i år (fra fylte 16 år) da vedkommende hadde pensjonsgivende inntekt over grunnbeløpet regnes med. Framtidig trygdetid beregnes deretter etter reglene i § 12-12 tredje ledd.
Når beregningsgrunnlaget er fastsatt etter forskriften om omregning av uførepensjon til uføretrygd, vil det alltid være medregnet et helt års trygdetid for et år før uføretidspunktet med pensjonsgivende inntekt over grunnbeløpet, selv om personen ikke var medlem i trygden hele året. Jf. § 3-5 fjerde ledd slik den lød fram til 1. januar 2015.
Hvis vedkommende mottar minsteytelse og har et beregningsgrunnlag som ville gitt en lavere uføretrygd enn minsteytelsen, skal det gis uføretrygd beregnet på grunnlag av beregningsgrunnlaget etter § 12-11, og trygdetiden skal omregnes som nevnt ovenfor.
Hvis det ikke er fastsatt noe beregningsgrunnlag etter § 12-11, må vedkommende ha vært medlem i trygden i minst 20 år fra fylte 16 år for å få rett til uføretrygden ved flytting til utlandet. Dette gjelder selv om personen har hatt pensjonsgivende inntekt over grunnbeløpet i kalenderår som ikke inngår i beregningsgrunnlaget.
Eksempel 1 - Anna har alltid bodd i Norge og mottar minste årlige ytelse
Anna er født 15. januar 1986 og har bodd i Norge hele sitt liv. Hun mottar uføretrygd beregnet etter 40 års trygdetid. Uføretidspunktet er 1. februar 2018. Hun har 4 år med pensjonsgivende inntekt over 1G før uføreåret (2006, 2007, 2016 og 2017). Anna mottar minsteytelsen fra folketrygden på 2,28 ganger grunnbeløpet, som er mer enn hun ville fått etter beregningsgrunnlaget.
Anna vil flytte til Thailand 1. januar 2020. Hun har da ikke minst 20 års botid.
Trygdetid ved eksport:
Den faktiske trygdetiden blir ved eksport redusert til 4 år (2006, 2007, 2016 og 2017) = 48 måneder
Opptjeningstiden er tidsrommet fra og med måneden etter fylte 16 år til og med måneden før uføretidspunktet: Fra og med februar 2002 til og med januar 2018 = 16 år = 192 mnd.
4/5 av opptjeningsperioden: 192 x 4/5 = 153,6 mnd. Faktisk trygdetid er mindre enn dette (48 mnd)
Framtidig trygdetid: 40 x 12 – 153,6 = 480 – 153,6 = 326,4 = 326 mnd.
Samlet trygdetid: Faktisk trygdetid 48 mnd. + framtidig trygdetid 326 mnd. = 374 mnd. = 31,17 år = 31 år
Trygdetiden blir endret fra 40 til 31 år ved eksport.
Hvis Anna har et beregningsgrunnlag fastsatt etter § 12-11 på grunnlag av pensjonsgivende inntekt på f.eks. 1,5 ganger grunnbeløpet i 2016 og 2017, blir dette (1,5 + 1,5 + 0) / 3 = 1G.
Uføretrygden ved eksport blir: 1G x 0,66 x 31/40, justert for uføregrad.
Eksempel 2 - Albert er innvandrer til Norge og mottar uføretrygd med redusert framtidig trygdetid
Albert er født 4. mai 1986, kom til Norge og ble medlem i trygden fra 9. juli 2010. Uføretidspunktet er 1. februar 2015. Han mottar uføretrygd beregnet etter 34 års trygdetid. Ytelsen er fastsatt etter beregningsgrunnlaget. Han har 4 år med pensjonsgivende inntekt over grunnbeløpet før uføreåret (2010, 2011, 2013 og 2014).
Albert vil flytte til Brasil i 2020. Han har da ikke minst 20 års botid.
Trygdetid i uføretrygden før flytting til utlandet:
Faktisk trygdetid før eksport:
Fra og med 9. juli 2010 til og med 31. januar 2015 = 4 år 6 mnd. og 23 dager (4x12 + 7) = 55 mnd.
Opptjeningstiden, dvs. tidsrommet fra og med måneden etter fylte 16 år til og med måneden før uføretidspunktet:
Fra og med juni 2002 til og med januar 2015 = 12 år 8 mnd. = 152 mnd.
4/5 av opptjeningstiden:
152 mnd. x 4/5 = 121,6 som er mer enn faktisk trygdetid (55 mnd.)
Framtidig trygdetid = (40x12) – 121,6 = 358,4 = 358 mnd.
