Utarbeidet av Rikstrygdeverket, Pensjonskontoret.
Sist endret 07.12.2012 av Arbeids- og velferdsdirektoratet, Ytelsesavdelingen
Jf. overskriften § 3-3 sjuende ledd - Særtillegg til flyktning
[Tilføyd 1/11]
Paragrafen gir regler om særtillegg, som ytes til pensjonister som har lav eller ingen opptjening av tilleggspensjon. Fra 1. januar 2011 har bestemmelsen først og fremst betydning for personer som mottar alderspensjon med virkning før denne dato, uførepensjon, avtalefestet pensjon eller ytelser etter kapittel 16, 17 og 18. Fra samme dato ble særtillegget erstattet med pensjonstillegg for nye alderspensjonister, med regler om framgår av § 19-9. Pensjonstillegget har samme funksjon som særtillegget, at den enkelte skal være sikret et visst nivå på sin pensjon uavhengig av tidligere opptjening.
For personer som mottar alderspensjon pr. 1. januar 2011 som består av særtillegg, vil særtilleggets størrelse ikke lenger framgå av § 3-3 alene etter at pensjonen har blitt regulert i mai 2011 etter de nye reguleringsprinsippene. Løpende pensjoner vil bli regulert i samsvar med lønnsveksten og deretter fratrukket 0,75 prosent, se § 19-14 andre ledd.
Bestemmelsen i § 19-14 femte ledd, som sikrer at løpende pensjoner ikke faller under minste pensjonsnivå, gjelder også for løpende pensjoner pr. 1. januar 2011. Dette innebærer at en enslig alderspensjonist har rett til pensjon tilsvarende minste pensjonsnivå med høy sats. Eventuell differanse mellom den løpende pensjonen og satsen som vedkommende har rett til, vil bli utbetalt som et tillegg (minstenivåtillegg individuelt).
Dersom en alderspensjonist som mottar særtillegg endrer sivilstand mv. vil dette påvirke størrelsen på særtillegget. Med sivilstand mv. menes ikke bare en sivilstandsendring, men også situasjoner hvor ektefellens inntekt eller pensjonsstatus endres. Dersom ektefellen forsørges via ektefelletillegg, vil det også være en endring i sivilstand mv. når denne fyller 60 år, ved at pensjonisten da vil få dobbelt særtillegg, se sjette ledd. Særtillegget påvirkes også av opptjening etter uttak av alderspensjon som øker tilleggspensjonen. Regler for omregning av særtillegget framgår av overgangsbestemmelser gitt i forskrift i medhold av lov 5. juni 2009 nr. 32. Se samleforskrift til alderspensjon kapittel 11.
Som nevnt ovenfor, vil reglene om særtillegg ikke gjelde for nye alderspensjonister fra 1. januar 2011. I tilfeller hvor samlet pensjon for ektefellene består av både uførepensjon og alderspensjon, er reglene om beregning av særtillegget beskrevet i samleforskrift til alderspensjon § 5-2.
[Endret 8/08, 1/11]
Særtillegget utgjør en viss prosent av grunnbeløpet, se kommentar til fjerde, femte og sjette ledd, og ytes til pensjonister som har lav eller ingen opptjening av tilleggspensjon. Særtillegget faller bort i den utstrekning det ytes tilleggspensjon. Dette innebærer at tilleggspensjon går til fullt fradrag i særtillegget. Ventetillegg til tilleggspensjon, gitt etter tidligere lovgivning, regnes i denne sammenheng som tilleggspensjon og skal derfor også gå til fullt fradrag i særtillegget. Om ventetillegg, se § 19-19.
Det ytes ikke særtillegg til alderspensjon gitt med virkning etter 2010 for personer født fra og med 1943, se §§ 19-8 og 19-9. Personer født i 1943 som ventet med uttak av alderspensjon til 1. januar 2011 eller senere får alderspensjonen beregnet med pensjonstillegg i stedet for særtillegg. Personer født i 1943 som tok ut alderspensjon i 2010, og som endrer uttaksgrad etter § 19-12, vil få alderspensjonen konvertert til fleksibel alderspensjon med eventuelt pensjonstillegg. Det samme gjelder dersom vedkommendes pensjon omregnes på grunnlag av opptjening mv. etter pensjonsuttak, se § 19-13.
I vedlegg 5 til kapittel 3 er det en oversikt over endringer i særtilleggssatser og månedsbeløp
Eksempel
[Endret 4/04, 6/05, 8/08, 6/09, 1/11]
Grunnbeløpet: 75 641 kroner. Trygdetiden: 40 år. Fullt særtillegg, ordinær sats: 100 prosent av G.
Opptjent tilleggspensjon: 2 000 kroner pr. måned.
Fullt særtillegg for denne pensjonisten |
kr 6 303 |
Tilleggspensjon |
kr 2 000 |
Særtillegg |
kr 4 303 |
[Endret 4/04, 3/08, 1/11]
Forutsetningen for å få utbetalt særtillegg er at det blir utbetalt grunnpensjon. Det er unntak fra denne hovedregelen når det gjelder foreløpig uførepensjon. Etter § 12-16 skal det ikke ytes særtillegg ved foreløpig uførepensjon.
[Endret 1/11]
Dersom trygdetiden er kortere enn 40 år, skal særtillegget settes ned forholdsmessig. Særtillegget settes også forholdsmessig ned ved redusert uføregrad. Ved 80 prosent uføregrad gis særtillegget med 80 prosent av satsen. Justeringen for trygdetid og uføregrad gjøres før man trekker fra tilleggspensjon og ventetillegg, se første ledd.
Eksempel
[Endret 4/04, 6/05, 8/08, 6/09, 1/11]
Grunnbeløpet er 75 641 kroner. Trygdetiden er 25 år. Uføregraden er 60 prosent. Pensjonisten har ikke tjent opp rett til tilleggspensjon. Han har ikke ektefelle som har pensjon fra folketrygden. Fullt særtillegg er 100 prosent av grunnbeløpet. Særtillegget skal først reduseres i forhold til trygdetiden og deretter i forhold til uføregraden.
Redusert i forhold til trygdetiden:
kr 6 303 x 25/40 = kr 3 939
Redusert i forhold til uføregraden:
kr 3 939 x 0,60 = kr 2 364
[Endret 8/08, 6/09, 1/11]
Særtillegget utgjør en viss prosent av grunnbeløpet.
Ordinær sats er med virkning fra 1. mai 2010 satt til 100 prosent av grunnbeløpet. Denne gis til enslige pensjonister og pensjonistektepar når begge er minstepensjonister. Om minstepensjon se § 3-4.
Særtilleggets minstesats er 74 prosent av grunnbeløpet. Denne gis til pensjonist som har ektefelle som mottar tilleggspensjon som overstiger særtillegget etter ordinær sats. Se femte ledd og samleforskrift til alderspensjon § 5-2.
[Endret 1/11]
Dersom et pensjonistpar lever sammen og den ene av pensjonistene har en tilleggspensjon som overstiger særtillegg etter ordinær sats, skal særtillegget til den andre gis etter minste sats. Denne satsen er nå 74 prosent av grunnbeløpet. Det følger imidlertid av bestemmelsens andre punktum at samlet tilleggspensjon og særtillegg for ektefellene likevel skal utgjøre minst to ganger særtillegget etter ordinær sats.
Regelen må ses på bakgrunn av at et ektepar hvor den ene har tilleggspensjon høyere enn ordinært særtillegg, ikke skal ha lavere samlet pensjon enn et ektepar hvor begge mottar særtillegg. Dersom tilleggspensjonen utgjør 1,2 G skal derfor ektefellens særtillegg økes til 0,8 G, dersom denne ikke mottar tilleggspensjon, slik at ektefellenes særtillegg og tilleggspensjon blir til sammen to ganger særtillegget etter ordinær sats (2 G). Minstesatsen gis når ektefellens tilleggspensjon er 1,26 G eller høyere. Særtillegg i intervallet mellom minstesatsen og ordinær sats kalles glidende særtillegg. Bestemmelsene om minstesats og ordinær tilleggssats trådte i kraft fra 1. januar 1994 (Ot.prp. nr. 4 (1993-94)).
Beregning av særtillegg etter denne bestemmelsen utføres i to steg:
Se for øvrig kommentarer til samleforskrift til alderspensjon § 5-2 for tilfeller hvor samlet pensjon for ektefellene består av både uførepensjon og alderspensjon.