Samlet trygdetid før eksport:
Faktisk trygdetid + framtidig trygdetid = 55 mnd.+ 358 mnd. = 413 mnd. = 34,42 år = 34 år
Trygdetid i uføretrygden ved eksport:
Faktisk trygdetid ved eksport:
Fra og med 9. juli 2010 til og med 31. desember 2011 = 1 år 5 mnd. og 23 dager
Fra og med 1. januar 2013 til og med 31.desember 2014 = 1 år og 12 mnd.
Samlet faktisk trygdetid: 2 år 18 mnd = 42 mnd.
Samlet trygdetid ved eksport:
42 mnd. faktisk trygdetid + 358 mnd. framtidig trygdetid = 400 mnd. = 33,33 år = 33 år.
Alberts trygdetid blir redusert fra 34 til 33 år ved eksport. Beregningsgrunnlaget kan ikke endre seg ved eksport.
Ytelsene som er nevnt i tredje ledd gis bare så lenge den uføretrygdede fortsatt er medlem i folketrygden. Dette gjelder selv om vedkommende har minst 20 års botid.
Eksportforbudet gjelder følgende ytelser:
Slik uføretrygd bortfaller i sin helhet når medlemskapet i trygden opphører. Uføreytelse etter slike unntaksregler er tilstått med virkning tidligst 1. januar 1990, da bestemmelsene ble tatt inn i folketrygdloven.
Slik uføretrygd bortfaller i sin helhet når medlemskapet i trygden opphører. Uføreytelse etter denne unntaksregelen er tilstått med virkning tidligst 1. januar 2009, da bestemmelsen ble tatt inn i folketrygdloven.
Hvis vedkommende har minst 20 års botid skal ytelsen omregnes til en minsteytelse etter § 12-13 andre ledd. Har personen et beregningsgrunnlag som gir en høyere ytelse enn den lavere minsteytelsen, fastsettes uføretrygden på grunnlag av beregningsgrunnlaget.
Hvis vedkommende ikke har minst 20 års botid, skal ytelsen omregnes dersom den unge uføre har et beregningsgrunnlag, og har hatt pensjonsgivende inntekt over ett grunnbeløp i noe år før uføretidspunktet, jf. reglene i andre ledd andre punktum. Hvis vedkommende bare har rett til en minsteytelse, faller retten til uføretrygd bort når medlemskapet i folketrygden opphører.
Vilkåret om forutgående medlemskap gjelder ikke for flyktninger, jf. § 12-2 andre ledd. En flyktning som er medlem i trygden skal minst ha en minsteytelse uten avkortning for trygdetid, jf. § 12-13 fjerde ledd andre punktum.
Hvis uføretrygden er tilstått etter særregelen for flyktninger i § 12-2 andre ledd, faller uføretrygden bort ved flytting til utlandet, da retten til uføretrygd er basert på en særregel for flyktninger.
Vær likevel oppmerksom på at fram til 1. januar 1990 kunne alle som kom til Norge søke om og få uførepensjon etter tre års opphold med medlemskap i folketrygden. Det var ikke noe krav om at uførheten skulle ha oppstått i Norge. Unntak for flyktninger medførte at pensjon kunne tilstås før det hadde gått tre år. Hvis det ble gitt uførepensjon etter særregler for flyktninger med virkningstidspunkt før 1. januar 1990, skal uføretrygden derfor ikke uten videre opphøre ved eksport. Vilkåret om forutgående medlemskap må anses å ha vært oppfylt etter ordinære regler, jf. § 12-2 første ledd.
Hvis uføretrygden er tilstått etter § 12-2 første ledd, og vedkommende mottar en minsteytelse til flyktning uten avkortning for trygdetid etter § 12-13 fjerde ledd gjelder følgende:
Hvis flyktningen har minst 20 års botid omregnes uføretrygden etter lovens vanlige regler. Det beregnes da faktisk og framtidig trygdetid etter egen opptjening. Ytelsen eksporteres etter § 12-3 andre ledd første punktum.
Hvis flyktningen ikke har minst 20 års botid omregnes uføretrygden etter reglene i § 12-3 andre ledd andre punktum. Hvis det ikke er noe beregningsgrunnlag, faller retten til uføretrygd bort.
Hvis uføretrygden omregnes ved eksport, skal gjenlevendetillegg etter § 12-18 endres forholdsmessig. Det vil si at tillegget skal reduseres tilsvarende den prosentmessige reduksjon av uføretrygden.
Eksempel - Uføretrygden og gjenlevendetillegget blir omregnet ved eksport
Vi fortsetter med Anna fra eksempel 1 ovenfor, men antar nå at hun mottar et gjenlevendetillegg etter § 12-18 ved siden av uføretrygden. Avdøde hadde en jevn inntekt på 4G før dødsfallstidspunktet, og får fastsatt en trygdetid på 40 år.