Eksempel
[Endret 4/04, 6/05, 8/08, 6/09, 1/11]
G = 75 641 kroner
En pensjonist får i pensjon pr. måned:
Grunnpensjon: |
kr 5 358 |
Tilleggspensjon: |
kr 6 489 |
Til sammen pr. måned: |
kr 11 847 |
Hans tilleggspensjon 6 489 kroner er høyere enn særtillegget etter ordinær sats (100 % av G = 6 303 kroner).
Ektefellen skal ut fra dette ha særtillegg etter minstesats (74 % av G = 4 665 kroner).
Ektefellen mottar en tilleggspensjon på 2 221 kroner pr. måned. Særtillegget skal reduseres krone for krone mot tilleggspensjonen. Særtillegg 4 665 kroner fratrukket tilleggspensjon 2 221 kroner gir et redusert særtillegg på 2 444 kroner.
Hennes pensjon ville etter dette blitt:
Grunnpensjon: |
kr 5 358 |
Tilleggspensjon: |
kr 2 221 |
Særtillegg: |
kr 2 444 |
Til sammen pr. måned: |
kr 10 023 |
Da samlet tilleggspensjon og særtillegg for ektefellene ikke skal være mindre enn to ganger særtillegg ordinær sats, dvs. kr 6 303 x 2 = kr 12 606, må ektefellens særtillegg heves med 1 452 kroner til 3 896 kroner.
Hennes pensjonsutbetaling blir:
Grunnpensjon: |
kr 5 358 |
Tilleggspensjon: |
kr 2 221 |
Særtillegg: |
kr 3 896 |
Til sammen pr. måned: |
kr 11 475 |
Samlet pensjon til pensjonistparet: kr 11 847 + kr 11 475 = kr 23 322. I dette beløpet er inkludert hans tilleggspensjon på 6 489 kroner og hennes tilleggspensjon på 2 221 kroner og særtillegg på 3 896 kroner som til sammen utgjør 12 606 kroner, som er to ganger særtillegget etter ordinær sats.
Beregning av særtillegg når ektefellen har fleksibel alderspensjon etter kapittel 19
[Endret 1/11]
For en pensjonist som lever sammen med en ektefelle som mottar fleksibel alderspensjon etter kapittel 19 med virkning 1. januar 2011 eller senere, fastsettes særtillegget i utgangspunktet etter minstesatsen når ektefellens basistilleggspensjon overstiger særtillegg etter ordinær sats. Basistilleggspensjonen er alltid ugradert og tilsvarer tilleggspensjon etter folketrygdloven kapittel 3.
Dersom særtillegget fastsettes etter minstesatsen i forrige avsnitt, beregnes særtilleggsgarantien deretter. Samlet tilleggspensjon og særtillegg etter folketrygdloven kapittel 3 for pensjonistparet skal utgjøre minst to ganger særtillegget etter ordinær sats. For hver av ektefellene justeres særtillegget etter ordinær sats for trygdetid. Summen av de to justerte særtilleggene utgjør særtilleggsgarantien. Når samlet tilleggspensjon og særtillegg skal beregnes, medregnes ugradert tilleggspensjon og særtillegg etter folketrygdloven kapittel 3 for den av ektefellene som mottar fleksibel alderspensjon.
Dersom en eller begge ektefeller mottar gradert uførepensjon sammen med fleksibel alderspensjon, se neste avsnitt.
Beregning av særtillegg når ektefellen har gradert uførepensjon
[Endret 1/11]
For en pensjonist som lever sammen med en ektefelle som mottar gradert uførepensjon, fastsettes særtillegget i utgangspunktet etter minstesatsen når ektefellens ugraderte tilleggspensjon etter folketrygdloven kapittel 3 overstiger særtillegg etter ordinær sats.
Dersom særtillegget fastsettes etter minstesatsen i forrige avsnitt, beregnes særtilleggsgarantien deretter. Samlet tilleggspensjon og særtillegg etter folketrygdloven kapittel 3 for pensjonistparet skal utgjøre minst to ganger særtillegget etter ordinær sats. For hver av ektefellene justeres særtillegget etter ordinær sats for trygdetid og eventuell uføregrad. Summen av de to justerte særtilleggene utgjør særtilleggsgarantien. Når samlet tilleggspensjon og særtillegg skal beregnes, medregnes gradert tilleggspensjon og særtillegg i uførepensjonen for den av ektefellene som mottar gradert uførepensjon.
Dersom begge ektefellene mottar gradert uførepensjon, medregnes gradert tilleggspensjon og særtillegg i uførepensjonene når samlet tilleggspensjon og særtillegg skal beregnes.
Beregning av særtillegg når ektefellen har AFP i privat sektor (gammel ordning)
[Endret 1/11]
For en pensjonist som lever sammen med en ektefelle som mottar avtalefestet pensjon etter AFP-tilskottsloven kapittel 4, fastsettes særtillegget i utgangspunktet etter minstesatsen når ektefellens ugraderte tilleggspensjon etter folketrygdloven kapittel 3 overstiger særtillegg etter ordinær sats.
Dersom særtillegget fastsettes etter minstesatsen i forrige avsnitt, beregnes særtilleggsgarantien deretter. Samlet tilleggspensjon og særtillegg etter folketrygdloven kapittel 3 for pensjonistparet skal utgjøre minst to ganger særtillegget etter ordinær sats. For hver av ektefellene justeres særtillegget etter ordinær sats for trygdetid. Summen av de to justerte særtilleggene utgjør særtilleggsgarantien. Når samlet tilleggspensjon og særtillegg skal beregnes, medregnes ugradert tilleggspensjon og særtillegg etter folketrygdloven kapittel 3 for den av ektefellene som mottar avtalefestet pensjon.
Dersom begge ektefellene mottar avtalefestet pensjon, medregnes ugradert tilleggspensjon og særtillegg etter folketrygdloven kapittel 3 for begge når samlet tilleggspensjon og særtillegg skal beregnes.
Beregning av særtillegg når ektefellen har offentlig AFP
[Endret 1/11]
For en pensjonist som lever sammen med en ektefelle som ikke har fylt 65 år og som mottar avtalefestet pensjon fra en offentlig pensjonsordning, fastsettes særtillegget etter minstesatsen. Det beregnes ikke særtilleggsgaranti i disse tilfellene.
Bestemmelsene om redusert grunnpensjon når ektefellen har inntekt over 2 G eller pga. samboerskap gjelder ikke for beregning av særtillegg
[Endret 6/05, 8/08]
Det er ingen bestemmelse i § 3-3 som tilsvarer bestemmelsen i § 3-2 fjerde ledd bokstav c. En pensjonist som får grunnpensjon med 85 % av grunnbeløpet fordi ektefellen har årlig inntekt som er større enn to ganger grunnbeløpet, får derfor likevel særtillegg etter ordinær sats dersom ektefellen ikke også er pensjonist.
Det er heller ingen bestemmelse i § 3-3 som tilsvarer bestemmelsen i § 3-2 femte ledd. Samboerpar som ikke er likestilt med ektefeller skal ha særtillegg etter ordinær sats, ikke minstesats.
[Endret 1/00, 8/08]
Satsen for særtillegg for den som forsørger ektefelle over 60 år utgjør to ganger ordinær sats. Særtillegget tilsvarer for disse det samme beløp som for ektefeller der begge mottar særtillegg. Ordningen er begrenset til de tilfellene der den forsørgede ektefellen er 60 år eller eldre.
Legg merke til at særtillegg etter den forhøyede satsen, utbetales uavhengig av om pensjonisten får utbetalt forsørgingstillegg etter inntektsprøvingsreglene i § 3-26.
[Endret 12/12]
Etter denne bestemmelsen skal en flyktning som er medlem i trygden får fullt særtillegg uten hensyn til trygdetid.
Bestemmelsen må ses i sammenheng med § 3-2 sjette ledd hvor en flyktning får full grunnpensjon uten hensyn til trygdetid. Se kommentar til § 3-2 sjette ledd.
[Endret 1/11]
Bestemmelsen gir departementet hjemmel til å gi forskrifter om beregning av særtillegg og om minste samlede pensjonsnivå til
ektepar hvor ektefellenes samlede pensjon består av både uførepensjon og alderspensjon.