Annas beregningsgrunnlag fastsatt etter § 12-11 på grunnlag av pensjonsgivende inntekt er (1,5 + 1,5 + 0) / 3 = 1G.
Dette gir en egenopptjent uføretrygd på 0,66 x 1G x 40/40 = 0,66G. Annas egen uføretrygd i beregningen av gjenlevendetillegget fastsettes til minsteytelse 2,48G.
Etter § 12-18 får Annas avdøde ektefelle beregnet et beregningsgrunnlag på (5 + 5 + 5) / 3 = 5G.
Dette gir en egenopptjening uføretrygd for avdøde på 0,66 x 5G x 40/40 = 3,3G. Dette er høyere enn minsteytelsene.
Annas gjenlevendetillegg i uføretrygden før eksport: 50 % x (3,3G + 2,48G) – 2,48G = 0,41G
Ved eksport av ytelsen skal gjenlevendetillegget etter § 12-18 endres forholdsmessig. Anna mottok en uføretrygd tilsvarende 2,48G før eksport, som ble omregnet til 0,66 x 1G x 31/40 = 0,5115G ved utflytting.
Forholdet mellom uføretrygden etter og før eksport er 0,5115 / 2,48 = 0,20625
Gjenlevendetillegget multipliseres med dette forholdet: 0,41G x 0,5115 / 2,48 = 0,085G.
Uføreytelsen falt bort ved flytting til utlandet
Hvis retten til uførepensjon eller uføretrygd har bortfalt i sin helhet ved flytting til utlandet, og vedkommende senere flytter tilbake til Norge og blir medlem i folketrygden igjen, skal nytt krav om uføretrygd behandles etter de regler som gjelder på det nye kravtidspunktet. Alle vilkår for rett til uføretrygd skal vurderes på nytt. Det er derfor ingen selvfølge at vedkommende får rett til uføreytelse igjen.
Eksempel – ny søknad om uføretrygd ved flytting tilbake til Norge
1995: 30 år gammel marokkansk kvinne fikk oppholdstillatelse i Norge.
2003: Hun fikk 100 prosent uførepensjon med uføretidspunkt 10.2002.
2004: Flyttet tilbake til Marokko. Uførepensjonen opphørte fordi hun hadde mindre enn 20 års botid og ikke hadde tilleggspensjon.
2015: Flytter tilbake til Norge. Hun har mer enn tre års forutgående medlemskap i Norge umiddelbart før uføretidspunktet i 2002. Forutsatt at hun har vært ufør siden, er gjeldende vilkår om tre års forutgående medlemskap i § 12-2 første ledd oppfylt. Uføretrygd kan innvilges dersom også øvrige vilkår er oppfylt.
Uføreytelsen ble omregnet ved eksport
Hvis uføretrygden ble omregnet på grunn av flytting fra Norge, og vedkommende senere flytter tilbake til Norge, skal uføretrygden omregnes igjen etter de regler som gjelder for medlemmer. Uføretrygden beregnes da etter de beregningsregler for trygdetid som gjelder for den løpende uføretrygden
En uføretrygdet som hadde status som ung ufør før flytting ut av Norge, og fikk redusert uføretrygden etter eksportregler, vil ved flytting tilbake til landet få tilbake rettigheten som ung ufør uten ny vurdering av de medisinske vilkårene i § 12-13. Hvis denne vurderingen endres vil det være en omgjøring av tidligere vedtak.
Hvis personen ikke var medlem i trygden 1. januar 2015 og da fikk uførepensjonen omregnet til uføretrygd, skal uføretrygden ved flytting tilbake til Norge beregnes etter reglene i forskrift om uføretrygd § 7-5 eller § 7-6. Se kommentar til forskriften § 7-5 og § 7-6 under generelle rundskriv til dette kapitlet.
Flyktninger som flytter til utlandet kan miste sin status som flyktning. Status som flyktning skal derfor bekreftes igjen hvis en person som tidligere har hatt uføreytelse med flyktningerettigheter vender tilbake til Norge.
Uførepensjoner gitt etter regler som gjaldt før 1991
Dersom uførepensjon ble tilstått i utlandet etter regler som gjaldt før 1991, kan ytelsen ha blitt beregnet med begrensninger som gjaldt da. Denne uførepensjonen vil være omregnet til uføretrygd. Hvis en slik person flytter til Norge, kan det lønne seg å få omregnet uføretrygden. Uførepensjonen må da beregnes og omregnes til uføretrygd på nytt etter forskrift om uføretrygd fra folketrygden § 7-5 eller § 7-6. Se kommentar til forskriften § 7-5 og § 7-6 under generelle rundskriv til dette kapitlet.