[Endret 1/11]
Nedenfor er §§ 5-1 og 5-2 i forskriften kommentert. De øvrige deler av forskriften er kommentert i rundskrivet til § 19-8.
Kapittel 5 i samleforskriften til alderspensjon utfyller og presiserer folketrygdloven §§ 3-3 og 19-8 og lov 5. juni 2009
nr. 32 om endringer i folketrygdloven (ny alderspensjon) del II sjette ledd. Bestemmelsene i avsnittene I og II omfatter også
uførepensjonister.
I. Særtillegg når samlet pensjon består av både uførepensjon og alderspensjon
Første ledd – avkorting av særtillegg for pensjonist som mottar både uførepensjon og alderspensjon
For en pensjonist som mottar både uførepensjon og alderspensjon, faller særtillegget i uførepensjonen bort i den utstrekning det ytes tilleggspensjon i uførepensjonen, jf. folketrygdloven § 3-3 første ledd andre punktum. Størrelsen på egen alderspensjon påvirker altså ikke særtillegget i uførepensjonen i disse tilfellene. Avkortingen skjer etter fastsetting av særtilleggssats etter § 3-3 femte ledd første punktum, eventuelt sammen med beregningen av særtilleggsgarantien etter § 3-3 femte ledd andre punktum.
Andre ledd – fastsetting av særtilleggssatsen
For en pensjonist som lever sammen med en ektefelle som mottar alderspensjon, uførepensjon eller avtalefestet pensjon etter AFP-tilskottsloven kapittel 4, ytes særtillegg etter folketrygdloven kapittel 3 etter minstesatsen når ektefellens ugraderte tilleggspensjon etter folketrygdloven kapittel 3 overstiger særtillegg etter ordinær sats, jf. folketrygdloven § 3-3 femte ledd første punktum.
Dersom ektefellen mottar fleksibel alderspensjon, og ikke samtidig gradert uførepensjon, tilsvarer ugradert tilleggspensjon etter folketrygdloven kapittel 3 basistilleggspensjonen i alderspensjonen. Dersom ektefellen mottar både uførepensjon og alderspensjon, legges ektefellens ugraderte tilleggspensjon i uførepensjonen til grunn.
For en pensjonist som lever sammen med en ektefelle som ikke har fylt 65 år og som mottar avtalefestet pensjon fra en offentlig pensjonsordning, ytes særtillegg etter folketrygdloven kapittel 3 etter minstesatsen uavhengig av størrelsen på ektefellens tilleggspensjon.
Tredje ledd – særtilleggsgarantien
Samlet tilleggspensjon og særtillegg etter folketrygdloven kapittel 3 for pensjonistparet skal likevel utgjøre minst to ganger særtillegget etter ordinær sats, jf. folketrygdloven § 3-3 femte ledd andre punktum. For hver av ektefellene justeres særtillegget etter ordinær sats for trygdetid og, dersom vedkommende mottar uførepensjon, uføregrad. Summen av de to justerte særtilleggene utgjør særtilleggsgarantien.
Når samlet tilleggspensjon og særtillegg skal beregnes for å finne ut om den ene ektefellen skal få høyere særtillegg enn etter minstesatsen, medregnes for hver av ektefellene
a) ugradert tilleggspensjon og særtillegg etter folketrygdloven kapittel 3 dersom vedkommende kun mottar alderspensjon eller avtalefestet pensjon etter AFP-tilskottsloven kapittel 4, eller
b) gradert tilleggspensjon og særtillegg i uførepensjonen dersom vedkommende kun mottar uførepensjon eller mottar både uførepensjon og alderspensjon.
Dersom en av ektefellene som mottar fleksibel alderspensjon, og ikke samtidig gradert uførepensjon, tilsvarer ugradert tilleggspensjon etter folketrygdloven kapittel 3 basistilleggspensjonen i alderspensjonen. Særtillegget for denne er imidlertid kun en hjelpeberegning i særtilleggsgarantien, og vil ikke komme til utbetaling.
Dersom en av ektefellene mottar avtalefestet pensjon fra en offentlig pensjonsordning, beregnes ikke særtilleggsgarantien i tredje ledd.